Buxoro davlat universiteti




Download 0.94 Mb.
bet13/15
Sana14.06.2021
Hajmi0.94 Mb.
#15023
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15
Pozitron haqida tushuncha.

 (2.3.10)

Formulaning ma’nosini ko`ramiz.

Ma’lumki, erkin zarrachaning manfiy energiyasi klassik mexanika nuqtai nazaridan fizik ma’noga ega emas.

Kvant mexanikada bu vaziyat boshqacha. Aynan kvant mexanikada musbat energiyali holatlardan manfiy holatlarga sakrab o`tishlar ro`y berishi mumkin. Ya’ni ikki xil energiyali holatlar o`tkazmaydigan to`siq bilan chegaralanmagan. Chunki musbat energiyali to`lqin funksiyalar funksiyalar sistemasining umumiy ko`rinishini bermaydi.



Ikkinchi tomondan, manfiy energiyali zarrachalar bo`lishini tan olish mumkin emas. Bumday zarrachalarning xususiyatlari tabiatdagi zarrachalar xususiyatlaridan tubdan farq qilar edi. Misol sifatida quyidagi holni ko`rish mumkin:  manfiy energiyali zarracha yanada kichikroq energiyali  holatga o`tishi mumkin bo`lar edi. . Bu holda  ayirma foydali ishga aylanar edi. Bunday o`tish uzluksiz ro`y beraverishi mumkin, chunki  hech nima bilan chegaralanmagan va manfiy energiyali zarracha foydali ishning manbaiga aylananishi mumkin edi. Manfiy energiyali zarrachalar kuzatiladigan zarrachalar nazariyasiga kiritishda qiyinchiliklarni bartaraf qilish uchun, dirak vakum tushunchasini kiritdi. Fazoning bunday holatida barcha musbat energiyali holatlar elektronlar bilan band bo`lib, barcha musbat energiyali holatning har birida bitta elektron joylashgan.

Faraz qilaylikki, tashqi ta’sir natijasida bitta elektron manfiy energiyali holatdan chiqarilgan manfiy energiyali bo`shagan holat o`zini qandaydir musbat energiyali holatdek namoyon etadi. Bu holatni to`ldirish uchun unga manfiy energiyali elektron qo`shish zarur. Shunday qilib, manfiy energiyali to`lmagan holatni musbat energiyaga ega zarracha sifatida qarash mumkin.



Aytish lozimki, avvalida Dirak bu holatni noto`g`ri ravishda talqin etib proton holati deb atadi. Keyinchalik nazariy yo`l bilan ko`rsatdikki, bu zarrachaning massasi elektron massasiga teng bo`lishi kerak va demak, u proton emas. Haqiqatan ham barcha manfiy energiyali holatlar band, musbat energiyali holatlar esa bo`sh. Bunda vakuumda

, 

 va lar p impulsga ega, manfiy va musbat energiyali elektronlar soni  indeks ikkita qiymatni qabul qilishi mumkin. Bu qiymatlar spinning yo`nalishiga bog`liq. Bu qiymatlar Pauli prinsipiga asosan 0 yoki 1 bo`lishi kerak. Bunda  va  vakuumda quyidagicha aniqlanadi.

 (2.3.11)

 (2.3.12).

Erkin zarrachalarning impulsi va energiyasi chegaralanmagani uchun  va  cheksiz katta. Ammo Dirak nazariyasiga ko`ra bu kattaliklar prinsipial kuzatilmaydi. Faqatgina vakuum holatidan chetlashishlargina kuzatiladi.

Musbat energiya va p impulsga, musbat zaryadga ega zarrachalar pozitron deb ataldi. Pozitron Dirak nazariyasi yaratilgandan so`ng bir necha yil o`tib Andersen tomonidan kosmik nurlar tarkibida aniqlandi.

Dirak tasavvuriga asoslanib bir necha fizik effektlarni tushunish mumkin. Masalan, elektromagnit maydon elektron – pozitron jufti hos qo`yishi mumkin, agarda foton energiyasini  dan katta bo`lsa energiya elektronni manfiy energiyali holatdan musbat energiyali holatga o`tkazishi uchun zarur.

Xuddi shu kabi teskari reaksiya – pozitron annigilyatsiyasi sodir bo`lishi mumkin. Annigilyatsiyada musbat energiyali elektron manfiy energiyali to`lmagan holatga o`tadi. Energiya farqi  – kvantlar ko`rinishida nurlanadi.

Dirak tasavvurlarining to`g`riligi eksperimentlarda o`z aksini topdi.





Download 0.94 Mb.
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15




Download 0.94 Mb.