Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fani o‘rta ta’limda chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanini o‘rganish bosqichlari

O‘rta ta’limda chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanini o‘qitishning asosiy maqsadi:

O‘quvchilarga Vatan himoyasi borasida o‘zining konstitutsiyaviy huquq va burchlarini chuqur anglatish, o‘z yurtini har qanday qurolli tajovuzdan himoya qilishdek sharafli burchini ado etishlariga zamin yaratish, harbiy kasbga bo‘lgan e’tiqod va qiziqishlarini orttirish, shuningdek, favqulodda vaziyatlarda o‘zini va boshqalarni himoya qilish, davlatimizning ma’naviy va moddiy ne’matlarini saqlash yo‘lida oqilona tashabbus ko‘rsata oladigan jamiyatimizning fidoyi va vatanparvar a’zolarini tayyorlashdan iborat.

O‘rta ta’limda chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanini o‘qitishning asosiy vazifalari:

O‘quvchi yoshlarga Qurolli Kuchlarimizda harbiy xizmatni o‘tash davomida o‘ziga ishonib topshirilgan jangovar texnika, qurol-aslahalar va boshqa zaruriy ashyolardan to‘g‘ri foydalanishni qisqa muddatda o‘zlashtirib olishlariga imkon yaratish, shuningdek, yuz berishi mumkin bo‘lgan favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri va tartibli harakatlanish, zaruriyat tug‘ilganda o‘ziga hamda yon atrofidagilarga birinchi tibbiy va boshqa zaruriy yordamni ko‘rsata olishni o‘rgatishdan iborat.
Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanidan o‘rta ta’lim bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka talablari


Harbiy qonunchilik va harbiy tartibni bilish kompetensiyasi:

A1

Vatan himoyasi yo‘lida o‘zining konstitutsiyaviy huquq va burchlarini chuqur anglay oladi, burchini sidqidildan ado etadi;

harbiy qasamyod, harbiy intizom, harbiy majburiyat haqida biladi va ularning mohiyatini tushunadi;

O‘zbekiston Respublikasining mudofaa sohasidagi normativ-huquqiy hujjatlarining asosiy talablarini biladi, harbiy jinoyatlar uchun jinoiy javobgarlik to‘g‘risidagi moddalar haqida tushunchaga ega bo‘ladi;

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari umumharbiy nizomlarining asosiy talablarini biladi va ularga amal qila oladi;

Qurolli Kuchlarning vazifasi, tarkibi, tuzilish tamoyillarini biladi;

harbiy boshqaruv organlari, shuningdek, harbiy ta’lim muassasalari to‘g‘risidagi boshlang‘ich ma’lumotga ega bo‘ladi;

qurolli to‘qnashuvlar huquqiga (xalqaro gumanitar huquqqa) doir asosiy talablarning mohiyatini tushunadi va ularga amal qila oladi.

A1+

Bo‘lajak harbiy shaxs sifatida o‘zining konstitutsiyaviy huquq va burchlarini chuqur anglaydi, o‘z burchini sidqidildan ado etish maqsadida o‘zida harbiy kasbga oid qadriyat va tuyg‘ularni tarbiyalay oladi;

harbiy qasamyod, harbiy intizom, harbiy odob-axloq, harbiy majburiyat haqida biladi va ularning mohiyatini tushunadi;

O‘zbekiston Respublikasining mudofaa sohasidagi normativ-huquqiy hujjatlarining asosiy talablarini o‘zlashtiradi, xizmatni o‘tashga doir va harbiy jinoyatlar uchun jinoiy javobgarlik to‘g‘risidagi moddalar haqida tushunchaga ega bo‘ladi;

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari umumharbiy nizomlarining asosiy talablarini o‘zlashtiradi va ularga amal qila oladi;

Qurolli Kuchlar qo‘shin turlari va xillarining vazifasi, tarkibi, tuzilishi tamoyillarini o‘zlashtira oladi;

harbiy boshqaruv organlari, shuningdek harbiy ta’lim muassasalari to‘g‘risidagi ma’lumotga ega bo‘ladi;

qurolli to‘qnashuvlar huquqiga (xalqaro gumanitar huquq asoslariga) doir asosiy talablarning mohiyatini tushunadi va ularga ongli ravishda, qat'iy amal qila oladi.

zamonaviy jang turlari va ularning tavsifini biladi. Askarning majburiyati, uning jangdagi harakatlanish tartibi va usullarini biladi hamda ularga amal qila oladi;

askarga biriktirilgan shaxsiy qurol va jangovar texnikalardan foydalana biladi hamda ularni asray oladi;

harbiy ishga doir boshlang‘ich bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtira oladi;

axborot kurashlari va lokal qurolli to‘qnashuvlar haqida tushunchaga ega bo‘ladi;

chet el armiyalari o‘qotar qurol va jangovar texnikalari namunalarining vazifasi, tuzilishi haqida tushunchalarga ega bo‘ladi.

A1+

umumqo‘shin jang turlari va ularning tavsifini biladi. Jangda harakatlanish tartibi va usullarini to‘liq o‘zlashtira oladi;

shaxsiy qurol va jangovar texnikalardan foydalana biladi hamda ularni asray oladi;

portlovchi uskunalarni qo‘llash, o‘rnatish, niqoblash va zararsizlantirish tartibini biladi;

axborot kurashlari va lokal qurolli to‘qnashuvlar haqida to‘liq tushunchaga ega bo‘ladi;

chet el armiyalari o‘qotar qurol va jangovar texnikalarining vazifasi, tuzilishi, jangovar imkoniyatlarini biladi;

jang olib borishning zamonaviy vositalari imkoniyatlari haqida bilimga ega bo‘ladi;

muhandislik himoya vositalarini jihozlash va niqoblashni tashkil etish tartibini biladi.

harbiy tayyorgarlikka yo‘naltirilgan umumrivojlantiruvchi mashqlar kompleksini bajara olish malakasini egallay oladi;

to‘siqlarni yengib o‘ta oladi;

qo‘l jangi usullarni bajara oladi;

gimnastik snaryadlarda belgilangan me’yorlarni bajara oladi;

qisqa, o‘rta va uzoq masofalarga yugurish texnikasini egallaydi va unga amal qila oladi.

A1+

harbiy tayyorgarlikka yo‘naltirilgan umumrivojlantiruvchi mashqlar kompleksini bajara olish malakasini to‘liq egallay oladi;

to‘siqlarni yengib o‘tish malakasini egallay oladi;

qo‘l jangi usullarni to‘liq o‘zlashtira oladi;

gimnastik snaryadlarda belgilangan me’yorlarni bajara oladi;

qisqa, o‘rta va uzoq masofalarga yugurish texnikasini mukammal egallaydi va unga to‘liq amal qila oladi.

O‘zbekiston Respublikasi fuqaro muhofazasi va favqulodda vaziyatlarda harakat qilish Davlat tizimlari haqidagi bilimga ega bo‘ladi.

favqulodda vaziyatlar to‘g‘risida biladi hamda bunday holatlarda to‘g‘ri yo‘l tutadi va oqilona tashabbus ko‘rsata oladi;

ommaviy va oddiy qirg‘in qurollaridan himoyalanish usullari va vositalari haqida biladi;

Favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri harakatlanish qoidalarini o‘zlashtiradi, o‘ziga hamda yon atrofidagilarga birinchi tibbiy va boshqa yordamni ko‘rsata oladi.

A1+

O‘zbekiston Respublikasi fuqaro muhofazasi va favqulodda vaziyatlarda harakat qilish Davlat tizimlari haqidagi to‘liq bilimga ega bo‘ladi;

favqulodda vaziyatlar to‘g‘risida biladi hamda bunday holatlarda to‘g‘ri va tezkor yo‘l tutadi hamda oqilona tashabbus ko‘rsata oladi;

ommaviy va oddiy qirg‘in qurollari jangovar xususiyatlarini hamda ulardan himoyalanish usullari va vositalarini biladi hamda ulardan foydalana oladi;

favqulodda vaziyatlarda o‘ziga hamda yon atrofidagilarga birinchi tibbiy va boshqa zarur yordamni ko‘rsatish bo‘yicha chuqur bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘ladi;

favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri va tartibli harakatlanishni tashkil qila oladi.

Vatanparvarlik va burchga sodiqlik kompetensiyasi:

A1

yurt manfaatlarining doimo ustuvor ekanligini tushunadi;

vatanparvarlik tadbirlarining faol ishtirokchisi bo‘la oladi;

o‘zida harbiy xizmatchiga xos sifatlarni shakllantira oladi;

buyuk ajdodlarimiz merosini, Qurolli Kuchlarimizning jangovar an’analarini qadrlay oladi.

A1+

yurt manfaatlarining doimo ustuvor ekanligini biladi va unga qat’iy amal qila oladi;

vatanparvarlik tadbirlarining faol tashkilotchisi bo‘la oladi;

harbiy xizmatchiga xos sifat va fazilatlarga ega bo‘ladi;

buyuk ajdodlarimiz merosini, Qurolli Kuchlarimizning jangovar an’analarini qadrlaydi va ularga munosib bo‘lishga harakat qila oladi.

Qo‘shimcha izoh: o‘g‘il bolalar alohida guruhda harbiy tayyorgarlik fanini o‘rganish davrida qiz bolalar uchun alohida guruhda (faqat o‘g‘il va faqat qizlardan shakllangan guruhlar) «Tibbiy bilim asoslari», «Hayot va turmush odobi (Oilashunoslik)» bo‘limlari o‘qitiladi.

Unda, «Tibbiy bilim asoslari»:

birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish tartibi va qoidalarini biladi;

turli jarohatlanish, shikastlanish, epidemiologik kasalliklarning oldini olish tushunchalariga ega bo‘ladi;

jarohatlanganda, kuyganda, kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalar, epidemiologik kasalliklar tarqalganda va nurlanishdan shikastlanganlarga, favqulodda vaziyatlarda ruhiy zo‘riqish holatlarida birinchi tibbiy yordam ko‘rsata oladi.

Hayot va turmush odobi (Oilashunoslik):

Milliy urf-odatlar, marosim va an’analarning shaxsning kamolotidagi o‘rnini, farzandlik burchi va uni ado etishni, ota-onani hurmat qilish, odob-axloq va reproduktiv salomatlik, hayo, ibo tushunchalariga ega bo‘ladi;

muloqot qoidalari, kun tartibini rejalashtirish, etiket me’yorlari va ko‘rkamlik sirlarini, kiyinish odobi va ozodalik, gigiyena qoidalari, uy-ro‘zg‘or yumushlari, kelinlik odobi hamda farzand tarbiyasini biladi.
O‘RTA VA O‘RTA TA’LIMNING

CHAQIRUVGA QADAR BOSHLANG‘ICH TAYYORGARLIK FANIDAN O‘QUV DASTURI

(10-11-SINF)
UQTIRISH XATI
Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik o‘quv fani O‘zbekiston Respublikasi “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi Qonuniga muvofiq tashkil etilib, olib boriladi.

Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik o‘quv dasturi chaqiruvgacha va chaqiruv yoshida bo‘lgan yoshlarni O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlar safida xizmatni o‘tashga yondashib, chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik asoslari bo‘yicha nazariy va amaliy bilimlarni beradi.

O‘rta ta’lim muassasalarida chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik o‘quv fanini o‘qitishning asosiy maqsadi – o‘quvchilarga Vatan himoyasida o‘zining konstitutsiyaviy burchlarini anglatish, o‘z yurtini har qanday qurolli tajovuzdan himoya qilishdek sharafli burchini ado etishlariga zamin yaratish, harbiy kasbga bo‘lgan e’tiqod va qiziqishlarini orttirish, shunindek, favqulodda vaziyatlarda o‘zini va boshqalarni himoya qilish, davlatimizning ma’naviy va modiy ne’matlarini saqlash yo‘lida oqilona tashabbus ko‘rsata oladigan jamiyatimizning fidoiy va vatanparvar a’zolarini tayyorlashdan iborat.

Ushbu maqsadlarga erishish va amalga oshirish uchun quyidagi ta’limiy, tarbiyaviy, ruhiy va jismoniy tarbiya vazifalarini amalga oshirish lozim bo‘ladi.

O‘quvchi yoshlarga Qurolli Kuchlarimizda harbiy xizmatni o‘tash davomida o‘ziga biriktirilgan jangovar texnika, qurol-aslahalar va boshqa zaruriy ashyolardan to‘g‘ri va mohirona foydalanishni qisqa muddatda o‘zlashtirib olishlariga imkon yaratish, jang maydonida taktik jihatdan to‘g‘ri harakatlanish, shunindek, yuz berishi mumkin bo‘lgan favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri va tartibli harakatlanish, zaruriyat tug‘ilganda o‘ziga hamda yon atrofdagilarga birinchi tibbiy va boshqa zaruriy yordamni ko‘rsata olishni o‘rgatishdan iborat.

O‘quvchi yoshlarga harbiy ish asoslarini berishda ularga harbiy qismlarning jangavor o‘quv faoliyatida bajariladigan mashqlar, harakatlar va amallarni harbiy qismlardagi bo‘linmalarining jangavor o‘quv faoliyatlariga mumkin qadar yaqinlashtirilgan holda o‘rgatish kuzda tutiladi.

O‘rta ta’lim tizimida o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar bilan birgalikda tayanch kompetensiyalar shakllantirilishi belgilab berilgan. Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanini o‘qitish jarayonida o‘quvchilarda tayanch kompetensiyalar shakllantirilib boriladi.
Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fani mazmunidan kelib chiqqan holda o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar ham shakllantiriladi.
Harbiy qonunchilik va harbiy tartibni bilish kompetensiyasi;

Askarning jangda harakatlanish va jangovar qurol-aslahalardan foydalana olish kompetensiyasi;

Jismoniy sifatlarini namoyon qila olish kompetensiyasi;

Favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri va tezkor harakatlanish kompetensiyasi;

Vatanparvarlik va burchga sodiqlik kompetensiyasi;

Birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish kompetensiyasi;

Milliy urf-odatlar, o‘zaro muloqot, oilada ota-ona o‘rni, farzand tarbiyasi va burch tushunchalariga ega bo‘lish kompetensiyasi.
Ushbu fanga oid umumiy kompetensiyalar o‘quv dasturlarining yil oxirida keltirildi.

Me’yoriy hujjatlarni yuritishda tayanch va fanga oid kompetensiyalar quyidagicha yozilishi tavsiya qilinadi:

1. 
   TK1 – kommunikativ kompetensiya;
   
2. 
   TK2 – axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi;
   
3. 
   TK3 – o‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi;
   
4. 
   TK4 – ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi;
   
5. 
   TK5 – milliy va umummadaniy kompetensiya;
   
6. 
   TK6 – matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi.
   

FK1 – Harbiy qonunchilik va harbiy tartibni bilish kompetensiyasi

FK2 – Askarning jangda harakatlanish va jangovar qurol-aslahalardan foydalana olish kompetensiyasi

FK3 – Jismoniy sifatlarini namoyon qila olish kompetensiyasi

FK4 – Favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri va tezkor harakatlanish kompetensiyasi

FK5 – Vatanparvarlik va burchga sodiqlik kompetensiyasi

Birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish kompetensiyasi

Milliy urf-odatlar, o‘zaro muloqot, oilada ota-ona o‘rni, farzand tarbiyasi va burch tushunchalariga ega bo‘lish kompetensiyasi

ijtimoiy vaziyatlarda, eng avvalo, ona tilida hamda birorta xorijiy tilda o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish, ijtimoiy moslashuvchanlik, hamkorlikda jamoada samarali ishlay olish.

O‘zbekiston Respublikasida boshlang‘ich harbiy tayyorgarlikning fanining tarixiy zaruriyati hamda uning bugungi kundagi ahamiyati. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Vatan himoyasi to‘g‘risida. (nazariy, 1 soat)

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Vatan himoyasi to‘g‘risida. O‘zbekiston Respublikasining “Mudofaa to‘g‘risida”gi Qonuni, Mudofaa tushunchasi. (nazariy. 1 soat)

O‘zbekiston Respublikasining “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi Qonuni. Umumiy harbiy majburiyat tushunchasi va uning mohiyati. Harbiy xizmat turlari. Harbiy xizmatga chaqirilish muddatini kechiktirish. Harbiy xizmatga chaqirilishdan ozod etish. Fuqarolarni chaqiruv uchastkalarida qayd etish. Fuqarolarning harbiy ro‘yxatdan o‘tish bo‘yicha majburiyatlari. (nazariy. 2 soat)

Harbiy xizmatni o‘tash. Zahiradagi xizmat. Muddatli harbiy xizmatchilarga beriladigan intiyozlar. (nazariy. 2 soat)

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining tashkil etilishi. Qurolli Kuchlarga rahbarlik. Harbiy okruglar. Qurolli Kuchlarning harbiy-stretegik vazifalari, tarkibi va qurilish tamoyillari. Harbiy boshqaruvning asosiy organlari. (nazariy. 2 soat)

Tankka qarshi minalar. Piyodalarga qarshi minalar. (nazariy, amaliy. 1 soat)