IV.2.2.4-rasm. Namuna massasining polimer bo’kishi va erishida
o’zgarishi: 1 - kichik tezlikdagi cheklangan bo’kish; 2 -katta tezlikdagi
cheklangan bo’kish; 3 - past molekulyar fraksiyalar ajraladigan cheklangan
bo’kish; 4-bo’kish va erish.
Ko’rinib turibdiki,
polimerning erishi, uning namunasini dastlab bo’kishi,
so’ng massasini kamayishi, ustmolekulyar tuzilishni
parchalanishi bilan amalga
oshadi. Lekin har qanday bo’kish jarayoni ham polimerning erishiga olib
kelavermaydi.
Haroratning oshishi bilan polimer namunaning bo’kish
jarayoni tezlashadi,
lekin muvozantli bo’kish ko’p hollarda pasayishi ham mumkin. Polimerlarning
cheklanma bo’kishini amalga oshirish muhim jarayon bo’lib,
u quyidagi tenglama
orqali ifodalanishi mumkin:
-1
ln[i
/(i
-i
)]
K (IV.2.2.4)
bu erda
i
-maksimal bo’kish
darajasi;
i
- ma’lum
vaqtdagi bo’kish darajasi;
K -
bo’kish tezligi konstantasi.
Makromolekularning yuqori molekulyar massaga ega bo’lganligi tufayli,
ularning erishi to’g’ridan to’g’ri qattiq fazadan erituvchi fazasiga o’tish bilan
bormaydi. Oldin erituvchi molekulalarining polimer
fazani tarkibiga diffuziyasi,
keyin bo’kishi amalga oshadi. Bu makromolekulalararo harakatchanlikni oshiradi va
ular orasida o’zaro ta’sirlashuvni susaytiradi. Natijada polimer molekulalarining
erituvchi fazasiga diffuziyasi boshlanadi va erish amalga oshadi. Bu ko’pchilik
polimerlar uchun Fik qonuni bo’yicha ifodalanadi:
I
ob
DV
p
/
C (IV.2.2.5)
bu yerda
I
ob
-
hajmiy diffuzion oqim;
D - diffuziya koeffitsiyentining o’rtacha
miqdori;
Vp-diffuziyalanuvchi moddaning solishtirma hajmi;
-bo’kkan
polimer
qatlamining qalinligi;
C-polimer ichki va tashqi qatlamlaridagi diffuziyalanuvchi
moddaning konsentratsiyalarini farqi.
Shuningdek, polimerning erish jarayoni kinetikasining haroratga bog’liqligi
eksponenstial qonun orqali ham ifodalanadi:
I
ob
(I
ob
)
o
exr(-E
a
/RT) (IV.2.2.6)
bu yerda
E
a
-erish jarayoni faollik energiyasi.
Polimerlarni eritishda samarali mexanik aralashtirish ham o’ta muhimdir.
Chunki uning joriy etilishi polimer-erituvchi aralashmasining hosil bo’lishida
gidrodinamik maydon ta’sirida makromolekulalarni bir-biridan
ajratish va muhit
bo’ylab tarqalishiga olib keladi.
