|
Davlat boshqaruvi va bir qator sohalarda energiya sarfini kamaytirish istiqbollari
|
| Sana | 29.08.2024 | | Hajmi | 113,5 Kb. | | #270042 |
Bog'liq tezis davlat boshqaruvi
DAVLAT BOSHQARUVI VA BIR QATOR SOHALARDA ENERGIYA SARFINI KAMAYTIRISH ISTIQBOLLARI
Xozirgi kunda iqtisodiyot barqaror o‘sishini ta’minlash, aholining farovonlik darajasini oshirish, yoqilg‘i-energetika resurslariga bo‘lgan talab va ehtiyojni uzluksiz qanoatlantirish muhim masala hisoblanadi. Neft va gaz qazib olish, qurilish materiallarini ishlab chiqarish, davlat boshqaruvi va elektr energiyasini ishlab chiqarish sohalarida energiya sarfini kamaytirish maqsadga muvofiqdir.[1]
Bu borada ilg‘or xalqaro tajribani va jahon elektr energetikasi rivojlanishining zamonaviy tendensiyalarini hisobga olgan holda, O‘zbekiston Respublikasida o‘sib borayotgan ehtiyojlarini qondirish va elektr energetika tarmog‘ini yanada mutanosib rivojlanishini ta’minlash maqsadida “2020-2030 yillarda O‘zbekiston Respublikasini elektr energiyasi bilan ta’minlash konsepsiyasi” ishlab chiqilgan. Konsepsiya doirasida mavjud resurslarni va ishga solinmagan salohiyatni jalb etish orqali energiya samaradorligini oshirish, energiya tejovchi texnologiyalar va qayta tiklanuvchi energiya manbalarini keng joriy etish, iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohaning energiya sarfi hajmini keskin kamaytirish borasidagi ishlarni kompleks tashkil etish, shuningdek, yoqilg‘i-energetika resurslaridan oqilona va samarali foydalanishni ta’minlash kerak.
Respublika miqyosida elektr energiyasini taqsimlash va iste’molchilarga yetkazib berish quyidagilarni o‘z ichiga oluvchi 0,4-110 kVt taqsimlash tarmoqlari orqali amalga oshiriladi. Past kuchlanishli elektr tarmoqlarida elektr energiyasining sifat ko‘rsatkichlarini yomonlashtiradigan, tez-tez uchraydigan omillardan biri bu kuchlanish va toklarning nosimmetriyaligidir. Asosan mintaqamiz elektr tarmoqlarida keng tarqalgan yulduzga yulduz-nol ulanish guruhiga ega transformatorlardan foydalaniladi. Fazalar kesimida taqsimlangan nosimmetrik toklar nol ketma-ketlik qarshiligiga ega, bu ma’lum sharoitlarda transformatorning ikkilamchi cho‘lg‘amida sezilarli nosimmetrik kuchlanish paydo bo‘lishiga olib keladi [6].
Transformatorlar va tarmoqlarda kuchlanish va toklarning nosimmetriyaligi natijasida tarmoq elementlarida qo‘shimcha yo‘qotishlarni keltirib chiqaradi, issiqlik energiyasi chiqarilishini ko‘payishiga olib keladi, bu esa izolyatsiyaning haddan tashqari qizib ketishiga va ularning ishlash ishonchliligini pasayishiga olib keladi. O‘z navbatida, neytral simda oqadigan toklarning qiymati ortishi natijasida qo‘shimcha quvvat yo‘qotishlari ham ortadi.
Tarmoqda teskari va nol ketma-ketlik toklari va kuchlanishlari hosil bo‘lganda, kuchlanish yo‘qotishlaridan tashqari, tarmoqning ishlash rejimlari va texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarning sezilarli pasayishi kuzatiladi.
Teskari va nol ketma-ketlikdagi kuchlanishlarning ustma-ust tushishi natijasida qo‘shimcha kuchlanish og‘ishlari paydo bo‘lishi mumkin, bu esa kuchlanish darajalariga me’yoriy hujjatlarda belgilangan talablardan oshib ketishiga olib keladi.
Kuchlanish nosimmetriyasining ikki turi mavjud bo‘lib, bular bo‘ylama va ko‘ndalang nosimmetriyalardir. Elektr tarmoq elementlari nosimmetriyasi bilan bog‘lik bo‘lgan nosimmetriya bo‘ylama nosimmetriya deb ataladi. Bo‘ylama nosimmetriyaga misol qilib, xavo liniyalarining to‘lik bo‘lmagan faza rejimlarini keltirish mumkin.
1-rasm. Kuchlanish nosimmetriyasini kamaytirish usullarining tasnifi
Tarmoqqa bir va ko‘p fazali nosimmetrik yuklamalamalarni ulanishi natijasida kelib chikkan nosimmetriya ko‘ndalang nosimmetriya deyiladi. Ko‘ndalang nosimmetriya bazi bir elektr energiya iste’molchilarining ayrim fazalaridagi aktiv va reaktiv qarshiliklarning tengsizligi tufayli kelib chiqadi.
Elektr ta’minoti tizimlarida qisqa muddatli (favqulodda) va uzoq muddatli (operatsion) nosimmetrik holatlar ajralib turadi.
Qisqa muddatli nosimmetrik rejimlar odatda turli xil favqulodda jarayonlar bilan bog‘liq masalan, nosimmetrik qisqa tutashuvlar, elektr uzatish liniyalaridagi uzulishlarda, kalitlarni yoqish va boshqa kommutatsiya qurilmalarida sodir bo‘ladi.
Uzoq muddatli nosimmetrik rejimlar odatda elektr tarmog‘i elementlarining nosimmetriyasi tufayli ochiq fazali tarmoqlar (bitta, ikki fazali filiallar) yoki muvozanatsiz (bir yoki uch fazali) yuklamalamalarni elektr ta’minoti tizimiga ulash orqali yuzaga keladi.
0,4 kV kuchlanishli liniyadagi nosimetriya sabab elektr energiyasi yo‘qotilishi (tarmoqqa berilgan elektr energiyasining qiymatidan (foizda) quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
bu yerda: - tarmoqning maksimal yuklamasida TP shinalaridan eng uzoq elektr qabul qilgichgacha kuchlanishning yo‘qotilishi, foizda;
- yuklamaning fazalar bo‘yicha notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffitsiyent.
Agar TP ning shinalarida o‘lchangan faza kuchlanishining darajalari har xil bo‘lsa, ΔU ni aniqlashda TP ning shinalaridagi uchta o‘lchangan kuchlanishning o‘rtacha arifmetik qiymati qabul qilinadi. Agar yuklamaning maksimal qiymatida magistral liniyaning eng uzoq nuqtasidagi uch fazalik kirishida faza kuchlanishi o‘lchangan bo‘lsa, hisoblash uchun uchta o‘lchangan qiymatlardan eng kichigi qabul qilinadi.
koeffitsiyenti quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
Bu yerda , – fazalarning o‘lchangan tok yuklamalari;
– nol va faza simlari qarshiliklarining nisbati.
Fazalarning tok yuklamalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar mavjud bo‘lmaganda:
=1 bo‘lgan linyalar uchun
=2 bo‘lgan linyalar uchun
- nisbat quydagi jadvalga muvofiq qo‘llaniladi:
jadval
Tmaks, soat
|
2000
|
3000
|
4000
|
5000
|
6000
|
τ/Tmaks
|
0,46
|
0,52
|
0,6
|
0,72
|
0,77
|
Tadqiqotlar davomida 10 kV kuchlanishli tarmoqdagi ikkita transformator chiqishida o‘lchov ishlari olib borildi. Eksperimental tadqiqotlar elektr energiya sifat ko‘rsatkichlarini qayd etuvchi Malika-01 qurilmasida GOST 13109-97 talablariga muvofiq amalga oshirildi [8]. Tadqiqotlar davomida 10 kV kuchlanishli tarmoqdagi transformatorlar chiqishidagi tok va kuchlanish nosimmetriyaligi parametrlari 2- jadvalda keltirilgan.
2-jadval
№
|
Sn
kVA
|
UA
V
|
UB
V
|
UC
V
|
IA
A
|
IB
A
|
IC
A
|
Kuchlanish nosimmetriya-sini teskari ketma-ketlik koeffitsienti К2U
|
1
|
100
|
216
|
230,8
|
209,5
|
32
|
27
|
11
|
1,92
|
2
|
100
|
239,4
|
222,8
|
227,2
|
14,57
|
24,59
|
36,31
|
1,39
|
XULOSA
Xulosa o‘rnida shuni takidlash kerakki nosimmetriya darajasini kamaytirishda qo‘lda yuklamalarni fazalar bo‘yicha davriy ravishda qayta taqsimlash tufayli kuchlanish nosimmetriyasi darajasini pasaytirish usulining kamchiliklari shundaki, yuklamaning o‘zgaruvchan tabiati tufayli bajarilgan operatsiyalar natijasida olingan natijalar barqaror qolmaydi va qisqa yoki uzoq muddatli uzilishlar sodir bo‘ladi. Shuni inobatga olgan holda shunday avtomatik qurilma yaratishimiz kerakki, yuklamakarni fazalar bo‘yicha qayta taqsimlashda iste’molchilarda energiya uzilishi bo‘lmasligi va kuchlanishi bergilangan nominal qiymatdan o‘zgarmasligiga erishishimiz kerak.
1. https://kommers.uz/davlat-boshqaruvi-va-bir-qancha-sohalarda-energiya-sarfini-kamajtirish-kerak-ekspertlar
|
| |
