28
– maishiy qurilish sohasi yoki maktab hayoti bilan bog‘liq o‘lchash
ishlari, qurilish materiallariga buyurtma
berish va narxlarni hisoblash,
to‘lovlar, muayyan yumushni bajarishga doir
vaziyatlar;
– o‘quvchilar uchun tushunarli bo‘lgan kasbiy faoliyatga va kasblar
olamiga doir vaziyatlar tasvirlanishi mumkin.
Kasbiy kontekst ishchi kuchining ixtiyoriy darajasiga (maxsus malakani
talab qilmaydigan ishlardan tortib to yuqori
malaka talab qiladigan
ishlargacha) bog‘liq bo‘lishi mumkin. Bunda PISA tadqiqotida berilgan
topshiriqlar 15 yoshli o‘quvchining yosh xususiyatlariga mos bo‘lishi
lozim.
«Ijtimoiy» kontekstlarda berilgan muammolar turkumiga tegishli
topshi riqlarda:
– jamiyat (jamoa, mahalla, millat yoki butun dunyo xalqlari) ijtimoiy
hayoti bilan bog‘liq vaziyatlar;
– o‘quvchining yaqin atrofida sodir bo‘ladigan muammolarga (masalan,
valuta
almashtirish, bankdagi pul omonatlari) doir vaziyatlar;
– jamiyatda sodir bo‘ladigan (saylovlarda ovoz berish,
transport
qatnovi masalalari, hukumat qarorlari, aholi sonining o‘zgarishiga doir
muammolar, milliy iqtisodiyot statistik ko‘rsatkichlari bilan bo‘gliq)
vaziyatlar tasvirlanishi mumkin.
«Ilmiy» turkumiga tegishli topshiriqlarda:
– fan va texnikada matematikaning qo‘llanishi bilan bog‘liq vaziyatlar;
– tabiatda kechadigan hodisalar (obhavo va iqlim o‘zgarishlari,
ekologiya, tibbiyot, kosmos, genetika)ga doir vaziyatlar;
– bevosita real hayotiy vaziyatlar bilan bog‘liq bo‘lmagan, nazariy xarak
terga ega bo‘lgan sof matematik masalalar ham tasvirlanishi mumkin.
Kontekstda berilgan muammoni yechish uchun matematikani qo‘l
lash – ma tematik savodxonlikning muhim jihatidir.
Kontekst – bu mazkur muammolar paydo bo‘ladigan inson olamining
bir qismi.
Tegishli matematik strategiyalar va ifodalarni tanlash ko‘pincha
muammo kontekstiga bog‘liq, shuning uchun modelni ishlab chiqishda
real olam konteksti haqidagi bilimlardan foydalanish kerak.
Aytish joizki, matematik savodxonlikni
muvaffaqqiyatli namoyish
qilish matematikani o‘qitishda rivojlantiriladigan universal kognitiv
kom peten siyalarga bog‘liq ekan. Shuning uchun ham kutilayotgan
2021yil PISA tadqiqotida aytib o‘tilgan matematik kompetensiyalardan
tashqari, yuqorida aytib o‘tilgan «XXI asr ko‘nikmalari»
deb ataluvchi
kompetensiyalarni baholash ko‘zda tutilgan:
– tanqidiy fikrlash;
29
– ijodkorlik, kreativlik;
– tadqiqot va tahlil qilish;
– mustaqillik, tashabbuskorlik va qat’iylik;
– ma’lumotlardan
foydalanish;
– tizimli fikrlash;
– muloqot qilish;
– mulohaza yuritish.
Quyidagi rasmda PISA–2021 tadqiqotida baholashda matematik
mulohaza
yuritish, masalalar yechish (modellashtirish) sikli, matematik
mazmun, kontekstlar hamda XXI asr ko‘nikmalari orasidagi bog‘lanish
ko‘rsatilgan.
8-rasm. Matematik savodxonlik: Matematik mulohaza yuritish,
masa la lar
yechish (modellashtirish) sikli, matematik mazmun, kontekst lar hamda XXI asr
ko‘nikmalari orasidagi bog‘lanish.
