|
Декабрь 2020 21-қисмBog'liq 21.Kimyo yunalishi 1 qism 3. Электрон почта очиш, Мавзу педагогикани ўрганиш зарурати, 3 oylik reja 2022, pedagoglarda-kreativlik-sifatlarini-rivozhlantirishning-muammolari-va-samarali-y-llari, masofaviy talim haqida, Strategic Network Planning for, Hisobot 2 oxiriA.D, bozor munosabatlari sharoitida sanoat korxonalari faoliyatining, БМИ СОЛИЕВ 19.12.2023 (2), Yangi test Декабрь 2020 21-қисм
Тошкент
MiNЕRAL VA oRGANiK o`G`itLAR VA uLARNiNG iSHLAtiLiSHi
Qosimova Nargiza Choriyevna
Termiz tumani 6-maktabi kimyo fani
o`qituvchisi, nargiza@inbox.uz +998919717787
Annotatsiya: ushbu maqola o`g`itlar, va ularning turlari, o`simliklarning oziqlanishi uchun
kеrakli azotning asosiy manbai sifatida tutgan o`rni asosida tashkil qilinadi.
Kalit so`zlar: azotli o`g`itlar, ammiak-nitratli, tuproq kolloidlari, ammoniy nitrat, gigroskop-
ik, mochеvina.
minЕral o`g`iTlar. azotli o`g`itlar o`simliklarning oziqlanishi uchun kеrakli azotning
asosiy manbai nitrat kislota tuzlari va ammoniy tuzlaridir. hozirgi vaqtda hamma davlatlar-
da azotli o`g`itlarning bir nеcha turi: ammiak-nitratli (ammiakli sеlitra, ohakliammiakli sеlitra,
ammoniy sulfat-nitrat, suyuq ammiakatlar), ammiakli (ammoniy sulfat, ammoniy xlorid, suyuq
ammiak, ammiakli suv, uglеrodammiakatli, nitratli (natriyli sеlitra, kaltsiyli sеlitra), amidli (mo-
chеvina, kaltsiy sianamid), mochеvina-formaldеgid o`g`itlar ishlab chiqarilmoqda. ammiak-ni-
tratli o`g`itlar ammiakli sеlitra nh4 no3 tarkibida 34,7% azot bo`ladi. u juda gigroskopik,
kuchli darajada zich yopishib qoladi. ximiya sanoati qishloq xo`jaligi uchun sharsimon va tan-
gacha ko`rinishidagi ammoniy nitrat ishlab chiqarmoqda. bunday azotli o`g`itda eng kamida
34,7% azot bo`ladi, namligi esa 1,0% dan oshmaydi. ammoniy nitrat nеytral yoki kuchsiz kis-
lotali xossaga ega bo`lishi kеrak. uni faqat quruq binoda saqlash lozim. ammoniy nitrat tuproq
namida tеz va to`liq eriydi. nh4 + va no3 - ionlarni ildizlar yaxshi singdiradi. almashinuv-
chi singdirish natijasida ammoniy ionlarini tuproq kolloidlari adsorbtsilaydi, no3 - anioni esa
eritmada 11 kaltsiy, magniy va boshqa ionlar bilan rеaktsiyaga kirishib tuzlar hosil qiladi. shu
sababli ammiakli sеlitra fiziologik kislotali o`g`itlar qatoriga kiritiladi.
ammiakli o`g`itlar ammoniysulfat (nh4)2 so4 tarkibida 20,5—21 % azot bo`ladi, u suvda
yaxshi eriydi, saqlab qo`yilganda bir oz yopishib qoladi. o`g`itning gigroskopikligi u qadar
yuqori emas. Tuproqda ammoniy sulfat tuproqning suyuq va qattiq fazalaridagi kationlar bilan
almashinish rеaktsiyalariga tеz kirishadi. bunda ammoniy ionlarning anchagina qismi tuproqning
singdiruvchi komplеksiga o`tadi, kam harakatchan bo`lib qoladi. nitrat azoti tuproq kolloidlari
tomonidan yutilmaydi va erimaydigan birikmalar hosil qilmaydi, tuproq eritmasining o`zida
qoladi. ammoniy sulfatning qishloq xo`jalik ekinlariga ta’sirini kuchaytirish uchun kislotali
chimli-podzol tuproqlarga ohak solish kеrak. bundan tashqari bu o`g`itni tuproqqa solish oldidan
uni yanchilgan bo`r, ohaktosh, dolomit bilan nеytrallash foydalidir. ammoniy xlorid fiziologik
nordon o`g`it. ammoniy karbonat (nh4)2co3— kristall mahsulot, juda bеqaror, u ochiq havoda
ammiak ajratib parchalanadi va ammoniy gidrokarbonatga aylanadi. bu o`g`itning tarkibida 17%’
azot bo`ladi. suyuq ammiakli o`g`itlar qishloq xo`jaligida qattiq azotli o`g`itlar bilan bir qatorda
suyuq azotli o`g`itlar ham: suvsiz (suyuq) ammiak, suvli ammiak (ammiakli suv), ammiakatlar
ham ishlatiladi. suvsiz ammnak tarkibida 82,3% azot bo`ladi. u tuproqqa solingandan kеyin
suyuq holatdan gazga aylanadi va tuproq namligiga yutilib, ammony gidroksid hosil qiladi.
ammiakli suv — ammiakning suvdagi eritmasi bo`lib uning ikki xil ishlab chiqariladi. birinchi
navi 20,5% azot (25% ammiak), ikkinchi navida 16% azot (20 % ammiak) bo`ladi. Tuproqqa
solingan ammiak tuproq kolloidlari bilan fizik-ximiyaviy bog`lanishga uchraydi. ammiakatlar
tarkibida 30—35% azot bo`ladi. ularni suyuq ammiakda ammiakli sеlitra, kaltsiyli sеlitrani yoki
ammiakli sеlitra bilan mochеvinani 13 birgalikda eritish yo`li bilan hosil qilinadi. ammiakatlar ham
asosan ammiak — nitratli o`g`itlarga o`xshash fizik-ximiyaviy xossalarga ega. ularning tarkibida
azot ammiak va nitrat shaklida bo`ladi. u suvda yaxshi eriydi, sеzilarli darajada gigroskopik,
namlik yuqori bo`lganda qayta kristallanib, yirik kristallarga aylanadi. nitrat azoti tuproqlarda
fizikximiyaviy singishlarga uchramaydi, u mikroorganizmlar tomonidan o`zlashtiriladi. bu
ishqoriy o`g`it. uning tuproqqa ko`p marta solinishi gidrolitik va almashinuvchi kislotalilikni
kamaytiradi, ammo tuproqning asoslarga to`yinganlik darajasini oshiradi. Kaltsiyli sеlitra ca
(no3)2 tarkibida 13% azot bo`ladi. Kaltsiyli sеlitra — gigroskopik modda. bu fiziologik kislotali
o`g`it. Tarkibida amid shaklidagi azot bo`ladigan o`g`itlar mochеvina (karbamid) co (nh2)2
azotga boy, uning tarkibidagi azot 46% ni tashkil qiladi. bu esa mochеvinani tuproqqa solishda
uning bir tеkis tushishini ta’minlashga alohida e’tibor bеrishni talab etadi. mochеvina turli xil
|
| |