|
Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1537 saylı
|
| bet | 7/25 | | Sana | 28.04.2022 | | Hajmi | 2.02 Mb. | | #20390 | | Turi | Dərs |
Bog'liq C fakepathk.s -1 K TAB (2)III. Mayelərin nəql olunması
Hidrodinamikanın əsas məsələsi ixtiyari vaxt məqamında və məkanında təzyiq və sürət arasında münasibəti müəyyən etməkdir. Sənayenin bütün sahələrdə mayelərin nəql olunması zərurəti vardır. Mayelərin nəql olunması üçün təzyiqlər fərqinin yaradılması vacib məsələdir. Təzyiqlər fərqi çox müxtəlif yollarla yaradıla bilər. Bunlara hidrostatik basqını və çox geniş tətbiq olunan hidravlik maşınlar vasitəsilə yaradılan təzyiq basqısını misal göstərmək olar. Hidravlik maşınlar adətən nasoslar adlandırılır. Bu maşınlar mexaniki enerjini maye axının kinetik enerjisinə çevirən qurğulardır. Nasoslar müxtəlif xüsusiyyətlərə görə təsnif olunurlar. Geniş yayılmış nasos növlərinə mərkəzdənqaçma nasoslarını, porşenli nasosları, şırnaqlı, vintli nasosları və s. misal göstərmək olar. Nasoslar əsasən göründüyü kimi işçi oranın quruluşuna görə təsnif olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, nasoslar mexaniki və qeyri mexaniki olmaqla iki böyük qrupa bölünürlər. Bundan başqa onlar məhsuldarlığına və müntəzəm verim xüsusiyyətinə, tərtibatına, işçi orqanlarının xarakteri və yerdəyişmə sürətinə görə də təsnif edilirlər. Aşağıdakı cədvəl 3.1-də nasosların ümumi təsnifatı verilmişdr [15].
Cədvəl 3.1.
Nasosların təsnifatı
Növü
|
Müxtəlifliyi
|
Fərqli xüsusiyyəti
|
1
|
2
|
3
|
Mexaniki
1
|
həcmli
porşenli
rotasion
lövhəli
dişli çarxlı, vintli
kürəkli
mərkəzdənqaçma
2
|
Hərəkət edən işçi
orqan - porşen və ya plunjer
İşçi orqan – lövhələr
çıxıntısı olan rotor
İşçi orqan – vintlər.
İşçi orqan – yerdəyişmə edən
sıxıcılar (şlanqlar)
İşçi çarxı fırlanarkən mayenin periferiyaya atılmasını təmin
3
|
|
Propellerli
(oxlu)
Burulğanlı
|
edir
Fırlanan val üzərində olan kürəklər mayenin ox istiqamətində yerdəyişməsini təmin edirlər
Mayenin periferiyaya çoxdəfəli atılması
|
Qeyri mexaniki
|
Qazlift
Şırnaqlı
Montejyu
|
Sıxlığı mayenin sıxlığından az olan qaz-maye qarışığının yaradılması
Бöyük kinetik enerjiyə malik olan maye çırnağı
Təzyiq altında hərəkətsiz qaz
|
İndii isə bir nasos qurğusunu təsvir edək.
Şək. 3.1. Nasos qurğusu.
Hsor – sorma hündürlüyü
Ha – atqı hündürlüyü
1 – sərf tutumu; 4 – nasos
2 – əks klapan; 5 – atqı xətti
3 – boru kəməri; 6 – qəbuledici
Nasos qurğusu işləyərək sorma xəttində vakuum, atqı xəttində isə izafi təzyiq yaradır. Bu iki təzyiqin fərqinin yaradılması mexaniki enerjini təzyiqlər fərqinə çevirən nasos vasitəsilə həyata keçirilir. Nasosun konstruksiyası elə qurulmuşdur ki, o girişdə seyrəklik yaratmaqla yanaşı atqı xəttində izafi təzyiq yaradır. Nasosların əsas işçi elementləri bir-birindən fərqlənirlər. Ən geniş yayılmış nasos növlərindən biri mərkəzdənqaçma nasosudur. Mərkəzdənqaçma nasosunun əsas hissələri gövdə, işçi çarx və valdan ibarət olur.
İşçi çarx hər 2 tərəfdən disklər arasında yerləşdirilmiş müəyyən əyriliyə malik kürəklərdən ibarətdir.
Şək. 3.2. İşçi çarx.
Mərkəzdənqaçma nasosları mayenin daxil olduğu nöqtədən periferiyaya qədər onun hərəkətinin təmin edir. Bu zaman kürəklərin son nöqtəsinə çatan maye öz sürətini hərəkətin istiqamətində artırmış olur və yekundə ümumi kinetik enerjisi artır. Artan kinetik enerji atqı xəttinə daxil olduqda izafi təzyiqin artmasına gətirib çıxarır. Mərkəzdənqaçma nasoslarının dövrlər sayı ilə yaratdığı sərfi (güc) f.i.ə arasında müəyyən asılılıq mövcuddur. Bu asılılıqlar hər bir tip nasos üçün xüsusi kataloqlarda verilir. Nasosun hər hansı bir şəbəkədə işləməsini müəyyən etmək üçün həmin nasosların xarakteristikası ilə şəbəkənin xarakteristikası arasında olan əlaqənin müəyyən etmək və işçi nöqtəni qurmaq lazımdır [16].
İndi isə mayenin mərkəzdənqaçma masasının işçi çarxının kanalları daxilində hərəkətinə baxaq.
Şək.3.3.Mərkəzdənqaçma nasosunun işçi çarxının kanallarında mayenin hərəkəti.
Fırlanma işçi çarxda mərkəzdənqaçma qüvvəsinin gördüyü iş hesabına mayeyə əlavə enerji verilir, bu halda enerji balansı tənliyi aşağıdakı şəkil alır.
(3.1)
Mərkəzdənqaçma qüvvəsi ilə 1 kq maye verilən enerji
(3.2)
burada - çarxın bucaq sürəti
r1 və r2 – fırlanma radiuslarıdır.
Nəzərə alsaq ki, və , onda
(3.3)
Burada u1 və u2 uyğun diametrlərdə hissəciyin dairəvi fırlanma sürətidir. W1 və W2 isə hissəciyin kürəklər üzrə hərəkətinin nisbi sürətidir (3.3) – ü (3.1)-də nəzərə alsaq,
(3.4) alarıq.
Burada da (3.5)
z1 = z2 şərtinə Bernulli – tənliyinə əsasən və
Onda qəzəri basqı (3.5)-dən nəzərə alsaq
(3.6)
|
| |
