Elektr energetika tizimlarining holatlarini boshqarish va optimallash

2.1. Ishdan maqsad.

Oʻzbekiston energetika tizimi DBAT OAK ishi bilan tanishish, Oʻzbekiston energetika tizimining joriy rejimlarini operativ boshqarish tamoyillarini oʻrganish

2.2. Qisqacha nazariy ma’lumоtlar.

EETni boshqarishning asosiy vazifasi boʻlib, iste’molchilarni talab qilingan sifatdagi elektr va issiqlik energiyasi bilan uni ishlab chiqarish, oʻzgartirish, uzatish va taqsimlash, minimal harajat qilgan holda ishonchli ta’minlash hisoblanadi. Shuning uchun EETning barcha boshqarish iyerarhiyasi darajasida boshqaruv qarorlarini ishlab chiqarishda, imkoniyat bolgan holda asosiy mezon boʻlib koʻrib chiqilayotgan vaqt oralig’idagi minimum xarajatlardan foydalaniladi.

• 
  meteorologik holat prognozi – yuklamani va uskunalarni ishlamay qolish aniqligini oshirish uchun;
  
• 
  agregatlar va elektr stansiyalarning manyovr xarakteristikalari – joylashtirilgan va ishchi quvvatini, ulardagi ishdagi va rezervdagi uskunalarning tarkibini hisoblash uchun;
  
• 
  IESga yetkazib berilayotgan yoqilg’ini sifatida;
  
• 
  asosiy uskunalarning holati (generatorlar, EUL, transformatorlar va boshqalar) – ularni ta’mirlashga chiqarish vaqti haqida qaror qabul qilish uchun (ularni diognostika qilish jarayonida oldindan aniqlanadi);
  
• 
  iste’molchilarni elektr va issiqlik ta’minotining amaldagi ta’minlangan ishonchliligi – uni oshirishni optimal uslublarini tiklash uchun;
  
• 
  EET asosiy uskunalarini ishdan toʻxtab qolishi – uning ishonchlilik koʻrsatkichlarini hisoblash va prognoz qilish uchun;
  
• 
  GES suvomborlariga suv kelishini prognozi – GESdagi elektrenergiya ishlab chiqarishni optimallashtirish uchun.
  

Zaruriy axborot tashqaridan kelib tushadi yoki EET ichida boshqaruv jarayonida ishlab chiqiladi. Boshqaruv jarayonida axborotning eng koʻp hajmi elektr energiyasini ishlab chiqarish, uzatish va taqsimlash jarayonida ishlab chiqiladi va foydalaniladi. Turli boshqariladigan jarayonlar turlicha oʻzgaradi: tezda, yetarlicha tez boʻlmagan va sekin, tegishlicha boshqaruv ta’sirlarini amalga oshirishning kechikishi ham turlicha, axborotni olish va foydalanish vaqti ham turlicha boʻladi.

• 
  avtomatik avariyaga qarshi tizimlar uchun axborot (teleuzish) – oʻndan bir millisekund;
  
• 
  uzgichlar, ajratgichlarni holatini telesignalizatsiyasi – sekundlar;
  
• 
  nazorat qilinayotgan parametrlarning teleoʻlchovlari (oniy qiymat) – bir necha oʻndan bir sekund;
  
• 
  avtomatik rostlash tizimlari uchun teleoʻlchovlar va telebuyruqlar – bir sekundgacha;
  
• 
  teleboshqaruv (TB) – bir necha sekund;
  
• 
  javob telesignali (TBdan soʻng) – oʻn sekund;
  
• 
  axborot bazalari va OBAK (operativ boshqaruv axborot kompleksi) ma’lumotlari oʻrtasida darajalararo mashinali almashuv – bir necha minut;
  
• 
  elektr energiyasini ishlab chiqarish va iste’mol qilish boʻyicha dispetcherlik qaydnomasi – bir soatda bir marta.
  

• 
  tizimi, turli vazifali serverlarni oʻz ichiga olgan;
  
• 
  foydalanuvchi, dispetcherlarning, rejimlar xizmati xodimlarining va boshqalarning avtomatlashtirilgan ish joyi (AIJ) oʻz ichiga olgan.
  

• 
  boshqarilayotgan energetik tizimning joriy holatini nazorat qilish (sxemani, rejimlarni, boshqarish vositalarini);
  
• 
  oʻtgan hodisalarni retrospektiv tahlili;
  
• 
  perspektiv rejimlarni baholash.
  

EETning joriy va perspektiv holatlari, yuklama grafiklari, dispetcherlik yoʻriqnomalari va direktiv materiallardagi koʻrsatmalarni va tavsiyalarni e’tiborga olgan holda operativ talabnomalar boʻyicha ta’mirlash ishlarini oʻtkazish rejalari haqidagi axborotdan foydalangan holda MDM dispetcherik xodimlari energetik tizim rejimini operativ boshqarishni ta’minlab beradi.

• 
  EET rejim parametrlarining teleoʻlchovlari (generatorlarning, EUL, transformatorlarning aktiv va reaktiv quvvatlari; tarmoqlarning bog’lash nuqtalaridagi kuchlanish va chastota; elektr energiyani ishlab chiqarish, iste’moli, oqimlari va boshqalar);
  
• 
  kommutatsion uskunalarni holatini aks ettiruvchi, avtomatik boshqarish qurilmalarni sozlanishi, ahvoli va ishlash faktlari (RH va A), hamda dispetcherlik boshqaruvning vosita va tizimlarining ahvoli.
  

2.3. Ishga topshiriq.

1. 
   Oʻzbekiston energetika tizimining DBAT OAKi haqida umumiy ma’lumotlar va uning strukturasi bilan tanishish.
   
2. 
   EET DBAT ning axborot ta’minoti bilan tanishish.
   
3. 
   DBAT maqsadlari uchun axborotni toʻplash, uzatish, qayta ishlash va saqlash prinsiplarini oʻrganish.
   
4. 
   Oʻqituvchi rahbarligi ostida Oʻzbekiston EET MDM da ishni bajarish.
   

1. 
   Oʻzbekiston energetika tizimi DBAT OAK ishi va axborotni toʻplash, uzatish, qayta ishlash va saqlashni amalga oshirishni oʻrganish.
   
2. 
   DBAT OAKning asosiy kompanentlari bilan tanishish.
   
3. 
   DBAT OAK dasturiy ta’minoti ishga tushirilgandan soʻng:
   

• 
  energetik tizimning nazorat qiluvchi parametrlarini koʻrib chiqish;
  
• 
  DBAT OAK dagi ogohlantiruvchi va avariyaviy signalizatsiya ishini oʻrganish;
  
• 
  DBAT OAK ma’lumotlari asosida energetik tizim joriy ish rejimini tahlilini bajarish.
  

2.5. Hisobotning tartibi.

1. 
   Ishning mavzusi va maqsadi.
   
2. 
   Oʻzbekiston energetika tizimining DBAT OAKining vazifasi va strukturaviy sxemasi.
   
3. 
   Oʻzbekiston energetika tizimining nazorat qilinuvchi parametrlari.
   
4. 
   DBAT OAK ma’lumotlari asosida energetik tizim joriy ish rejimini tahlili.
   

1. 
   EET DBATning axborot ta’minoti.
   
2. 
   Oʻzbekiston energetika tizimi DBAT OAKi vazifasi, masalalari, strukturasi, texnik, axborot va dasturiy ta’minoti.
   
3. 
   DBAT maqsadlari uchun axborot qanday toʻplanadi, uzatiladi, qayta ishlanadi va saqlanadi?