|
Elektr energiyasi iste'molini optimallashtirish
|
| Sana | 13.02.2024 | | Hajmi | 19,15 Kb. | | #155528 |
Bog'liq optimallashtirish
Elektr energiyasi iste'molini optimallashtirish
So‘nggi yillarda energiya resurslarining yuqori narxi sanoatda va boshqa ko‘p energiya iste’mol qiladigan sohalarda (transport va uy-joy kommunal xo'jaligi) iste'mo! qilingan energiyani hisobga olish tizimida tubdan o ‘zgarishlami amalga oshirishga sabab bo id i. Iste’molchilar energiya resurslarini yetkazib beruvchilar bilan eiektr energiyani hisobga olishni qandaydir shartli m e’yorlar, eskirgan va noariiq o ichash asboblari orqali emas, balki zamonaviy, yuqori aniqlikda hisobga oluvchi asboblar asosida hisoblash zaruriigini tushuna boshladilar. Korxonalar o'zining "kechagi кип" energiya iste’moli hisobini bugungi kun talabiga mos ravishda qayta tashkil etishga urinmoqdalar. Iste’molchilar energiya resurslarini tejash va moliyaviy xarajatlarini kamaytirishda dastlabld qadam - energiya iste’molini yuqori aniqlikdagi hisoblash asboblari yordamida hisobga olishni amalga oshirishdan boshlash kerekligini tushindilar. Energiya resurslarining rivojlangan savdosi m a’lurnotlarni o‘lchash, yig'ish va qayta ishlash bosqichlarida inson ishtirokini minimumga olib keladigan va energiya resurslarini yetkazib beruvchi tomonidan ham, iste’molchi tomonidan ham turli tarif tizimlariga ishonchli, aniq va ixcham rnoslashtirilishini ta’minlaydigan energiyani hisobga olishda avtomatlashtirilgan tizimlarni tatbiq etishni talab qilmoqda. Shu maqsadda iste’molchilar ham, energiya ta’minotchilari ham o 'z obyektlarida elektr energiyasini nazorat qilish va hisoblashning avtomatlashtirilgan tizimlari (ENHAT) ni tashkil qilmoqda. Zamonaviy ENHAT lar korxonalaming energiya iste’molini to‘iiq nazorat qiladi va energiya yetkazib beruvchilar bilan kelishuv asosida energiya sarflarini m e’yorlashtirish bilan turli tariflar tizimlariga o ‘tish imkoniyatiga ega boiadilar. Elektr energiya iste’molini hisobga olishning qoilanilishi elektr energiya va quvvat sarfiari haqida oshkora va tezkor axborotlarni olish imkonini beradi. Bu energiyani tejash texnologiyaiarini joriy etish uchun asos hisoblanadi. Bundan tashqari, ENHAT ning mavjud boiishi elektr energiyaga bo‘lgan toiovning sifat jihatdan yangi shakllariga o‘tish imkonini beradi. Umumiy holda ENHAT tuzilmasini quyidagi to'rtta pog‘onaga ajratish mumkin (11.1-rasm): 2-daraici m a 'lu m o tla rin i y ig 'is b va ish lo v b u iish m ai k a /i 1 -d a raja nm 'lvii'nothirini у ш ish v a ish Jo v berisft m a rk a z i 1Ш 1Ш 1 : B irlam o h i o 'ic h u s h a s b o b la n роц'опа.чг ■-Ш- 'X ! ( ! I l.l-rasm. EN H A T pog‘onalari. birinchi pog‘ona - hisobga olish nuqtalari bo‘yicha iste’molchilarning elektr energiyasi parametrlarini (elektrenergiyasi, quvvati iste’rnoli va boshqalar) o'lchaslmi o'rtacha minimal interval!! yoki uzluksiz amalga oshiriladigan telemetrik yoki raqamli birlamchi o'lchash asboblari (BO'A) (hisoblagichlar); ikkinchi pog‘ona - berilgan siklda butun sutka davomida hududiy taqsimlangan BO‘A dan o ‘lchash m a’lumotiarini yig'ish, qayta ishlash va yuqori pog‘onalarga uzatishni amalga oshiradigan maxsus o'ichov tizimlari yoki energivani hisobga oiishni o'rnatilgan DT ko‘p funksiyali dasturlanadigan o'zgartirgichlari boMgan m a’lumotlarni yig‘ish va tayyorlash qurilmalari (MYTQ); uchinchi pog'ona - MYTQ dan (yoki MYTQ guruhidan) axborotlami yig'ish. bu axborotlami hisobga oiish nuqtalari bo‘yicha hamda ularning guruhlari bo'yicha, ya’ni korxona boTinmalari va obyektlari bo'yicha yakuniy qayta ishlash, bosh energetik xizmati operativ personali va korxona rahbariyati maMumotlarni tahlil etishi va yechimni qabul qiiishi (bosliqarishi) uchun qulay boigan ko'rinishda hisobga olish ma’lumotlarini aks ettirilishi va hujjatlashtirilishini amalga oshiradigan pog'ona. Bunda EM HAT maxsus DT maMumotlarini yig'ish va qayta ishlash markazi serveri yoki personal kompyuteri (PK) yordamida amalga oshiriladi. to'rtinchi pog'ona - uchinchi pog'ona malumotlarini yig'ish va qayta ishlash markazlari PK dan yoki serverlar guruhidan axborotlami yig'islmi, hisobga olish obyektlari guruhlari bo'yicha axborotlami tizimlashtirish va birlashtirishni, bosh energetik xizmati operativ personali va hududiy taqsimlangan o'ria va yirik quw atli korxonalar yoki energiya ta’minoti korxonalari rahbariyati tahlil etishi va yechimni qabul qiiishi (bosliqarishi) uchun qulay bo'lgan ko'rinishda hisobga oiish m a’iumotlarining aks ettirilishi va hujjatlashtirilishini, energiya resurslarini у Yetkazib berishga shartnomalarni olib borish va energiya resurslariga hisoblash uchun to'lov hujjatlarini shakllantirishni amalga oshiradigan pog'ona. Bunda ENHAT DTi maMumotlarni yig'ish va qayta ishlaslming markaziy serveri yordamida amalga oshiriladi. ENHAT ning barcha pog'onalari o'zaro aioqa kanallari yordamida bog'langan. BO 'A, MYTQ yoki m a’lumotJarni yig'ish markazlari pog'onalari o'rtasidagi aloqalar uchun odatda standart interfeyslar (RS turdagi, IRRS va boshqalar) bo'yicha to'g'ri simli aloqali ENHAT ulanish sxemasi ishlatiladi. Uchinchi pog'onadagi maTumotlarni yig'ish markazi MYTQlar, 3 - va 4 - pog'ona m a’lumotlami yig'ish markazlari uchun ajratilgan H 6 kommutatsiyalanadigan aloqa kanaliari bo'yicha yoki iokal tarmoq bo'yicha ulanishi mumkin. Ta’kidlash zarurki, hozirgi kunda ishlatilayotgan energetik koisatkichlarni hisobga olish va tahlil qilish tizimlari bir qator kamchilikiarga ega. Masalan, ishlab ehiqarishning ko‘p sohalarida energetik koi-satkichlarni hisobga olish va tahlil qiiish turli vaqtlarda maxsus oichashlar y o ii bilan davriy ravishda amalga oshirilmoqda. Tabiiyki. bunday oichashlar har doim ham hisoblash parametrlarining butun o‘zgarishlari dinamikasini to iiq aks ettirmaydi va ularning o'zgarishlaridagi qonuniyatlarni aniqlash imkoniyatini bermaydi. O'zbekiston sanoatining turli sohalaridagi bir qator ishlab chiqarish korxonalarida o‘tkazilgan tadqqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, mavjud enengiya tashuvchilari va energetik resurslari sarfini hisobga olishning tashkil etilishida ulardan foydalanishning real samaradorligini yetarlicha aniq baholashni amalga oshirish va energiya resurslari sarflarining m e’yorlarini asos bilan aniqlash mumkin emas. Sanoat korxonalarida energiya resurslari sarflarini hisobga olish va nazorat qilish masalasi holatini tahlil qilish shuni ko'rsatdiki, bu masala yetarii darajada o*z yechimi topa olmay kelmoqda. Masalan, ko'plab sanoat korxonalariga xos boigan energiya ta'minoti tizimining asboblar bilan ta'minlanganlik darajasi qoniqarsiz ahvolda qolmoqda. Odatda barcha korxonalar elektr energiyasini tijorat asosida hisobga olish imkoniga ega. Biroq bu imkonoyatdan har bir koraona turlicha foydalanmoqda. A1 oh id a ishlab chiqarish sexlarida, energiya yig4ivchi agregatlar va texnoiogik jarayonlarda iste’mol qilinadigan energiya resurslarini hisobga olish barcha korxonalarda ham amalga oshirilmaydi. Bundan lashqari, qoidaga ko'ra. texnoiogik jarayonda qoilaniladigan siqilgan havo, azot, vodorod, suv va boshqa shu kabi alohida komponentlarini hisobga olish mavjud emas. Bu energiya resurslarini maqsadsiz sarflanishiga olib keladi. Barcha ishlab chiqarish ob'yektlarida ham energiya resurslarini hisobga olish va nazorat qilishning avtomatlashtirilgan 1J7 tizimlari yetarli darajada joriy etilmagan va samarasiz ishlatiimoqda. Xususan, odatda. bu tizimlar ist’emol quvvati. energiya sarfi va energiya tashuvchilarning bir necha ko rsatkiehiarini hisobga oladi vanazorat qiladi. Shunday qilib. bu tizimlar asosan axborot tizimlari sifatida ishlatiladi. Lekin energiya tejamkorligini boshqarish uchun bu funksiyalar yetarli emas. Chunki barcha energiya resurslari turlarining ist'emoli haqida olingan axborotlar asosida energiya iste’moli bo'yicha energivani tejashni optimal boshqarislming asosiy masalalarini vechib bo‘lmaydi. Energiya tejamkorligining asosiy masalalarini yyechish uchun matematik ta’minotning tizimli tahlil qilish usuliaridan foydalanishga asoslanganligi mutlaqo yetarli boim aganligini ta'kidlash kerak. T a’kidlash lozimki, hozirgi kunda MDH daviatlaridagi korxonalarda ham konstruktiv elementlari, ham funksiyalari bo'yicha katta xilma-xillik bilan xarakferlanadigan bir qator avtomatlashtirilgan hisobga olish. nazorat qilish va boshqarish tizimlarini ishlab chiqarilmoqda. B unday tizimiar tarkibiga odatda o‘zgartiruvchi datchiklar (analog va diskret signaller), o'zgartirgichlardan ma'lumotlarni yig'ish, axborotlarga ishlov berish. axborotlami bosishga yoki tabloga berish qurilmalari va boshqalar kiradi. Yuqorida ko'rsatilgan texnik vositalar korxonalarda amaldagi ta'riflar bo'yicha tijorat hisoblarini olib borishga imkon beradigan avtomatlashtirilgan axborot-oMchov tizimini (ENHAT A AO ‘T) qurish, elektr quvvat va energiya, shuningdek, energiya tashuvchilar turlarini nazorat qilishni tashkil etish uchun m o‘ljallangan. Qurilmalar bozorida elektr energiyasini hisobga olishning turli xil vositaJari, ularning xilma-xilligi barcha energiya tizimlari sub'yektlari. iste’molchilari va rivojlanayotgan elektr energiya bozori sub’yektlarining muvozanatlashtiriigan manfaatlarida hisobga olish masalalarini samarali va to'iiq yyechish maqsadida, u yoki bu vositalarni tanlab olish va qo‘llashga yagona yondashishni ishlab chiqilishini talab qiladi. Ta'kidlash zarurki, O'zbekiston energetika tizimi elektr energiyani sotib olish va sotish bilan qo'shni davladar energiya tizimiari bilan o’zaro bogManadi. Shuning uchun energiya tizimi ichida va uning sub’yektlarida hisobga olish tizirnini rivojlantirish zamonaviy xalqaro me’yor va qoidalar va standartlarga mos kelishi zarur. Yuqoridagi fikrlarga ko‘ra, elektr energiyasini hisobga olishning yangi usullariga o ‘tishda, energiyani hisobga olishning avtomatlashtirish hajmini aniqlashda, energiya resurslariui va elektr energiyani tijorat asosida hisobga olishning avtomatlashtirilgan axborot-o'lehov tizimlarining (ENHAT va ENHAT A A O T ) texnik va iqtisodiy samaradorliklari masalalarini tahlil qilishda oldingi hisobga olish tizimi siyosatni ко‘rib ehiqish zarurati tug 4 Iadi. Ta’kidlash zarurki, ENHAT ni joriy etish yordamida quyidagi iqtisodiy samaradorlikka erishiladi: • sutka davomida pog'onalashgan tarif bo'yicha iste’molni hisobga olish tizimiga o ‘tish:, • 6/10/0.4 kV taqsimlash tarmoqlarida elektr energiyani у Yetkazib berish davomida barcha zanjirJar bo'yicha nomuvozanat holatini hisoblash; • elektr energiyasi isroflarini aniqlash; • elektr energiya hisoblagichlarining aniqlik darajasini oshirish; • elektr energiyadan noratsional foydalanishni o 'z vaqtida aniqlash; • inson omili ishtirokisiz elektr energiya hisoblagichlaridan ko‘rsatkichlarini olishda xatoliklaming bo'lmasligi; • tezkor nazorat qilish va elektr tarmoqlari yuklamalarini simetriyalashga o'tish munosabati bilan elektr tarmoqlarning xizmat qilish muddatlarini oshirish; • elektr energiyasini sotih olish bo'yicha yechimlarni qabul qilish jarayonida elektr iste’moli bo'yicha ma'lumotlarni ope rati v olish va ularni qayta ishlash; • nazoratchi xodimlar sonini qisqartirish; • hisobga olish nuqtalarida xizmat ko'rsatish va hisoblarni yozib borish bilan bogTiq xarajatlarni kamaytirish; e iste’mol qilingan elektr energiya uchun to ’iovni o‘z vaqtida amalga oshirish bo'yicha iste’molchilar mas’uliyatini oshirish.
K o‘p funksivali “Energiya 9” turidagi elektr energiyasi hisoblagichi bu turkumdagi hisobga olish asboblarining yetakchisi hisoblanadi. Bu asboblar ishlab chiqarish va energiya ta'minoti korxonalarida qo‘llanilishi uchun ulaming spetsifikasi hamda bu sohalarda elektr energiyasini hisoblash talablarini e ’tiborga olib maxsus ishlab chiqilgan. Bu turkumdagi hisoblagichiar 0,2S gacha aniqlik sinfiga ega. Tok bo'yicha yoki tok va kuchlanish bo‘yicha to'g'ridan-to'g‘ri va transformator orqali ulanishi mumkin. O'zgaruvchan tokdagi uch simli yoki to'rl simli tarmoqlarda qoTlaniladi. Barcha hisoblagichiar infraqizil port va RS485 porti bilan jihozlangan. Misoblagich xotirasida aktiv va reaktiv energiya uchun fazalar bo'yicha yuklama grafigi saqlanadi. fazalar bo’yicha tok grafigi olib boriiadi. Grafiklardan har birining saqlanish muddati bir yildan iborat. Hisoblagichiar kuchlanish, tok, quvvat, cos(j>, tarmoq chastotasining joriy qiymatlari monitoringini olib borlshga imkon beradi: energiya grafigini yarim soat maksimumlarini saqlaydi. Shu bilan birga tarif zonalarini hisobga olish dasturlanadi. Yuklama yordamida boshqariladigan modifikatsiya yuklamani uiash/uzish uchun tashqi kontaktorni boshqarishga va ta’minot kuchlanishi boim aganida ko‘rsatkichlarni olishga imkon beradi. Bu hisoblagichiar asosida ENHATning tijorat va texnik hisoblari to 'g ’risida batafsil va aniq m a’lumot olish imkonini beradi.
|
| |
