• Foydalanilgan adabiyotlar
    		•

    S K 1-rasm L




    Download 127.5 Kb.
    bet2/2
    Sana31.05.2022
    Hajmi127.5 Kb.
    #22528
    1   2
    Bog'liq
    So\'nuvchi va majburiy tebranishlar. So\'nish koeffitsienti, logorifmik dikrement,
    УДК08, 1-amaliy ish Aburahmonov O\', Amaliy mashg’ulot- 11 Mavzu Binar daraxtlarni tashkil qilish. B, 7-мавзу Xesh jadval [Автосохраненный] (1), Chanoq suyaklarining qo`shma jaroxatlarini tashxislash va davolash taktikasi- Tilyakov A-B- va boshq- 2021, Eksperiment natijalari ustida ishlash-fayllar.org (1), mobil qurilmalari, 10-11-sinf-togarak-ish-reja, $RMPP18Y (1), Kiber B2.1 OcoderX 227lik 2.1
    2
    S

    K

    1-rasm

    L
    .     Tebranish konturi har qanday radiotexnik qurilmaning ajralmas qismi hisoblanadi. Radio o‘tkazgichlarda tebranish konturi fazoda elektromagnit to‘lqinlarni nurlantirish uchun, radio qabul qilgichlarda (radiopriyomniklarda) elektromagnit to‘lqin-lar spektridan kerakli qismini ajratib olish uchun xizmat qiladi.
    Tebranish konturi deb bir-biri bilan o‘tkazgichlar yordamida ulangan C kondensator va induktivlik L dan iborat elektr zanjirga aytiladi (1-rasm).
    Ideal tebranish konturida (aktiv qarshiligi R nolga teng) tebranishlar hosil bo‘lishini ko‘rib chiqamiz. Bunday konturda tebranish hosil qilish uchun kondensator qoplamalariga ma’lum miqdor elektr zaryadi berish yoki induktivlik g‘altagiga elektr toki uyg‘otish kerak.
    Faraz qilaylik konturni ochib kondensatorni zaryadlantirdik (2a-rasm). Kondensator qoplamalari orasida elektron maydon hosil bo‘lib, uning energiyasi quyidagiga teng:
    (1)




    +

    +

    -

    I

    C


    L

    C

    C

    C

    C

    L

    +

    -

    -

    I
    L L L

    α α α



    a) b) v) g) d)
    2-Rasm.
    bunda C – kondensator sig‘imi; U0 – qoplamalar orasidagi maksimal kuchlanish.
    Tebranish konturining bunday holati, muvozanat holatidan kichik burchak α – ga chetlashtirilgan matematik mayatnikning holatiga o‘xshaydi.
    C kondensatorni L induktivlikka tutashtiramiz (2b-rasm). Kondensator zaryadsizlana boshlaydi va uning elektr maydoni kamaya boradi. Shu bilan birga konturda elektr toki paydo bo‘ladi va uning natijasida induktiv g‘altagida magnit maydoni hosil bo‘ladi.
    Ideal konturda chorak davrdan keyin elektr maydon energiyasi to‘la magnit maydon energiyasiga aylanadi:
    (2)
    bunda L – g‘altak induktivligi; J – g‘altakdan oqayotgan tok kuchining maksimal qiymati. Bu holda kondensator qoplamalari orasidagi kuchlanish nolga teng, U=0. Tebranish konturining bunday holati matematik mayatnikning muvozanat holatidan o‘tish paytidagi holatga to‘g‘ri keladi. Bunda sistemaning potensial energiyasi to‘la kinetik energiyaga aylanadi.
    Bunday keyin magnit maydoni tezda nolgacha kamayishi kerak, chunki uni qo‘llab turuvchi tok yo‘q. O‘zgaruvchan magnit maydoni induksiya tokini hosil qiladiki, u Lens qonuniga asosan, kondensatorning kamayayotgan zaryadsizlanish tokni quvvatlaydi. Shunday qilib, tok shu yo‘nalishi bo‘yicha oqib turib kondensatorni qayta zaryadlaydi. Kondensator qayta zaryadlanishi tugashi bilan konturda tok tugaydi. Demak, yarim davrga teng vaqtdan keyin magnit maydoni yo‘qoladi, ya’ni magnit maydon energiyasi to‘la elektr maydon energiyasiga aylanadi (2v-rasm). Tebranish konturining bu holati matematik mayatnikning teskari tomonga α burchakka chetlashtirilgan holatiga o‘xshaydi.
    Bundan keyin kondensator yana zaryadlana boshlaydi, konturda yana tok oqa boshlaydi, lekin bu tokning yo‘nalishi oldingina nisbatan qarama-qarshi bo‘ladi, vaqtdan keyin kondensator to‘la razryadlanadi, elektr maydon energiyasi magnit maydon energiyasiga aylanadi (2g-rasm), t=T vaqtdan konturning holati (2d-rasm) boshlang‘ich holatidagiday bo‘ladi. Undan keyin butun jarayon takrorlanadi.
    Konturda tebranishlar yuzaga keladilar bunda kondensator qoplamalari orasidagi kuchlanish va tok kuchini davriy o‘zgarishlari vujudga keladi. Shu ravishda elektr maydon energiyasi magnit maydon energiyasiga va aksincha, magnit maydon enregiyasi elektr maydon energiyasiga aylanib turadi, ya’ni elektromagnit tebranishlar yuzaga keladi. Agar konturning qarshiligi nolga teng bo‘lsa, elektr maydon energiyasining magnit maydon energiyasiga aylanishi va uning aksi bo‘lgan jarayon cheksiz davom etishi mumkin, ya’ni so‘nmas elektromagnit tebranishlar vujudga keladi. Bu tebranishlar xususiy yoki erkin tebranishlar deb aytiladi, chunki ular tashqi majbur qiluvchi kuchlarsiz vujudga keladi.
    Mexanik va elektr tebranishlar orasidagi o‘xshashlikdan foydalanib, konturdagi xususiy tebranishlar chastotasini topish mumkin. Prujinali mayatnikning tebranishini qaraganda, uning tebranish davri yukning massasi va prujinaning bikrligiga bog‘liqligini aniqlagan edik. Tebranish konturda massa rolini L induktivlik, bikrlik rolini sig‘imga teskari kattalik 1/S o‘ynaydi.
    Shunday qilib, tebranish konturidagi erkin so‘nmas elektromagnit tebranishlarning davri Tomson formulasidan aniqlanadi:
    (3)
    Tebranish davrini bilgan holda elektromagnit tebranishlarning xususiy chastotasi va xususiy davriy chastota ω0 ni aniqlash mumkin:
    (4)
    (5)
    Tebranish konturida hosil bo‘luvchi o‘zgaruvchan elektr va magnit maydonlari fazoning kontur turgan joyda joylashgan bo‘ladi. Bunday kontur yopiq tebranish konturi deyiladi.
    3. Tomson formulasi:
    Ideal tebranish konturidagi elektromagnit tebranishlar davri (ya'ni energiya yo'qotilishi bo'lmagan bunday zanjirda) g'altakning induktivligiga va kondansatkichning sig'imiga bog'liq va birinchi marta 1853 yilda olingan formula bo'yicha topiladi. Ingliz olimi Uilyam Tomson:

    Chastota n = 1/T teskari proportsional bog'liqlik bilan davr bilan bog'liq.


    Amaliy qo'llash uchun so'nmagan elektromagnit tebranishlarni olish muhim ahamiyatga ega va buning uchun yo'qotishlarni qoplash uchun tebranish zanjirini elektr toki bilan to'ldirish kerak.
    O'chirishsiz elektromagnit tebranishlarni olish uchun o'z-o'zidan tebranadigan tizimga misol bo'ladigan so'ndirilmagan tebranish generatori ishlatiladi.Tebranishlar paytida tizim energiyasini bir shakldan ikkinchisiga o'tkazishning uzluksiz jarayoni sodir bo'ladi. Ikkilanish bo'lsa elektro magnit maydon almashinuv faqat ushbu maydonning elektr va magnit komponentlari o'rtasida sodir bo'lishi mumkin. Bu jarayonni amalga oshirish mumkin bo'lgan eng oddiy tizim tebranish davri.
    Ideal tebranish davri (LC davri) - elektr zanjiri, induktordan iborat L va kondansatör C.
    Elektr qarshiligiga ega bo'lgan haqiqiy tebranish sxemasidan farqli o'laroq R, ideal sxemaning elektr qarshiligi har doim nolga teng. Shuning uchun ideal tebranish sxemasi haqiqiy sxemaning soddalashtirilgan modelidir.
    1-rasmda ideal tebranish zanjirining diagrammasi ko'rsatilgan.
    Devren energiyasi
    Tebranish zanjirining umumiy energiyasi
    \(W=W_(e) + W_(m), \; \; \; W_(e) =\dfrac(C\cdot u^(2) )(2) = \dfrac(q^(2) ) (2C), \; \; \; W_(m) =\dfrac(L\cdot i^(2))(2),\)
    Energiya elektr maydoni ma'lum bir vaqtda tebranish davri, bilan kondensatorning sig'imi, u- ma'lum bir vaqtda kondansatkichdagi kuchlanish qiymati, q- ma'lum bir vaqtda kondansatör zaryadining qiymati, Vm- ma'lum bir vaqtda tebranish zanjirining magnit maydonining energiyasi, L- lasan induktivligi, i- ma'lum bir vaqtda g'altakdagi oqimning qiymati.
    Tebranish zanjiridagi jarayonlar.
    Tebranish zanjirida sodir bo'ladigan jarayonlarni ko'rib chiqing.
    O'chirishni muvozanat holatidan olib tashlash uchun biz kondansatörni uning plitalarida zaryad bo'lishi uchun zaryad qilamiz. Q m(2-rasm, joylashuv 1 ). \(U_(m)=\dfrac(Q_(m))(C)\) tenglamasini hisobga olib, kondansatkichdagi kuchlanish qiymatini topamiz. Hozirgi vaqtda kontaktlarning zanglashiga olib keladigan oqim yo'q, ya'ni. i = 0.
    Kalit yopilgandan so'ng, kontaktlarning zanglashiga olib keladigan kondansatkichning elektr maydoni ta'sirida, elektr toki, joriy quvvat i vaqt o'tishi bilan ortib boradi. Bu vaqtda kondansatör zaryadsizlana boshlaydi, chunki. oqim hosil qiluvchi elektronlar (sizga eslatib o'tamanki, musbat zaryadlarning harakat yo'nalishi oqim yo'nalishi sifatida qabul qilinadi) kondansatkichning manfiy plitasidan chiqib, ijobiy tomonga keladi (2-rasmga qarang, pozitsiya). 2 ). Zaryad bilan birga q kuchlanish pasayadi u\(\left(u = \dfrac(q)(C) \o'ng).\) Oqim kuchi ortib borishi bilan o'z-o'zidan induksiya emf lasan orqali paydo bo'lib, oqim kuchining o'zgarishini oldini oladi. Natijada, tebranish pallasida oqim kuchi noldan ma'lum bir maksimal qiymatga bir zumda emas, balki g'altakning induktivligi bilan belgilanadigan ma'lum vaqt oralig'ida ortadi.
    Xulosa
    Xulosa qilib aytganda bugun kunda elektromagnit to'lqinlar o'rganish orqali juda kotta imkoniyatlar yaratildi. Hozirgi paytda elektromagnit to‘lqinlar yordamida qo‘zg‘almas va harakatlanuvchi ob’ektlar tasvirini uzatish (fototelegrafiya, televideniye), samolyot va kemalarni boshqarish (radionavigatsiya), Yer ostida masofani aniq o‘lchash (radiogeodeziya) mumkin. Radioantenna va radioteleskoplar yordamida koinotning juda uzoq nuqtalarida joylashgan ob’ektlarni radiozond qilish va ulardan kelayotgan to‘lqinlarni qabul qilish imkoniyati ochildi. Televideniye sxemasi radioeshittirish sxemasi bilan deyarli bir xil. Farqi shundaki, uzatkichda tebranishlar nafaqat tovush signallari, balki tasvir signallari ham modulyatsiya qilinadi. Uzatish telekamerasida tasvir elektron nur trubkasi yordamida qayta tiklanadi. Uzatilayotgan va qabul qilinayotgan signallar shunday sinxronlashtirilganki, televizor trubkasidagi elektron nurining harakati uzatuvchi telekamera nurining harakatini takrorlaydi.

    Foydalanilgan adabiyotlar:


    1. I.V.Savelev. Umumiy fizika kursi.
    2. R.I.Grabovskiy. Fizika kukrsi.
    3. Ismoilov M., Habibullayev P., Xaliulin M. Fizika kursi.
    4. Abdullayev G. Fizika.
    5. Savelev I.V. «Umumiy fizika kursi»
    6. Savelev I.V. «Umumiy fizika kursi».
    7. Rasulmuhamedov A.G, Kamolov J., Izbosarov B.F. «Umumiy fizika kursi»
    8. Nazarov O‘.Q. Umumiy fizika kursi.
    9. Sivuxin D.V. “Umumiy fizika kursi”.
    10. www.ziyonet.uz
    11. www.NUR.uz
    Download 127.5 Kb.
    1   2




    Download 127.5 Kb.