Elektromagnit induktsiya qubılısı.
1. Kernewlilik
2. Tochkalıq zaryadtın` maydan kernewliligi. Birtekli elektr maydanı
3. Elektromagnit induktsiya qubılısı.
Biz elektr maydanın`ın` real` bar ekenligin bilemiz ha`m onın` qa`siyetlerin
ta`jiriybe jolı menen izertlewge boladı. Biraq biz bul maydannın` neden
quralg`anlıg`ın ayta almaymız. Bul jerde biz ilimge belgili bolg`anlardın`
shegarasına jetip toqtaymız.
Zatlar
molekulalardan, molekulalar atomlardan, atomlar o`z gezeginde
elementar bo`lekshelerden quraladı. Biraq, elementar bo`lekshelerden de
a`piwayıraq bolg`an a`piwayı du`zilislerdi biz bilmeymiz. Elektr maydanı
menende
is tap usınday, maydannan a`piwayıraq bolg`an hesh na`rseni de bilmeymiz.
Sonlıqtan elektr maydanın`ın` ta`biyatı haqqında biz to`mendegilerdi ayta alamız.
Birinshiden, maydan materiallıq, ol bizden, bizin` ol haqqında
bilimlerimizden g`a`rezsiz jasaydı.
Ekinshiden, maydan belgili qa`siyetlerge iye, ol qa`siyetleri onı qorshag`an
ortalıqta basqa bir na`rse menen aljastırıwg`a mu`mkinshilik bermeydi.
Usı qa`siyetlerdi ornatıwdın` o`zi bizin` elektr maydanın`ın` ne na`rse
ekenligi haqqında tu`siniklerimizdi qa`liplestiredi.
Elektr maydanın` u`yrengenimizde, biz qozg`alısı N`yutonnın`
mexanika
nızamlarına bag`ınbaytug`ın, materiyanın` ayırıqsha tu`ri menen ushırasamız.
Elektr maydanın`ın` ashılıwı menen ilimnin` pu`tkil tariyxında birinshi ret teren`
ideya payda boldı :
materiyanın` ha`r qıylı tu`rleri jasaydı ha`m olardın` ha`r
qaysısına o`z nızamları ta`n boladı. Elektr
maydanın`ın` bas qa`siyeti - onın` elektr
zaryadlarına bazıbir ku`sh penen ta`sir etiwi boladı. Zaryadqa ta`siri boyınsha
maydannın` bar ekenligi, onın` ken`islikte bo`listiriliwi ornatıladı, onın` barlıq
xarakteristikaları u`yreniledi.
Qozg`almaytug`ın zaryadlardın` elektr maydanı
elektrostatikalıq maydan
dep ataladı. Ol waqıttın` o`tiwi menen o`zgermeydi ha`m elektr maydanı tek elektr
zaryadları ta`repinen payda etiledi. Ol usı zaryadlardı qorshag`an ken`islikte boladı
ha`m sol zaryadlar menen tıg`ız baylanısqan.
Zaryadlar menen tıg`ız baylanıspag`an ha`m waqıttın` o`tiwine
qarap
o`zgeriwshi elektr maydanı menen de tanısamız. Statikalıq ha`m o`zgermeli
maydanlardın` ko`plegen qa`siyetleri bir-birine sa`ykes keledi. Maydannın`
qa`siyetleri haqqında so`z ete otırıp, biz eger maydannın` berilgen qa`siyeti ten`dey
da`rejede statikalıq maydanlarg`a da ta`n bolsa, onda ol maydandı a`piwayı tu`rde
elektr maydanı - dep ataladı.
Jaqınnan ta`sir teoriyasına muwapıq, zaryadlang`an bo`leksheler arasındag`ı
o`z-ara ta`sir elektr maydanın`ın` ja`rdeminde iske asırıladı. Elektr maydanı - bul
bizin` ol maydan haqqındag`ı tu`siniklerimizge g`a`rezsiz tu`rde jasaytug`ın
materiyanın` ayırıqsha forması. Elektr maydanın`ın` real`lılıg`ının` da`liylleniwi -
elektromagnitlik o`z - ara ta`sirlerinin` aqırg`ı tezlik penen taralıwı bolıp tabıladı.
Kernewlilik
Elektrostatik maydannın` ishki qubılısı bul zaryadlang`an denelerge ta`siri
bolıp tabıladı. Sonlıqtan zaryadlang`an deneler maydanın` u`yreniw ushın
basqa
probnıy zaryad kerek boladı.Bul zaryad tochkalıq ha`m ju`da` kishi shamada
bolıwı kerek. Bul-zaryadqa iye deneni maydannın` ha`r qıylı tochkalarına
jaylastırıp bul tochkalarda og`an bir birinen shaması ha`m bag`ıtı boyınsha ha`r
qıylı ku`shler ta`sir etetug`ının` ko`remiz. Eger maydannın` bir tochkasına ha`r
qıylı
q
zaryadqa iye denelerdi jaylastırsaq, onda olarg`a ta`sir etiwshi ku`shler de
ha`r qıylı boladı, yag`nıy -
F F F
1
2
3
,
,
ha`m tag`ı basqa, al ku`shler shamasının`
zaryad
shamasına qatnası turaqlı boladı.
