Elektron tijorat 1
Elektron tijorat (savdo) rivojlanish tarixi 1960 yil oxirida AQSH Xavfsizlik vazirligi xarbiy bo’limning
ARPANET (AdvancedResearchProjectsAgency Network) nomli kompyuterlar tarmog’ini yaratishidan
boshlangan.Bunday tarmoqning foydaliligini tezorada anglagan universitet va kolledj olimlari ma‘lumot
almashinuvi uchun o’xshash tarmoq yaratdilar.Sekin-sekin o’zaro bog’langan yangidan-yangi
lokalbtarmoqlar paydo bo’la boshladi.Shunday qilib,XX asrning 80 yil oxirlariga kelib,Internet deganda
xalqaro"tarmoqlar tarmog’i"tushunila boshlandi.Internet rivojlanishi davomida individual va korporativ
foydalanuvchilar elektron aloqalari shakllandi.Bu esa axborotni ancha qiymatga ega va topishancha oson
bo’lgan yangi elektron sohaning yaratilishiga asos bo’lgan.Internet bunday yangi iqtisodiyot ko’rinishi
paydo bo’lishining ham sababi,ham natijasi,fundamental texnologik va iqtisodiy o’zgarishlar mahsuli
hamda uning muhiti va bozor hisoblanadi.Bularning hammasi iqtisodiyotda sezilarli o’zgarishlarni keltirib
chiqardi.Biznes yuritishning asosiy munosabatlari va modellari o’zgardi:-toishlab chiqaruvchi
hokimiyatidan,dallolning keyin-iste‘molchining etakchi roligacha;-to ommaviy ishlab chiqarishdan
buyurtmaga ishlab chiqarishgacha;-tomaterial resurslar va aktivlar muhimligidan axborot,bilim,salohiyat
muhimligigacha.O’tgan asrning oxirlarida internetdagi savdo jarayonining yangi atamalari paydo
bo’ldi:ular-elektron biznes(e-business),electron banner,elektron reklama,elektron tijorat(e-
commerce),electron sotuv,e-click,va elektron marketing(emarketing)va boshqalar.Shuni aytish
kerakki,axborot-kommunikatsion texnologiyalari biznesni tashkil etish va yurishda ilgari zamonlar hech
qachon bunday muhim ahamiyat kasb etmagan.Axborot-kommunikatsion texnologiyalari ahamiyatining
bunday oshib borishi barcha faoliyat turlariga,shu jumladan kichik biznis va tadbirkorlikka ham katta
ta’sir ko’rsatdi.Dunyodagi barcha rivojlangan mamlakatlar Internetdan foydalanish va elektron biznes
rivojlanishida katta sakrashni amalga oshirdilar.Bu sohaga mansub ba’zi analitiklar elektron tijorat
rivojlanishining ancha keyingi bosqichlarida qo’shilgan mamlakat va kompaniyalar boshqalarning
xatolaridan foydalanish,soha rivojlanishi tendentsiyalarini ko’rish borasida yutadi deb hisoblaydilar.
