25
DNKningyuqorlamaspiralko‘rinishgaegabo‘lganuchastkasigistonsifatoqsillarBilanbirgalikdadia
metri
12
nmlaratrofidabo‘lgan
«munchoq»nihosil
qiladi.
Munchoqningichki
qismidajoylashganDNK qo‘shspiralitaxminanoltitachaspiralo‘ramnihosil qiladi. Munchoqlarbir-
birlariBilanDNKuchastkalariyordamidabog‘langanbo‘lib,
yuqorilamaspiralko‘rinishyo‘qolib,
ularbirlashibketib, biripgatizilganmunchoqlarnieslatuvchistrukturanihosil qiladi.
EukariothujayralardaDNKningjoylashuviprokariothujayralardaDNKningjoylashuvidanfar
q
qiladi.
EukariothujayralardaDNKnukleoproteinlar
–
oqsillar
(gistonlar)
bilanbirgalikdakompleksxosil
qiladivabuxromatindebnomlanadi.
Xromatinningstrukturatuzilishimurakkabbo‘lib,
atrofinio‘rabolganasosiygranula
–
spetsifikoqsillar
–
gistonlardantashkiltopganikkizanjirliDNKdantashkiltopgan.
Xromatinmassasitaxminan 2/3 qismioqsillardantashkiltopsa, 1/3 qismiDNKdantashkiltopgan.
Xromatindagibarchaoqsillarningyarmigistonlardaniborat.
Gistonlarningmolekulyarmassasi
11000
–
22000
gateng.
Gistonlarningmolekulyarmassasiprotaminlarnikidankatta.
Gistonlarhammato‘qimahujayrasidauchraydivayadromaterialiningasosiy qisminitashkil qiladi.
Gistonmolekulasitriptofandantashqariko‘plabasosiyaminokislotalargaega.
Gistonmolekulasidagiaminokislotalarningtarkibiharxil,
asosiyxossasikuchsizifodalangan
(rNdagiizoelektriknuqtasi 10,5 – 11 gateng ), lekinmolekulyarmassasikatta (protaminlarga
qaraganda). Ular uchun xarakterli bo‘lgan narsa bu alaninning ko‘p miqdorda bo‘lishidir.
Gistonlar tarkibida lizin va arginin ham ko‘p miqdorda uchraydi: bu narsa ularga ishqor tabiatini
va DNKning kislotali gruppalari Bilan o‘zaro ta’sir qilish xususiyatini belgilab beradi. 5 xil
giston tiplari farq qilinadi: N1, N2A, N2V, N3 va N4.
N1 – lizinga anchagina boy bo‘lgan giston: 26,3% lizinga, 23, 5% alaninga va 2,5%
argininga ega. (Busch. N., 1967). N1 gistoni molekulyar massasining kattaligi jihatidan boshqa
giston tiplaridan farq qiladi va u nukleosomaning asosiy qismini yoki markazini (serdsevinы
nukleosom) tashkil qilishda ishtirok etmaydi.
Navbatdagi giston tiplari bilan tanishishdan oldin nukleosoma to‘g‘risida to‘xtalib
o‘tamiz.
Xromatinning elektron – mikroskopik fotosuratlarida ipga terilgan munchoqqa o‘xshab
ketuvchi tuzilmalar ko‘rinib turadi. har bir munchoq donasida 8 ta giston molekulasi va shularga
o‘ralgan 150-200 ta nukleotid juftiga yaqin uzunlikdagi DNK bo‘ladi. Anna shunday struktura
nukleosoma deyiladi. Nukleosoma strukturasi birinchi bo‘lib
Klug va uning hamkasblari
tomonidan ishlab chiqilgan. Nukleosomalar hamma eukariot organizm hujayralarida, ba’zi
viruslarda (eukariot organizmlarni zararlovchi viruslarda) topilgan.
N1 gistoni bir nukleosoma bilan ikkinchi nukleosomani bog‘lovchi DNK uchastkasida
joylashadi;
26
DNKning bu uchastkasi, shuning uchun bog‘lovchi DNK yoki linker DNK deb ataladi.
N1 gistoni barqaror xromosoma strukturasini hosil
qilishda ishtirok etmasa ham, lekin giston
oqsillar tarkibiga kirmaydigan boshqa bir oqsillar bilan birgalikda xromatin transkripsion
aktivlik regulyasiyasida ishtirok etadi.
N2A gistoni nukleosoma tarkibiga kiradi, etarli darajada lizinga ega bo‘lib N2V va N3
gistonlariga yaqin turadi. N2V gistoni N2A gistoniga
qaraganda lizinga boy, N3 gistoni
molekulyar massasi jihatidan N2V va N2A gistonlariga o‘xshash. N3 gistonining xarakterli
xususiyati, faqat shu giston sistein tutadi. N4 gistoni yuqoridagi gistonlarga qaraganda ancha
barqaror. N1 gistonidan tashqari N2A, N2V, N3, N4 gistonlari nukleosomaning
asosini tashkil
qiladi.
