Eukariot hujayra genomining tuzilishi




Download 4.83 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/101
Sana21.02.2023
Hajmi4.83 Mb.
#43090
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   101
Bog'liq
O.N. Imomov. Genetika va genomika asoslari
asosiy texnologik jarayon va qurilmalar, Sharofat diss.slayd, kompyuter haqida umumiy ma\'lumot Sitora, Birinchi jahon urushining boshlanishi va borishi, Calendar plan-Qattiq jismlar fizikasi (22), eksperement tadqiqot, akt, СИ узб (лаб) , Farg\'ona politexnika insitituti kimyo texnologiya” fakulteti-fayllar.org, Ўзбекистон тарихи модел-папка, @uqituvchiga hujjat sinf rahbari daftari, Chiqish xati, BREND MASHINA, 8-mavzu. Web ilova yaratish asoslari. PHP tili.
Eukariot hujayra genomining tuzilishi 
Har xil turlarga oid eukariotiklar hujayralarida bir hujayradagi DNK ning miqdori turlicha. 
Tirik organizm qancha murakkab bo‘lsa unda genetik informatsiya shuncha ko‘p bo‘ladi. 
YAgona inson o‘ujayrasidagi DNK ning tarkibi 5,5 x 10
9
qo‘sh asoslarga, binobarin 4 x 10
12
molekulyar massaga to‘g‘ri keladi. Inson hujayralarida 46 xromosoma mavjud, ularning 
har birining uzunligi 4 sm ga teng. DNK da 1 million "harf" (nukleotidlar) 0,034 sm uzunlikda 
joylashadi va 10
b
nm
3
hajmni ishg‘ol qiladi. Boshqacha aytganda odam organizmining diametri 
20 nm ga teng tipik hujayrasida, bitta gaploid genomda informatsiyaning yarmini saqlaydigan 
urug‘ hujayrasidagi 3 x 10
9
nukleotidlarda joylashgan genetik informatsiya qirralari 1,5 x 10
-
sm (1,5 mkm) kubga sig‘adi. Solishtirish uchun aytish mumkinki bunday informatsiyani yozib 
ifodalansa kitobda 3 x 10
9
harf, 1 mln. bet egallar edi. 
Umuman bir xromosomada nechta gen joylashgan degan savol xam olimlarni qiziqtirib 
kelgan. Bu savolga javob berish uchun ham molekulyar biologayaning sevimli ob’ekti E. 
coliga murojat qilishga to‘g‘ri keldi. Tez orada turli yullar bilan bir xromosomada juda ko‘p 
genlar joylashganligi aniqlandi. 
Ichak tayoqchasida ularning soni 3000 dan ortiq, balki 5000 atrofidadir. Turli genetik 
yondoshishlar orqali ko‘pgina genlarning xromosomada joylanish tartibi ham belgilangan. Bir 
DNK molekulasida genlarning soni albatta, ularning o‘lchami haqidagi savolni xam tug‘dirdi. 
Genlar o‘lchamini nazariy hisob bilan xam belgilab bo‘ladi. Ma’lumki, ichak tayoqchasining 


32 
yagona DNK si 4 x 10 qo‘sh nukleotidlardan iborat. Har bir aminokislotani birin-ketin 
keladigan uchta asos (triplet) kodirlaganidan va genetik kodda ularni ajratib turadigan vergullar 
bo‘lmaganidan, 350 aminokislota koldig‘idan tuzilgan o‘rtacha oqsilni kodirlash uchun 1050 
qo‘sh nukleotidlar to‘g‘ri keladi. Bunday hisobda E. colida mavjud bulgan 4 million qo‘sh 
asoslar 3800 genlarni kodirlash uchun etarli bo‘ladi (4 x 10
b
: 1050 = 3800). Gen strukturasida 
regulyator qatorlar va genlar orasida kodirlamaydigan uchastoklar (speyserlar) borligini hisobga 
olinganda genlarni soni kamroq bo‘lishi kerak. 
Eukariotik DNK da genlarni tashkil etilishi struktura va funksiya jihatidan xam ancha 
murakkab. Sichqon va boshqa ko‘p organizmlarda o‘tkazilgan tajribalar ularning 
xromosomalarida juda ko‘p takrorlanadigan qatorlar mavjud ekanligini, prokariotlarda ularning 
yo‘qligini tasdiqladilar. Bu takrorlanishlarning kichik (10 asosdan kam) qatordan tashkil 
topganlari milliondan ortiq bo‘liipsh mumkin. Ular yuksak takrorlanishlaratalib, sichkon DNK 
sining 10% ini tashkil qiladi. 10000 marta dan kam bo‘lmagan o‘rtacha takrorlanishlar yana 
20% egallaydi va qolgan 70 foizi DNK ning unikal (yagona) qismiga to‘g‘ri keladi. Turli 
eukariotlarda yuksak va o‘rtacha takrorlanadigan qatorlar soni turli turlarda farqlidir. 
Gaploid genomdagi DNK ning miqdori organizmlarning evolyusion zanjirdagi o‘rniga bog‘liq 
emas. Bir qator yaqin turadigan turlarda xam DNKning mikdori keskin farqlanishi mumkin. 
Ma’lumki, barcha DNK ning faqat ozgina qismigina haqikatdan oksillarni kodirlaydigan DNK 
dir. Xromosomadagi DNK ning ko‘p qismi oqsillarni kodirlamaydi. DNK ning qo‘sh zanjiri 
yuzasida juda ko‘p oqsillar sochilib yotadilar. Ular nukleotidlarning spetsifik qatorini taniydilar 
(regulyator oqsillar). Masalan, oqsil repressorDNK bilan bog‘lanib laktoza metabolizmiga 
javobgar bir butun genlar klasteri (oilasi) sintezini to‘la ingibirlaydi.

Download 4.83 Mb.
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   101




Download 4.83 Mb.
Pdf ko'rish