37
maydonlarning yuqori o‘lchamidan ancha katta. Boshqaruvchi maydonlarning boshqa o‘ziga xos
xususiyati
shundaki, ular shajaraviy tashkil topgan. Ikkita qo‘shni TOBS kompozitsion
elementni tashkil etishi mumkin. Bunda ularning birgalikdagi harakati kelishilgan, ya’ni uning
ta’siri har bir TOBSning alohida xarakatidan farq qiladi. 5'−boshqaruvchi maydonlarini tashkil
topishini blokligi ko‘pgina genlar uchun alternativ promotorlarni
borligi bilan belgilanadi, ular
ko‘pincha bir-biridan ma’lum masofada joylashgan. Hujayraning vazifaviy xolatiga qarab genli
lokusning transkripsiyasi turli promotorlardan amalga oshirilshi mumkin. Bitta gendan RNKning
turli variantlarini o‘qish alternativ transkripsiya deyiladi. 5'-boshqaruvchi maydonlarini bu
xususiyati bitta genli lokusning turli xildagi birlamchi transkriptlarni shakllanishi mexanizmining
asosida yotadi. Hozirgi kunda birlamchi transkriptlarning bir qancha namunalari ma’lum bo‘lib,
ularda splaysing o‘nlab bir-biriga zid yo‘llar orqali o‘tishi mumkin. Insonlarda 42% dan ortiq
genlar pre-m RNK bir-biriga zid bo‘lgan splaysingga ega. Ularning ko‘pchilik qismi
molekulalarning ma’lum tiplarini, organizmda sistemali funksiyalarni
bajaradigan oqsillarni
kodlaydi (hujayra retseptorlarini). Genning transkripsion faolligi hujayrali davrining bosqichiga,
hujayraning, to‘qimaning, a’zoning vazifaviy holatiga, individual rivojlanishiga, tashqi
o‘zgaruvchan tok hosil qiladigan manbani xarakatiga bog‘liq bo‘ladi.
hujayra yadrosida
transkripsion omillarini to‘plami mavjud, ular ma’lum genning boshqaruvchi elementlari bilan
ta’sir qiladi. Natijada ajoyib transkripsion birlik shakllanadi, u aniq hujayrali vaziyatida genning
transkripsiyasini kerakli darajasini ta’minlaydi. Eukariot genlarini boshqaruvchi maydonlarini
to‘plamli shajaraviy tashkil qilinishi (saytlar, promotorlar, distal boshqaruvchi elementlar)
alohida elementlarning yoqilishi hisobiga transkripsiyaning
yumshoq boshqaruvi imkonini
beradi.Takrorlanadigan ketma-ketliklar genlarni ta’sirchanligini o‘zgartirishi mumkin. Oddiy
takrorlanishlarning genlarni ta’sirchanligiga ta’sirini DNKning qat’iylashgan matnli bo‘lmagan
konformatsiyalari bilan bog‘lash mumkin. Alohida e’tibor insonni nasliy kasalliklariga
qaratiladi. Uzun takrorlanish (GAA) n barqaror tripleksli tuzilishni shakllantiradi, u
takrorlanadigan yo‘llarning o‘zaro ta’siri natijasida yuzaga keladi (“yopishqoq” DNK”).
YOpishqoq DNK ikkita katta yo‘l etarli darajada uzun va to‘g‘ri mo‘ljalda bo‘lganda
shakllanadi. Ikkita purinli iplar R-R-Y tripleksda antiparallel
boshqaruvchi maydonlarda
takrorlanishlarning taqsimlanganligi bog‘lanishi, ularni promotorli maydonlarda taqsimlanishini
umumiy ko‘rinishi boshqarish mexanizmlarini tushunish uchun katta ahamiyatga ega. Eukariot
hujayralaridagi DNK xromatin tasviriga joylashgan bo‘ladi. Xromatinning asosiy tuzilmaviy
elementi bo‘lgan nukleosoma, DNKning uzunligi 147 aminokislota qoldig‘i ,gistonli oktamer
atrofida joylashgan qismi tomonidan tashkil etilgan.
