|
Genetika va genomika asoslari fanidan o‘quv uslubiy majmuaBog'liq O.N. Imomov. Genetika va genomika asoslari asosiy texnologik jarayon va qurilmalar1. Plazmidlar. Bakteriya va tuban eukariot hujayralarda asosiy xro-mosomadan tashkari,
kushimcha xromosomalar mavjuddir. Bu kushimcha xromosomalar plazmidlar deb ataladi.
Plazmidlar hujayraning asosiy xromosomasidan bir necha yuz barobar kichik DNK kush zanjirli
xalkasidan iborat. Plazmidlar urtacha 3—10 dona genlardan iborat bulib, ikkiga bulinadi.
Bularning birinchisi transpozon yoki bakteriofag irsiy molekulasi kabi hujayra asosiy
xromosomasining maxsus DNK izchilligini kesib, rekombinatsiya bula oladigan plazmidlar.
Bunday rekombinatsiyalanuvchi plazmidlar transmissibl, ya’ni nasldan-naslga utuvchi
plazmidlar deb ataladi. Transmissibl plazmid asosiy xromosomaga birikkandan keyin uz
mustakilligini yukotadi. Asosiy xromosomadan mustakil ravishda uz-uzinireplikatsiya kila
olmaydi. Ayni paytda bunday plazmidlarda joylashgan genlar asosiy xromosomada uzfaoliyatini
bajaradi. Hujayra bulinganda rekombinatsiyalanuvchi plazmid genlari asosiy xromosoma genlari
bilan birikkan xolda nasldan-naslga beriladi. Ikkinchi toifa plazmidlar avtonom xolda
replikatsiyalanuvchi plazmidlar deb ataladi. Bunday plazmidlar asosiy xromosomaga birika ol-
maydi, asosiy xromosomalardan mustakil ravishda uz-uzini replikatsiya yuli bilan unlab va xatto
yuzlab marta kupaytira oladi. Antonom plazmidlar bakteriya yoki zam-burur bulinganda k,iz
hujayralar orasida tasodifiy ravishda tak-simlanadi. SHu bilan birga avtonom plazmid bir
hujayradan ik-kinchisiga hujayra kobigi va mem-branasining teshiklaridan uta oladi. Plazmidlar
tarkibi, asosan antibiotik yoki zaxarli toksin parcha genlardan iborat. SHu tufayli plazmidlar
bakteriya, achitki va zamburuglarning antibiotik va zaxarli toksinlarga chidamli-ligini
ta’minlaydi. Plazmidning antibiotik parchalovchi genlari bir plazmiddan ikkinchisiga
transpozonlar bilan birikkan xolatda xam ku-chib uta oladi. Bu molekulyar jarayon kasal
chakiruvchi mikroblarning antibiotiklarga chidamliligini nixoyatda oshiradi.
|
| |
