100
to‘ldiriladi. Mazkur fragmentlar DNK-ligaza enzimlari tufayli
DNK molekulasiga kovalentli
bog‘laydi. SHu asnoda shikastlangan DNK molekulasi tabiiy holatga keltiriladi.
YUqori harorat ta’sirida purin nukleotidlari azot asoslaridan ajralib, replikatsiyaga
ishtirok eta olmay qoladi. Bu jarayon reparatsiyasi maxsus ferment apurinli endonukleaza orqali
amalga oshadi. Bu reaksiyalar ham timinli dimerlar reparatsiyasiga o‘xshaydi.
DNK molekulasidagi azot asoslarining turli xil kimyoviy alkillash asosida hosil bo‘lgan
metillangan birikmalari DNK-glikozilaza degan ferment guruhlari orqali reparatsiya qilinadi.
SHikastlangan nukleotidlardan
azot asoslari ajratilsa ham, uglevod, fosfor qoldiqlari
o‘zgarmaydi. Ajratilgan alkillangan azot asoslari o‘rniga tabiiy azot asoslarini DNK-glikozilaza
fermentlar DNK zanjiriga bog‘laydi.
DNK sintezida xatolik reparatsiya orqali uzatilmasa, replikatsiya jarayoni to‘g‘ri
kechmaydi. DNK molekulasidagi bunday o‘zgarishlarni mutatsiya deb ataladi. Mutatsiyalar o‘z-
o‘zidan (spontanli) va indutsirlanish asosida bo‘lishi mumkin. Organizmda DNK molekulasida
o‘z-o‘zidan mutatsiya bo‘lish chastotasining ehtimoli juda kam bo‘lib, 10
-5
-10
-8
ga teng. DNK
molekulasidagi mutatsiyalar aksariyat tashqi omillar ta’sirida (radiatsiya,
viruslar, kimyoviy
agentlar) sodir bo‘ladi. Genomga ta’sir qiluvchi mutagenlar ichida atrof-muhitning ifloslanishiga
sabab bo‘luvchilar xavfli hisoblanadi. Sanoat chiqindilari suv va havoni buzilishi genomga
salbiy ta’sir qilishi mumkin. Oziq-ovqatga qo‘shiladigan bo‘yoqlar,
stabilizatorlar, yoqimli
ichimli moddalarning ayrimlari mutagen bo‘lganligi uchun ularning ishlatilishi hozirgi kunda
qat’iy nazoratga olingan. Ko‘pchilik dorivor moddalar ham mutagen bo‘lib,
ularning genomga
ta’sir qilishi aniqlanmoqda.