'Lq = L( hm - p m+ h q p q), bu yerda: 'L q - birlik m aydon (sni2) dagi m uz qoplam ining erishi
uchun zarur b o ig a n issiqlik m iqdori; L - m uz erishining yashirin
issiqlik s ig im i (80 kal/g); h m, p m, hq , va p q - m os ravishda m uz,
qom ing qalinligi ham da zichligi. A gar pm = 0,92 g/sm 2, p q = 0,25
g/sm 2 ham da m uz erishining yashirin issiqlik s ig im i m a iu m
b o is a , yuqoridagi ifoda quyidagi ixcham lashgan k o ‘rinishni oladi:
I q = 7 3 - h M+ 2 0 h K.
166
Prognozlash usulini ishlab chiqishda
E q
m eteostansiya
m a’lum otlari asosida hisoblanadi. Prognozlashda b a ’zan quyidagi
lizik-statistik b o g ‘lanishdan ham foydalaniladi:
T
= T + S 1 mxm
1
' bu yerda: Tmxm- suv yuzasining m uzdan xalos b o ‘lish m uddati; T -
shu jarayon uchun zarur b o ‘lgan issiqlik m iqdori to ‘planadigan
muddat. Shu m uddatdagi issiqlik m iqdorini Eq = 73 • hm ifoda
bilan hisoblash m um kin. Bu ifodada, h m - m uz qoplam ining turli
joylarda aniqlangan qiym atlarining o ‘rtachasidir.
M uz tiqinlari va shu jarayon davom ida suv sathining
o'zgarishini prognozlashda m uz tiqini hosil b o 'lish i m um kin
boMgan suv sathining m aksim al qiym atiga e ’tibor qaratiladi. Bu
qiymat, y a ’ni AHmax ni quyidagi b o g ‘lanish yordam ida aniqlash
mumkin:
A H ma* = bu yerda: hm — m uzning qalinligi; hq - m uz ustidagi qor
qoplam innig qalinligi; i — dastlabki m uz k o ‘chishi boshlangunga
qadar suv sathining k o ‘tarilish jadalligi; fow - m uz tiqini hosil
Z<}6 bo‘ladigan jo y d ag i ham da toshqin rayonidagi birlik yuzaga
lushadigan issiqlik m iqdorlarining nisbati; t_ - m uzdan xalos
b o ‘lish vaqtidagi m anfiy haroratlar ko'rsatkichi; f - m uz tiqini
kuzatiladigan uchastkadagi m uz qoplam i k o ‘rsatkichi; At - bosh
daryo bilan irm oqlarining m uzdan xalos b o ‘lish m uddatlari
orasidagi farq.
Daryolar, k o ‘llar va suv om borlarining m uzlash va m uzdan
xalos
b o ‘1 ish
m uddatlarini
uzoq
m uddatli
prognozlashning
quyidagi turlari m avjud:
1. D aryolarda m uzlash hodisalarini um um iy prognozlash;
2. D aryolarning m uzdan xalos b o ‘lish sanalarini uzoq m uddatli
prognozlash;
3. Suv om borlarining m uzlash va m uzdan xalos b o ‘lishini uzoq
m uddatli prognozlash.
Ushbu turdagi uzoq m uddatli prognozlar ham yuqorida qayd
etilgan qisqa m uddatli prognozlashlar kabi am alga oshiriladi.
167
C hunki ulam i shakllantiruvchi tabiiy va m eteorologik om illar,
jum ladan, havo harorati, suvning harorati, sham ol va boshqalar bir
xildir.
