Glossariy
Animatsiya (Анимация, Animation) - Bir necha tasvir yoki kadrlarni ko’rsatish orqali yaratiladigan harakat taqlidi. Televideniedagi multfilmlar animatsiyaning bir turidir. Kompyuterlardagi animatsiya ko’ptashuvchili taqdimotlarning eng asosiy tarkibiy qismlaridandir. Kompyuter monitorida ko’rish mumkin bo’lgan animatsiyalarni yaratish imkonini beruvchi ko’plab dasturiy qo’llanmalar mavjud.Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi. Kompyuter (ing . computer - hisoblayman), EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) - oldindan berilgan dastur (programma) boʻyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan bir xildagi atama. Animatsiya va video o’rtasidagi farqqa e’tibor bering. Video davom etuvchi harakatdan iborat bo’lib, diskret kadrlarga bo’lingan bo’lsa, animatsiya mustaqil rasmlar bilan boshlanib, ularni davom etuvchi harakat tasavvurini yaratish uchun birlashtiradi.Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir.
Elektron matn (Электронная консультастия, Electronic text) – Axborot tizimining xotirasiga yozilgan matn (hujjatlar, kitoblar, oynomalar, ma’lumotnomalar va h.k.). elektron matnlar tizimlarda joylashgani sababli, o’quvchilar (foydalanuvchilar) oldida yangi imkoniyatlar ochiladi. Matnning ixtiyoriy tahlilini bajarish, kerak bo’lgan qatorlar, xatboshi, bo’lim va h.k.larni topish mumkin.
Elektron pochta (Электронная почта, Electronic Mail) - tarmoqning eng ommaviy xizmat turi bo’lib, foydalanuvchilar o’rtasida elektron xabarlar almashish imkoniyatini beradi.
Elektron pochta manzili (Электронный почтовый адрес, Electronic mail address) - elektron pochtaning har bir abonenti ega bo’lgan shaxsiy manzil. Tizimdagi foydalanuvchi nomi, @ belgisi va pochta serveri ishga tushirilgan kompyuter nomidan tarkib topgan ketma-ketlik bilan belgilanadi.
Elektron pochta qutisi (Электронный почтовый яшик, Electronic mail box) - 1. Internet tarmog’i bo’ylab xabarlar jo’natish va qabul qilish uchun noyob tartib raqamidan (elektron pochta manzili) dan foydalanadigan dasturiy-texnika vositalari majmuasi. 2. Qabul qiluvchi so’ramaguncha elektron pochta xabari saqlanadigan serverdagi o’rin. Aksariyat hollarda pochta qutisidan erkin foydalanish uchun parol talab qilinadi.
Fayl-server (Файл-сервер, File-server) - lokal tarmoqni tashkillashtirishning bir arxitekturasi bo’lib, umumiy resurslarni (fayllarni) saqlash, boshqarish, himoya qilish va ulardan foydalanishga ruxsat berish server zimmasiga yuklatiladi.
Forum (Форум, Forum) - saytda suhbatlashish uchun uskuna. Forumdagi xabarlar pochta xabarlariga nimasi bilandir o’xshash, ularning har biri muallifga, mavzuga va xususiy mazmunga ega. Ammo xabarni forumga yuborish uchun hech qanday qo’shimcha dastur kerak emas, shunchaki saytda tegishli shaklni to’ldirish kifoya.Dastur - 1) biron-bir faoliyat, ishning mazmuni va rejasi; 2) siyosiy partiyalar, tashkilotlar, alohida arboblar faoliyatining asosiy qoidalari va maqsadlari bayoni; 3) oʻquv fani mazmunining qisqacha izohi; 4) teatr, konsertlar va b.
Foydalanuvchi (Пользователь, User) - Kompyuterdan foydalanuvchi shaxs. Agar Kompyuter tarmoqqa ulangan bo’lsa, unga nisbatan tarmoq foydalanuvchisi termini ishlatiladi.
Foydalanuvchi profili (Профиль пользователя, Structure of the user) - Kompyuter foydalanuvchisi kiritgan parametrlarni saqlovchi fayl. Bu parametrga ishchi stolni va tarmoqni sozlovchi ma’lumotlarni, dasturlarning shaxsiy parametrlarini kiritish mumkin.
Foydalanuvchining lokal shakli (Локальный профиль пользователя, Local structure of the user) - foydalanuvchi tomonidan birinchi marta ishchi stantsiyaga yoki serverga murojaat qilinganda Kompyuter tomonidan avtomatik tarzda hosil qilinadigan avtorlashtirilgan yozuv.
HTML tili (Язык NTML, Language HTML) - Web-sahifalarni yaratishda keng qo’llaniladigan til.
Infraqizil nur (Инфракрасный луч, Infra-red beam) - qizil yorug’likning to’lqin uzunligidan katta to’lqin uzunlikka ega bo’lgan nur. Bu nur qabul qiluvchi va uzatuvchi qurilmalar yordamida tarqatiladi va qabul qilinadi.
Lokal foydalanuvchi (Локальный пользователь, Local user) – tarmoqqa ulanmagan Kompyuter foydalanuvchisi. Ko’p holatlarda lokal foydalanuvchi deyilganada uyda Kompyuter bilan ishlovchilar tushuniladi.
Lokal Kompyuter (Локальный компьютер, Local computer) – foydalanuvchi tomonidan tizimga ortiqcha cheklashlarsiz (masalan, lokal tarmoqqa yoki global tarmoqqa kirish) kirish mumkin bo’lgan Kompyuter. Bu Kompyuterga xos xususiyat unda kommunikatsion liniya, modem yoki tarmoq kartasi ishlatilmaydi.
LMS (Learning management system) Ўқитишни бошқарувчи тизим (ЎБТ) - Веб муҳитида ўқув жараёнини ташкиллаштириш, бошқариш имкониятини берувчи вебга йўналтирилган дастурий мажмуа ҳисобланади. (Moodle, BlackBoard, eStudy ва бошқа тизимлар)
tekshirish uchun foydalaniladigan jarayon. Masalan, olingan ma’lumotlarning yuborilgan ma’lumotlar bilan bir xilligini tekshirish; dasturning virusdan zararlanmaganligini tekshirish.
Ma’lumotlarni elektron almashuvi (EDI, электронный обмен данными, Electronic Data Interchange - 1. Axborot tuzilmalashning kelishilgan standartidan foydalanib, bir Kompyuterdan boshqasiga elektron tarzda axborot uzatish. 2. Korxonalar orasida elektron shakldagi buyurtma, tasdiqlov va hisob raqamli-fakturalar kabi, hujjatlar bilan almashuv. Bu usuldan foydalanib kompaniyalar, tarmoqlarni ishchan o’zaro aloqada ishlash uchun qo’llashlari mumkin. Agar kompaniyalar orasidagi yozishma odatdagi hodisa bo’lsa, EDI hisob raqami va shartnoma kabi kata hajmdagi qog’oz hujjatlarni almashtirib katta hajmdagi axborotlarni uzatishni nazarda tutadi. EDI korporativ malumotlar bazalariga bevosita o’zgarishlar kiritilishini nazarda tutadi.
Ma’lumotlarni yig’ish (Сбор данных, Data capture) - ma’lumotlarni yig’ib ularni Kompyuterga kiritish jarayoni. Ma’lumotlarni yig’ish avtomatik tarzda yoki qo’l mehnati bilan amalga oshiriladi.
Ma’ruza (Лекция, Lecture) - o’quv materialini yoki masalani, mavzuni, bo’limni, predmetni tizimli va ketma-ketlikda bayon etish.
Marker (Маркер, Marker) - tarmoqlarda tartiblangan ma’lumotlarning unikal ob’ekti yoki xabarni ifoda etadi. Bu ob’ekt yoki xabar doimiy ravishda uzellar o’rtasida aylanib, tarmoq holatini tavsiflab turadi; biror ma’lumotdagi qisqartirib yozish mumkin bo’lmagan ixtiyoriy matn, masalan, dasturlar tillarida o’zgaruvchilarning nomi, buyruqlar va komandalar; foydalanuvchining interfeysi uchun xos bo’lgan grafik ob’ektning ma’lum qismi bo’lib, uning o’lchami, shakli kabi parametrlarini o’zgartirish imkoniyati beradi.
Masofadan o’qitish (Дистанционное обучение, Distance learning) - o’quv jarayoni zamonaviy axborot va telekommunikatsion texnologiyalarlar yordamida tashkil etilib, o’qituvchi va o’quvchi orasidagi masofa va munosabat e’tiborga olinmaydigan o’qitish.
Masofadan o’qitish kurslari (Курсы дистанционного образования, Distance education course) - tartiblangan o’quv dasturi, ko’zlangan maqsad, egallanilishi kerak bo’lgan bilim, malaka, ko’nikmalar aniq belgilab qo’yilgan o’quv kursi. Kurslar axborot va kommunikatsion vositalar yordamida va malakali o’qituvchilar yordamida tashkillashtiriladi.
Masofadan o’qitishning pedagogik texnologiyalari (Педагогические технологии дистационного обучения, Pedagogical technologies of distance learning) - o’qitishning usul va uslublari majmuasi bo’lib, o’quv-tarbiyaviy jarayonni amalga oshirish masofadan tashkil etiladi.Uslub - tilning inson faoliyatining muayyan sohasi bilan bogʻliq vazifalariga koʻra ajratilishi. Kishilar faoliyatning barcha sohalarida aloqa qilish jarayonida tildagi leksik, frazeologik, grammatik va fonetik vositalarni tanlash va ishlatishda birbirlaridan maʼlum darajada farq qiladilar.
Masofadan o’qitishning tashkiliy ta’minoti (Организационное обеспечение дистанционного обучения, Organizational maintenance of istance learning) - o’qitish davrida o’quvchi va o’qituvchi orasida tashkil qilinadigan bevosita munosabat.
Media (Медиа, Media) - elektron texnologiyalar vositasida axborotni tashuvchi yoki saqlovchilar. Masalan, matnni - kitob, qo’llanma, CD orqali, tovushni –audiokasseta, radio va teleko’rsatuvlar orqali, tasvirni videokasseta, teleko’rsatuvlar orqali uzatish va tarqatish mumkin.
Metama’lumotlar (Метаданные, Metadata) - biror ma’lumotning (faylning) sarlavhasi, mavzusi, avtori, hajmi, kalit so’zlari kabilardan iborat axborot.
Metaqidiruv tizimi (Метапоисковая система, Metacrawler) - foydalanuvchining so’rovini bir necha qidiruv serverlariga jo’natib, natijani gipermurojaatdan iborat ro’yxat shaklida ifoda etuvchi tizim yoki server. Bu tizim o’zining indekslangan ma’lumotlar bazasiga ega bo’lmaydi.
Moderator (Moderator, Moderator) - elektron konferentsiyalarni hamda tarqatmalar ro’yxatini boshqaruvchi inson. Uning funktsiyalariga konferentsiyada ishtirok etishga ruxsat berish, materiallarni chop etish, ishtirokchilarni mavzudan chetlashishlarini nazorat qilish kabilar kiradi.
Moderator (Модератор, Moderator) - 1. Forum, teleanjuman va chatlarda qoidalarga rioya qilishni nazorat qiluvchi etakchi. Odatda teleanjuman qoidalari juda oddiy: spam, fleym va anjumanga tegishli bo’lmagan mulohazalar man etiladi. Moderator, zarur bo’lganda ishtirokchilarga nisbatan ma’muriy choralar ko’rishi mumkin – tartibbuzarlarni ogohlantirishdan tortib ma’lum xabarlarni o’chirish yoki hatto ba’zi foydalanuvchilar uchun erkin foydalanishni man etishgacha. 2. Kataloglarda moderator – u yoki bu mavzu bo’limiga javobgar shaxs. U sayt mavzusi va katalog bo’limining mosligini tekshirib turadi. Ba’zan (agarda bu katalogda axborotni joylashtirish shartlari bilan belgilangan bo’lsa) moderator saytlar mazmuni bilan tanishib chiqadi.
Modul (Модуль, Module) - biror o’quv materialini tashkil qiluvchi tarkibiy bo’laklar.
Monitor (Монитор, Monitor) yoki Displey (Displey, Display) – ekranda tasvirni aks ettiruvchi ixtiyoriy qurilma. Tasvir ekranda nuqtalarning yoritilishidan hosil qilinadi.
Offlayn (Оффлайн, Off-line) - tarmoqqa ulanmagan (avtonom) holatda ishlash tartibi.
Offlayn texnologiyalari (оффлайновые технологии, offline technologies) - ma’lumotlar va xabarlar almashuvida, sezilarli asinxronlikka yo’l qo’yadigan, axborot makonidagi xabarlar kommunikatsiyasi vositalari: tarqatish ro’yxatlari, yangiliklar guruhi, web-forumlar va h.q.
Onlayn (онлайн, online) - 1. On-line. Sizning Kompyuteringiz xost - tizim bilan ulangan marom, hamda Kompyuteringiz FTP-server, WWW-server, BBS va boshqa umumiy foydalanish mumkin bo’lgan tizim bilan ulanganda bevosita xizmatni taqdim qilish. O’zgacha qilib aytganda, foydalanuvchi bilan bevosita o’zaro aloqada ishlash maromi (foydalanuvchi talabnomalarini paket ishlash tizimlaridan farqli). 2. On-line (sifat). - elektron, tarmoqli nashrlarga, ma’lumotlar bazalariga nisbatan. Masalan, online magazine - tarmoq jurnali; - online documentation – tarmoq dasturining ichiga o’rnatilgan elektron shakldagi hujjatlar; online help – ichiga o’rnatilgan aytib turish.
Onlayn (Онлайн, On-line) - tarmoqqa ulangan holatda ishlash tartibi.
Onlayn texnologiyalar (онлайновые технологии, online technologies) - tarmoq axborot fazosida, haqiqiy vaqtda axborotni sinxron almashuvini ta’minlab beruvchi, xabarlarni kommunikattsiya vositalari: «suhbat kanallari» (chatlar), audio- va videokonferentsiyalar va boshqalar.
Oyna (Окно, Window) - ekranning to’g’ri to’rtburchak shaklida chegaralangan qismi bo’lib, unda dasturlarning ishlashi yoki jarayonlarning borishi ifoda etiladi. Windows operatsion tizimi muhitida bir vaqtda bir qancha oynalar bilan ishlash mumkin. Oyna bilan bajarish mumkin bo’lgan amallarga oynani yopish, bir joydan boshqa joyga ko’chirish, o’lchamini o’zgartirish, yig’ishtirish kabilarni kiritish mumkin.
Ro’yxatga kiritish (регистрация, registration) - foydalanuvchilarni ro’yxatga olish va ularga dasturlar va ma’lumotlarni ishlatishga huquq berish jarayoni. Ayrim web -saytlar foydalanuvchilarga qg’shimcha xizmatlarni olish va pullik xizmatlarga obuna bo’lish uchun ro’yxatdan o’tishni, ya’ni, o’zi haqida qandaydir ma’lumotlarni xabar qilishni (anketa tg’ldirishni) va login va parol olishni taklif qiladilar. Ro’yxatga kiritish varaqasini to’ldirganingizdan so’ng, sizning ma’lumotlaringiz sayt egalariga kelib tushadi. Foydalanuvchi ro’yxatdan o’tganda, uning uchun «akkaunt» (account) deb ataluvchi – hisob yozuvi yaratiladi, foydlanuvchiga tegishli turli axborot saqlanadi, masalan, sayt uchun uning sozlashlari, pullik xizmatlarni iste’mol qilgani haqida ma’lumotlar va boshqalar.
Ro’yxatga olingan fayllar turi (Зарегистрированный типа файлов, Registered type of the files) - tizimli reestrga kiritilgan fayllar turi bo’lib, ular Kompyuterga o’rnatilgan dasturlar tomonidangina anglanadi.
Sahifa (страница, page) - noyob manzilga ega bo’lgan, ko’rish dasturi yordamida ochib ko’rilishi mumkin bo’lgan hujjat. WWW sahifalardan iborat. Odatda, bu matn, grafika, tovush, video yoki animatsiya, boshqa hujjatlarga gipermurojaatlarni o’z ichiga olgan ko’ptashuvchi hujjatlardir.
Taqdimot (Презентация, Presentation) - diagramma, jadval, matn va boshqa ko’rinishdagi ma’lumotlarni maxsus dasturlardan foydalangan holda displey, videoproektor kabilarda namoyish qilish uchun tayyorlash.
Tarmoq (Сеть, Network) - o’zaro ma’lumotlar almashish imkoniyatiga ega bo’lgan Kompyuterlar yoki qurilmalar guruhi.
Videokonferentsaloqa (Видеоконференцсвязь, Video conferencing) – real vaqtda ma’lum masofadagi ikki guruh orasida audio- va video ma’lumotlarni almashishni ta’minlash imkoniyatini beruvchi elektraloqa va kompьyuter tarmoqlari xizmati.
Videokonferentsiya (Видеоконференция, Video conference) - Videokonferentsaloqa yordamida tashkil qilinadigan o’qituvchi va o’quvchi orasidagi interaktiv faoliyat.
Virtual (виртуальный, virtual) - voqeiy bo’lib ko’ringan, biroq vazifalari boshqa moslamalar tomonidan bajariladigan funktsional moslama ta’rifi.
Web - server (web- сервер, web-server)
Web – hujjat (web- документ, web-dokument) - 1. Odatda, maxsus murojaat HTML (Hypertext Markup Language) tilidagi hujjat. Web - hujjat Umumjaxon tarmog’i asosini tashkil qiladi. Ular gipermatndan iborat bo’lib, foydalanuvchiga ajratib ko’rsatilgan so’z yoki jumlaga qaratib, ma’lumotlarni o’qish, hujjatning boshqa qismiga yoki ayni hujjat bilan gipermurojaat yordamida bog’langan boshqa web – hujjatga o’tish imkonini beradi. Web -hujjat, shuningdek, matn, tasvir, tovushlarni mujassamlovchi gipermuhit ma’lumotni ham o’z ichiga olishi mumkin. web –hujjatni ochish, ularni o’qish yoki aks ettirish Internet brauzerlari yordamida amalga oshiriladi. Web - hujjat tushunchasi « web-sahifalar» va « web-saytlar» tushunchalari bilan chambarchas bog’liq.
Web - sayt statistikasi (статистика web сайта, web) - saytlar egalariga saytda tashrifchilar soni, qaysi bo’limlar eng ko’p mashhur bo’lgan va boshqa narsalarni bilish imkonini beradi.
Web -sahifa nomi (название web-страницы, webpage title) - web – sahifani aynanlashtiruvchi tavsiflovchi matn. Ochiq sahifa nomi web - brauzeri oynasining sarlavha qatorida aks etiriladi.
Web-dastur (Web- приложения, Web-program) - Web-serverlarda ayrim amallarni avtomatlashtirish maqsadida qo’llaniladigan dasturiy vositalar. Dasturlar mijozserver arxitekturasida yaratiladi. Bunday dasturlarga: ISAPI, CGI, ASP, JSP, WAPlarni kiritish mumkin.
Web-interfeys (web- интерфейс, web-interface) - foydalanuvchiga web - brauzer orqali turli dasturlar bilan o’zaro ishlash imkonini beruvchi interfeys (masalan, o’z buyurtmasini boshqarish Internet do’konida yoki tarmoq printerini sozlash). Web - interfeyslarining qulayligi shundaki, ular bitta ofisda joylashmagan xodimlarga birgalikda ish yuritish imkonini beradi. Masalan, web - interfeyslar turli ma’lumotlar bazalarini to’ldirish yoki Internet OAV da materiallarni chop etish uchun ishlatiladi.
Web-server (Web- сервер, Web-server) - www doirasida faoliyat ko’rsatuvchi server. Web-sahifalarni saqlaydi hamda tashqi serverlardan kelayotgan so’rovlarga javob beradi.
Web-usta (web – мастер, webmaster) - 1. Web-sahifalarni loyihalashtirish, yaratish va bezash bilan shug’ullanuvchi shaxs. Web - usta Internet texnologiyalari bo’yicha bilimlar majmuasi va rassom-bezaklovchi tajribasiga (kompozitsiya, dizayn) ega bo’lishi lozim. 2. Saytning tashqi ko’rinishi va ishi uchun javobgar kompaniya xodimi. Web - usta deganda turli-tuman majburiyatlar doirasi tushuniladi – kichik oddiy sayt uchun sahifalashtiruvchidan tortib dizayner va tizim ma’murigacha. Internet foydalanuvchilari uchun web - usta bu sayt va kompaniya domeniga bog’liq barcha masalalar bo’yicha aloqada bo’ladigan shaxsdir.
WWW (Всемирная Паутина, World Wide Web) - Internetning xizmat turi bo’lib, dunyo bo’ylab joylashgan Web-serverlardagi ma’lumotlardan foydalanish imkoniyatini beradi; Internetda mavjud bo’lgan elektron hujjatlar orasida gipermurojatlarni tashkillashtiruvchi xizmat.
Xavfsizlik (Безопасность, Safety) - Kompyuter va tarmoqdagi ma’lumotlarni buzilish va yo’qolishdan saqlash hamda foydalanuvchilar uchun chegaralangan foydalanish huquqini belgilash.
Xavfsizlik (безопасность, security) - 1. Tizim yoki tarmoq axboroti muhofazasini, saqlanishi, ishonchliligini va puxtaligini ta’minlash qobiliyati. 2. Obektning tasodifiy va ataylab qilingan tahdidlarga qarshi tura olish qobiliyati.
| Qarshi (1926 37 yillarda Behbudiy) - Qashqadaryo viloyatidagi shahar (1926 yildan), viloyat markazi (1943 yildan). Qashqadaryo vohasining markazida, Qashqadaryo boʻyida, xalqaro t. yil va avtomobil yoʻllari kesishgan joyda. |
Xavfsizlik ma’muri (администратор безопасности, security administrator) - ma’sul mansabdor shaxs. U o’rnatilgan ish maromi doirasida ikki davrda o’z vakolatlariga muvofiq belgilangan tartibda axborot bo’yicha ish olib boradi. Ya’ni, u ham axborot muhofazasi bilan muntazam shug’ullanadi, ham axborotlashtirish obekti (ma’lumotlarni uzatish tarmog’i) ni sanoat miqyosida ishga solish va uni ishlatish bosqichlari davrida zarur muhofaza darajasini ta’minlash bo’yicha ish olib boradi.
Xavfsizlik obekti (объект безопасности, security object) - tizimning passiv tizimlashgan tashkil qiluvchisi. Unga xavfsizlik uslubiyati qo’llaniladi.
Xost (Хост, Host) - maxsus Kompyuter yoki ularning guruhi bo’lib, Internetga to’g’ridan-to’g’ri ulanadi. Tarmoqdagi boshqa Kompyuterlarga o’z resurslaridan foydalanish imkoniyatini beradi.
Xosting (Хостинг, Hosting) - mijozlarning Web-saytlarini Web-serverlarda joylashtirish va doimiy ravishda faoliyat yuritishini ta’minlash xizmati.
Yo’ldosh aloqa liniyasi (Спутниковая линия связи, Satellite communication line) - axborot manbalari sun’iy yo’ldosh orqali ulanish. Markazdan yiroqdagi, ya’ni kommunikatsion infratuzilmalar rivojlanmagan hududlarda foydalanish uchun qulay hisoblanadi.
|
