53
seza oladi. Masalan, meduzalar po’rtana boshlanishidan ogoh etuvchi
infratovushlarni sezgirlik bilan ilg’ab suv yuzasidan
chuqur qatlamlarga
tushib ketadi. Baliqlar, mollyuskalar qisqichbaqasimonlar va sut emizuvchilar
tovush chiqarish orqali aloqada bo’ladi. Masalan, qisqichbaqasimonlar
tanasining turli qismlarini bir-biriga ishqalash orqali, baliqlar havo pufaklari,
halqum tishlari, jag’lari, ko’krak suzgichlari yordamida turli tovushlarni
chiqaradi. Tovushlar tur ichidagi munosabatlarni muvafiqlashtirish, galadagi
aloqani ta’minlash ikkinchi jinsni o’ziga
jalb etish, ogohlantirish yo’llaridan
biridir.
Ba’zi bir gidrobiontlar ozuqa topishda aks sadodan unumli foydalanadi
(masalan, kitsimonlar). Ayrim gidrobiontlarning elektr impulslarini ishlab
chiqish va qabul qilish xususiyati ham ma’lum. Hozirda 300 turga yaqin
baliqlar elektr zaryadlari orqali mo’ljalni aniq oladi, o’ljaga hamla qilishda va
himoyalanishda undan unumli foydalanadi.
Suvdagi gidrostatik bosimning o’zgarishi hayvonlar havo pufaklari,
statotsistlari va boshqa organlari yordamida aniq farqlay oladi.
Barcha gidrobiontlarda xemoretseptorlar yaxshi taraqqiy etgan. Shu
sababdan ular suv muhitida yuz bergan barcha kimyoviy o’zgarishlarni
osonlik bilan payqay oladi. Ayniqsa minglab km. masofa bo’ylab
migratsiya
qiluvchi baliqlar hidni yaxshi farqlaydi. Masalan, urchish uchun Evropaning
barcha daryolaridan atlantika okeani tropik qismining g’arbiy hududlariga
boradigan daryo ugorlari tajribada 6000 km
3
suvda erigan 1 g etil spirtini ham
sezgan.
Filtrlash yo’li bilan oziqlanish. Gidrobiontlarning ayrimlari suvdagi
mayda organik zarrachalarni suzib oziqlanadi. Filtrlash yo’li bilan
oziqlanish
plastinka jabrali mollyuskalar, o’troq hayot kechiruvchi ninaterililar,
polixetalar, astsidiyalar uchun xos usuldir. Bu guruhga mansub organizmlar
oziqlanish jarayonida suvni filtrlab muhim biologik
vazifani ham amalga
oshiradi.
Gidrobiontlarning vaqtli suv havzalarida yashashga moslanish
xususiyatlari. Tabiatda mavsumiy hosil bo’ladigan vaqtli va ko’lmak suv
havzalari ko’p uchraydi. Qisqa muddat bo’lsada, ularda qator gidrobiontlar
hayot kechiradi, ko’payadi va rivojlanadi. Bu
hayvonlar suv havzasi qurib
qolganidan so’ng keladigan uzoq muddatli qirg’oqchilikka bardosh beradi. Suv
54
etarli bo’lganda gidrobiontlar jadal ko’payadi va mo’l nasl beradi, noqulay
sharoitda ularning ko’pchiligi gipobioz holatga o’tadi. Masalan, qolqondorlar,
shoxdor mo’ylovli qisqichbaqalar, planariyalar,
kamtukli chuvalchanglar,
mollyuskalar, baliqlardan – protepterus, shoxtish va lepidosirenlar va
boshqalar. Suvsizlik sharoitida quyoshsimonlar, infuzoriyalar, ildizoyoqlilar,
ayrim kurakoyoqli qisqichbaqasimonlar va boshqa hayvonlar maxsus tsistaga
o’ralab oladi va o’z hayotini saqlab qoladi.
Noqulay sharoitda kolovratkalar va nematodalarning
ayrim vakillari
tanasidagi namlikni butunlay yo’qotib yupqa plyonka shaklini oladi, qulay
sharoitda “jonlanib” yana hayotini davom ettiradi.
