Metod birlashmaning har bir a’zosining majburiyatlari

allomalar, madaniyat va san’at arboblari haqida, o‘sha davr madaniyati va san’at tarixi 
va boshqalar rejalashtiriladi.
Maktab tajribasida to‘garak ishining mazmuni a’zolarining yoshiga, bilim 
saviyalari va malakalariga qarab turlicha bo‘ladi. 5-6-sinf o‘quvchilari uchun tashkil 
etilgan tarix to‘garagining asosiy vazifasi o‘quvchilarda tarixni o‘rganishga paydo 
bo‘la boshlagan qiziqishni rivojlantirishga qaratilga bo‘lsa, 7-8-sinflarda ularni tarixiy 
materiallar ustida mustaqil va ijodiy ishlay boshlashga o‘rgatishdan iborat bo‘ladi. 
Agar 5-9-sinf o‘quvchilarga hikoyaviy ma’lumotlar qiziqarli va tushunarli bo‘lsa, 10-
11-sinf o‘quvchilarini esa mavzuni o‘rgangan olimlar, tadqiqotchilar asarlari 
qiziqtiradi.
Tashkil etilgan to‘garak mavzulari va mazmuni o‘quvchilarning o‘sib borayotgan 
talablariga to‘la javob beradigan bo‘lishi, zamonaviy axborot texnologiyalaridan 
foydalanish bilan birga o‘quvchilarning ishtirokini ham ta’minlanishiga e’tibor 
qaratilishi kerak bo‘ladi. Bunda o‘quvchilarni tarixiy tadqiqotning ba’zi tomonlari 
bilan ham ma’lum darajada tanishtiriladi. Masalan, tarix fanining maxsus sohalaridan 
bo‘lgan xronologiya, arxeologiya, numizmatika, etnografiya, sfragistika, geraldika, 
paleografiya, metrologiya, tarixiy geografiyaga oid bo‘lgan ma’lumotlardan 
o‘quvchilarning intellektual bilimlarini kengaytirish maqsadida foydalanishni ko‘zda 
tutadi.
Tarix to‘garagi o‘quvchilarning tarixni o‘rganishga qiziqishini oshirishiga, darsda 
olgan bilimlarini yanada boyitishga, xususan axborotlarni izlash, ularni tahlil qilish, 
ma’ruza bilan ishtirok etish, ta’limning texnika vositalari bilan ishlashga o‘rganadilar, 
xullas mustaqil ijodiy ishlay bilish sohasida ham malakalarini hosil qilishiga yordam 
beradi.
Tarix yoki tarixiy-o‘lkashunoslik to‘garagi odatda bir xil yoshdagi sinf 
o‘quvchilaridan tashkil topadi.
To‘garak ishining mazmuni a’zolarining yoshiga, bilim saviyalari va 
malakalariga qarab turlicha bo‘ladi. 5-6-sinf o‘quvchilari uchun tashkil etilgan tarix 
to‘garagining asosiy vazifasi o‘quvchilarda tarixni o‘rganishga paydo bo‘la boshlagan 
qiziqishni rivojlantirish, ularni tarixiy materiallar ustida mustaqil va ijodiy ishlay 
boshlashga o‘rgatishdan iboratdir. 
7-8-sinflarda, ayniqsa 9-sinflarda tashkil etilgan to‘garak tematikasi, uning 
mazmuni o‘quvchilarning o‘sib borayotgan talablariga to‘la javob beradigan bo‘lishi 
kerak. Maktab tajribasida 9-sinflardagi o‘quvchilar uchun tashkil etilgan to‘garaklarda 
mamlakat iqtisodiyotiga, xalq xo‘jaligining yuksalishiga doir masalalarni o‘rganishga 
katta e’tibor berilganini ko‘ramiz. 
Tarix yoki tarixiy-o‘lkashunoslik to‘garagida o‘quvchilarning qiziqishlariga 
qarab har xil masalalar - harbiy-tarixiy, ulug‘ kishilar, tarixiy arboblar va mashhur 
qahramonlarning biografiyasi, madaniyat va san’at tarixi, tarixiy-o‘lkashunoslik 
materiallari, kundalik voqealar va boshqalar o‘rganiladi. To‘garak o‘quvchilarni 
tarixiy tadqiqotning ba’zi tomonlari bilan ham ma’lum darajada tanishtiradi. Masalan, 
yosh arxeologlar, yosh arxivshunoslar to‘garagida o‘quvchilar arxeologiya ishlarini 
olib borish, arxivda ishlash malakalarini egallaydilar. To‘garakda ma’ruza qilishga, 
axborot berishga, ko‘rsatmali qurollar tayyorlash va eskilarini ta’mirlashga, ta’limning 
texnika vositalari bilan ishlashga o‘rganadilar. Tarixiy-o‘lkashunoslik to‘garaklarining 

faoliyati ko‘proq yuqori sinf o‘quvchilarining kichik yoshdagi o‘quvchilar va aholi 
orasida olib boradigan targ‘ibot ishlari bilan bog‘langan bo‘ladi. 
To‘garakda tarixiy-biografik mavzularni o‘rganish o‘quvchi yoshlarni 
tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi. Agarda 5-7-sinf o‘quvchilari uchun 
kishilarning jangdagi qahramonligi, jonbozligi qiziqarli va tushunarli bo‘lsa, yuqori 
sinflardagi o‘quvchilarni olim, tadqiqotchi va davlat arboblarining ichki dunyosi, yirik 
olim bo‘lgunga qadar bosib o‘tgan yo‘li qiziqtiradi. Shu sababdan 8-9-sinflarda va 
o‘rta maxsus ta’lim tizimida to‘-garaklar tematikasining asosiy mazmunini ko‘pincha 
biografik xarakterdagi mavzular tashkil etadi.
To‘garakda harbiy o‘tmishni o‘rganish alohida ahamiyat kasb etadi. Masalan, 5-
6-sinf o‘quvchilari to‘garagida qadimgi dunyo, o‘rta asrlardagi harbiy texnikani 
o‘rganish mumkin. 7-9-sinflardagi o‘quvchilarning to‘garaklarida urush va harbiy 
san’at tarixining nazariy masalalari o‘rganiladi.
Shunday qilib, sinfdan tashqari ishlarning muhim formasi bo‘lgan tarix to‘garagi 
ham o‘quvchilarning tarixni o‘rganishga qiziqishini oshiradi, olgan bilimlarini 
chuqurlashtirish va kengaytirishga hamda mustaqil ijodiy ishlay bilish sohasida 
malakalarini hosil qilishlariga yordam beradi. 
Tarix fanidan metod birlashma ishini samarali tashkil etishning shakllaridan biri
konferensiyalardir. Tarixni o‘rganishda konferensiyalar alohida o‘rin tutadi. Maqsadli 
ravishda o‘tkaziladigan konferensiyalar tarixni chuqur o‘rganishga, unda o‘quvchilarni 
faol ishtirokini ta’minlashga xizmat qiladi.
Konferensiyalar sinfdan tashqari o‘quv ishlarining muhim shakli bo‘lib, 
o‘quvchilarning darsda olgan bilimlarini to‘ldirish, ularning mustaqil va ijodiy ishlash 
qobiliyatlarini o‘stirish, ijtimoiy faoliyatga tayyorlashning muhim vositasi bo‘lib 
xizmat qiladi.
Eng keng foydalaniladigan muhim turlaridan biri kitobxonlar konferensiyasidir. 
Konferensiyada o‘qituvchi rahbarligida o‘qilgan kitoblar muhokama qilinadi. 
Imkoniyat bo‘lganda muhokamaga qo‘yilgan kitobning muallifi ishtirok qilsa yana 
yaxshi bo‘ladi. Tarix fani o‘qituvchisi tomonidan tuzilgan rejada ma’ruza o‘qish, 
o‘quv konferensiyalarini o‘tkazish, ushbu konferensiyalarda mavzuning turli soha 
ijodkorlari bilan uchrashuvlar o‘tkazish, so‘ngra mavzuga oid kinofilm, pesalar 
ko‘rish, turli tanlovlar tashkil qilish, mavzuga doir san’at ko‘rgazmalarini tashkil etish 
va boshqalarni kiritish mumkin.
Konferensiyalarda iqtidorli o‘quvchilarning ishtirokini ta’minlash, ishtirokchilarni 
viktorina savollariga jalb etish kabi interfaol usullardan foydalanish ham yaxshi 
natijalarni beradi. 
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida bilim va ko‘nikmalari jihatdan tengqurlariga 
qaraganda ilgarilab ketgan o‘quvchiga nisbatan “iqtidorli bola” degan ta’rif 
qo‘llaniladi. Mamlakatimiz olimlari va amaliyotchi pedagoglari o‘sib borayotgan 
bolaning har bir yoshida qanday bilimlarga ega bo‘lishi zarurligi me’yorlarini 
aniqlashgan. Bilim va ko‘nikmalar darajasi shu me’yorlardan yuqori bo‘lgan bolani 
iqtidorli bolalar qatoriga kiritish mumkin.
O‘quvchidagi ma’lum qobiliyat, bilim, ko‘nikma va imkoniyatlarining boshqa 
tengdoshlariga nisbatan yuqoriroq darajada bo‘lishi uning iqtidorliligining ko‘rsatkichi 

bo‘lib, uni avaylab-asrash, barkamollik sari yetaklash ustoz va murabbiylarning eng 
muhim vazifalari qatoriga kiradi.
“Iqtidor – o‘zi nima?! “Insonning o‘z hatti – harakatlariga nisbatan sub’ektiv 
munosabatiga iqtidor deyiladi. U shaxsning o‘z xulqi va qilmishlariga nisbatan haq 
ekanligiga komil ishonch qat’iyligi natijasida namoyon bo‘ladi. Biror soha bo‘yicha 
layoqatini ongli ravishda sezgan odam o‘zidagi qobiliyatini to‘la namoyon qilish 
uchun qat’iyat ko‘rsatadi. Kuch – quvvatini ayamaydi va kutilgan natijasiga – 
maqsadiga yetadi, ya’ni o‘zini bor bo‘yicha ko‘rsata biladi, ana shuni iqtidor desa 
arziydi”
1
Ma’lumki, boladagi iqtidor, eng avvalo, irsiy imkoniyatlar bilan bog‘liq holda 
sog‘lom ijtimoiy muhitda shakllanadi. Tarixda buyukligi, iqtidorli shaxsligi bilan nom 
qoldirgan insonlar ko‘p narsalarga ota – onalari va tarbiyachilari ta’sirida erishganlar. 
Lekin tajribilar shuni ko‘rsatdigi, iqtidorning yuzaga chiqishida tarbiyaviy muhitning 
o‘rni nihoyatda katta.
Tarix fanidan iqtidorli bolani qanday va qaysi xislatlariga qarab tanlash, aniqlash 
mumkin? Fikrimizcha, bunda quyidagilarga e’tibor qaratmoq kerak: 

Tarixiy voqea va hodisalarga oid yangi – yangi bilimlarni egallashga 
intilishi; 

Tarixdan darsliklardaetarli yoritilmagan voqea va hodisalarni o‘rganish 
ishtiyoqida bo‘lishi; 

Qandaydir savollarga javob qidirib yurishi; 

Mustaqil o‘qishga ko‘p vaqt ajratishi; 

Tarixiy voqea va hodisalarni bir – biriga taqqoslash orqali xulosalar 
chiqarishga intilishi; 

Tirishqoqlik, tashabbuskorlik, mulohazakorlik kabi sifatlar yuqoriligi; 

O‘zining bilim olish jarayonini o‘ziga xos usulda rejalashtira olishi; 

O‘z faoliyatini ichki nazorat orqali kuzata olish qobiliyatiga egaligi; 

Yoshiga nisbatan murakkab, tarixiy – ilmiy asarlar bilan qiziqishi va tarixiy 
mavzudagi romanlarni o‘qishga qiziqishi; 

Aqliy faollik kabi ko‘plab xislatlar iqtidorli bolani tengqurlaridan akjratib 
ko‘rsatadigan belgilaridir; 
Tarix fani bo‘yicha iqtidorli bunday bolalarni tarbiyalash, yanada yuqori 
pog‘onalarga ko‘tarish, ularga alohida e’tiborni talab qiladi. Boshlang‘ich va yuqori 
sinflarda mana shu e’tiborning yetishmasligi tufayli minglab iqtidor egalari 
keyinchalik oddiy insonlar darajasida qolib ketadi. Vaholanki, undan fan sohasi 
olimlari, akademiklar yetishib chiqishi mumkin edi.
Bu masaladagi muammo shundaki, tarix fani sohasida iqtidor kurtaklarini 
namoyon etgan bolaga yoshligidan oilada ota-onalar repetitorga yuborib, ulardagi 
tarixdan epizodik bilimlarni yosh xususiyatlaridan kengroq tarzida o‘rgatadilar. Shu 
tariqa ularda yoshligidan bu boradagi iqtidor ancha shakllanib ulguradi. Keyin esa bu 
bolalar hammaga, ya’ni o‘rtamiyona iqtidorli bolalarga mo‘ljallangan umumiy ta’lim 
maktablariga berishadi. U endi berilayotgan bilimlardan qoniqmay qoladi. Hatto men 
1
Ibyurohimov A, Sultonov X, Jo‘raev N. Vatan tuyg‘usi. Toshkent, “O‘zbekiston” – 1996 yil 47-sahifa 

o‘z tengdoshlarimdan ko‘p narsani bilaman, degan maqtanchoqlik kayfiyati paydo 
bo‘ladi va o‘z ustida ishlamay qo‘yadi. O‘sib kelayotgan iqtidor egasi hamma qatori 
bolaga aylanadi. Xo‘sh, ota-ona noyob iqtidorli farzandlarining iqtidorini tyoshligidan 
tarbiyalashga kirishib xato qiladimi? Yo‘q, albatta?! Bu nihoyatda muhim ish bo‘lib, 
iqtidorli bolalarni o‘qitish uchun mamlakatimizda ixtisoslashtirilgan maktab – 
internatlar tashkil etilganini mamnuniyat bilan e’tirof etish mumkin.
Qolaversa, ana shunday iqtidor egalarini umumiy o‘rta ta’lim sharoitida ham 
tarbiyalash mumkin. Ma’lumki umumiy o‘rta ta’lim maktablarida darsni sinfdagi 
o‘rtamiyona iqtidor egalarining bilim darajasiga qarab o‘tiladi. Sinfdagi iqtidori 
pastroq bolalar esa tushuntirish jarayonining uzoq vaqt davom etishiga sabab bo‘ladi. 
Sinfdagi o‘quvchilarni iqtidoriga qarab shartli ravishda uch guruhga ajratish mumkin. 
Bular iqtidori past bolalar, o‘rtamiyoni iqtidorlilar va iqtidor yuqori bolalar. 
O‘rtamiyoni iqtidorli bolalar yaxshi o‘zlashtirayotgan mavzu iqtidori yuqoriroq bolalar 
uchun zerikarli bo‘ladi. Agar o‘qituvchi iqtidori yuqori bo‘lgan bolalarni inobatga olib 
dars o‘tsa, sinfni yarmi, ya’ni iqtidori pastroq va o‘rtamiyona iqtidorli o‘quvchilar 
darsni umuman tushunmay qoladi. Iqtidori o‘rtamiyona o‘quvchilarni mo‘ljallab dars 
o‘tganda ham ulardan ancha ilgarilab ketgan iqtidori yuqori bo‘lgan bolalar zerikadi 
yoki o‘z imkoniyatlaridan voz kechib, asta-sekin o‘rtamiyonalar darajasiga tushib 
qoladi, undagi iqtidor so‘nadi.
Bu muammoning yechimini qanday qilib topish mumkin yoki iqtidorli bolalarni 
tarbiyalashni qanday qilib yaxshilash kerak, degan savol haqli ravishda ko‘ndalang 
bo‘lib turibdi. Bu muammoni hal etishning yagona yo‘li iqtidorli bolalar bilan alohida 
shug‘ullanishdan iboratdir. Buning uchun iqtidorli deb topilgan bolaning qiziqishlar 
doirasini o‘rganib chiqish, tarixiy voqea va hodisalarni bayon qilish layoqatini, tarixiy 
voqea va hodisalarni qiyosiy taqqoslash orqali xulosalar chiqarish borasidagi iqtidorini 
aniqlash kabilarga alohida e’tibor qaratiladi. Masalan, tarix fanidan o‘z iqtidorini 
ko‘rsatgan bola 6-sinfda darsligida berilgan ma’lumotlar bilan qanoatlanmaydi. U 
ehromlar nima uchun yetti mo‘jizalar qtoriga kiradi va yetti mo‘jizaning har biri 
haqida batafsil bilishni istaydi. Shu sababli tarix fani o‘qituvchisi avvalo Misr 
ehromlari haqida qo‘shimcha adabiyotlardan foydalangan holda keng ma’lumotlar 
berish bilan birgalikda, yetti mo‘jiza (Misr ehromlari, Bobil osma bog‘lari, Ma’buda 
Artimeda ibodatxonasi, Olimp xudosi Zevs haykali, Quyosh xudosi Gelios haykali, 
Aleksandr mayog‘i, Galikarnas maqbarasi)ning barchasi haqida keng ma’lumot 
berishga to‘g‘ri keladi. Shundan so‘ng iqtidorli o‘quvchiga yetti mo‘jiza haqida bayon 
yozishni topshirish ham yaxshi samara berishi mumkin. 7-sinfda O‘zbekiston tarixidan 
“Amir Temur va temuriylar davlati” bobidagi mavzularni tushuntirishda iqtidorli 
bolaga Bo‘riboy Axmedovning “Amir Temur” tarixiy romani (T; 1995 yil) yoki 
Abdulhamid Muhammadjonov
2
va Hamid Ziyoevlarning
3
asarlaridan xarakterli 
epizodlarni so‘zlab berish ham o‘rinli bo‘ladi. 7-sinfda o‘qiydigan iqtidorli bola 
Sohibqiron bobomiz haqidagi qo‘shimcha ma’lumotlarni eshitgach, bu asarlarni o‘qish 
ishtiyoqi paydo bo‘ladi. Fikrimizcha, bu jarayonlar bevosita o‘qituvchi nazorati ostida 
2
Muhammadjonov A. Temur va temuriylar saltanati. Tarixiy ocherk. Toshkent, 1994 yil 
3
Ziyoev H. Buyuk Amir Temur saltanati va uning taqdiri. Toshkent, “Ma’naviyat”, 2008 yil. 

bo‘lmog‘i lozim. Negaki notanish atamalar, izohtalab voqealar haqida o‘qituvchi 
ko‘magi zarur bo‘ladi. Tarix fanidan umumiy o‘rta ta’lim maktabining 6-7 sinfida 
o‘qiydigan iqtidorli bolalarning iqtidorlarini yanada yangi pog‘onalarga ko‘tarish 
uchun quyidagilarga e’tibor qaratish lozim: 
o 
Ular bilan alohida kengaytirilgan reja asosida ishlash; 
o 
Dars mavzusini qo‘shimcha tarixiy adabiyotlar asosida tushuntirish; 
o 
Tarixiy romanlar, ilmiy asarlarni o‘qishni tavsiya etish va ularda bayon 
qilingan tarixiy voqea – hodisalar yuzasidan o‘zaro savol – javoblar uyushtirib borish; 
o 
Qo‘shimcha adabiyotlardan o‘qilgan tarixiy voqea va hodisalar yuzasidan 
qisqacha konspekt va tezislar tuzishga o‘rgatish; 
o 
O‘rganilgan mavzu materiallariga o‘z fikr – mulohazalarini qo‘shgan holda 
bayon qilishga o‘rgatish; 
o 
O‘lka tarixi, arxeologiyasi, etnografiyasi va toponomikasi bo‘yicha 
materiallar yig‘ishga jalb etish; 
o 
Har bir sinfda o‘tilgan mavzular bo‘yicha xronologik jadval tuzishga 
o‘rgatish; 
o 
Tarixiy mavzuda stendlar tayyorlashga jalb etish; 
o 
Shu kecha – kunduzda mamlakatimizda va jahonda yuz berayotgan ijtimoiy-
iqtisodiy, siyosiy, madaniy jarayonlar, amalga oshirilayotgan tub o‘zgarishlar haqida 
axborotlar tayyorlashga o‘rgatish, to‘garaklarda ular haqida axborotlar berib 
borishlarini tashkil etish; 
o 
Yoshiga nisbatan murakkab, tarixiy – ilmiy asarlarni o‘qishni tavsiya etish 
va ularni birgalikda tahlil etish; 
o 
Ilmiy yo‘nalishdagi konspektlar tuzishning ilk tushunchalarini o‘rgatish; 
o 
Me’moriy obidalar haqida o‘z tasavvurlarini yozishni talab qilish; 
o 
“Ma’naviyat yulduzlari” rukni ostida daho ajdodlarimiz haqida ma’lumot 
to‘plashga jalb etish; 
o 
Internetdan olinadigan ma’lumotlar bilan ishlashga o‘rgatish; 
o 
Muzey materiallari bilan ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish; 
o 
“Yosh tarixchi” gazetasi va to‘garagi ishida maqolalar va ma’ruzalar bilan 
qatnashishini uyushtirish; 
o 
Respublika va viloyat ommaviy-axborot vositalarida o‘z qarashlarini bayon 
qilishga o‘rgatish; 
o 
Davlat va jamiyat hayotida muhim rol o‘ynagan tarixiy shaxslarning 
hukmdorligi, siyosat yurgizish bobidagi faoliyati, insonparvarlik borasidagi 
faoliyatlariga chizgilar bitish ko‘nikma va malakalarini shakllantirishga e’tibor 
qaratmoq zarur.
Tarixdan iqtidorli bolalar bilan ishlashda ularga ochiq va yopiq testlarni ko‘proq 
ishlitish, ayniqsa tarixiy lug‘atlar, tarixiy hujjatlar, kitob su’ratlari, xaritalardan 
olingan, shuningdek turli sinflarda O‘zbekiston tarixi va Jahon tarixidan o‘rganilgan 
tarixiy voqea va hodisalarni qiyoslashni talab qiladigan murakkab testlar bilan ishlash 
ham ahamiyat kasb etadi.
Ijtimoiy – gumanitar fanlar yo‘nalishidagi iqtidorli bolalarni tanlash va 
tarbiyalashda eng avvalo ularning tarix, o‘zbek tili va adabiyoti, xorijiy tillardan 
bilimi, qobiliyati, iqtidori o‘rganib chiqiladi. Bilim olish, bilimini takomillashtirib 

borish va o‘z oldiga qo‘ygan maqsad sari didillik , qat’iyatlilik bilan intiladigan 
iqtidorli bolalar o‘z hatti-harakatlariga hamisha tanqidiy ko‘z bilan qaraydilar. Bunday 
iqtidor egasini avaylab-asrab ularga o‘z iqtidorini namoyon etmog‘i uchun shart-
sharoit yaratish, ilm o‘rganishda yaqindan ko‘mak berish har bir o‘qituvchi –
murabbiydan yuksak mas’uliyat talab qiladi.
Yurtimizdagi iqtidor egalarini aniqlash, ularning iqtidorini rivojlantirish va aniq 
maqsadga yo‘naltirish orqali tarbiyalanadi. Bu masalada jahonga yuz tutgan maktab 
Qorako‘l tumanidagi 1-ixtisoslashtirilgan iqtidorli bolalar maktab – internatida uzoq 
yillik tajribalar asosida shakllangan “...yutuqning faqat btr foizigina iqtidor, qolgan 
to‘qson to‘qqiz foizini mehnat tashkil qiladi” tamoyiliga amal qilinadi. 
Uzluksiz ta’lim tizimidagi o‘quv muassasalarida iqtidorli bolalarni tanlash va 
tarbiyalashda ta’limning turli usullari qatorida murakkab test – topshiriqlari bilan 
ishlashga o‘rgatish samarali natijalar beradi. Masalan, tarix faniga o‘z iqtidorini 
ko‘rsatgan o‘quvchilar uzluksiz ta’lim tizimidagi o‘quv muassasalarida DTS maksimal 
talablari darajasida tuzilgan test topshiriqlari bilan birgalikda tarix fani o‘qituvchisi o‘z 
qobiliyat darajasidan kelib chiqib, dars va darsdan tashqari mashg‘ulotlar davrida 
o‘rgatgan qo‘shimcha tarixiy manbalar materiallariga asoslanib tuzilgan nisbatan 
murakkab test topshiriqlaridan foydalanishi iqtidorli o‘quvchilar bilim darajasini 
yanada oshirish va ularni tarix fanining muammolari masalalarini o‘rganishga 
qiziqtirishda qo‘l keladi.
Tarix fanidan test topshiriqlari tuzilishi darajasi tarixiy voqea – hodisalar bo‘lib 
o‘tgan vaqti, tarixiy voqea – hodisalar mazmun – mohiyatini o‘zida aks ettirish 
darajasi, qadimiy va zamonaviy voqealarning qiyosan tahlil qilnishi kabi 
xususiyatlariga qarab shartli ravishda uch guruhga bo‘lish mumkin: oddiy testlar, 
o‘rtacha darajadagi testlar, murakkab testlar. 
Tarix fanidan murakkab testlar olimpiada test topshiriqlari darajasida, hatto undan 
ham murakkabroq bo‘lishi kerak, deb o‘ylaymiz. Negaki, olimpiada test topshiriqlari 
ham o‘z tuzilishi jihatdan nisbatan murakkablik tamoyiliga asoslangan bo‘lsada, 
uzluksiz ta’lim tizimidagi o‘quv muassalari darslik va dasturlaridan chetga chiqmaydi, 
albatta. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, olimpiada test topshiriqlarining hammasi ham 
murakkab bo‘lavermaydi.
Tarixga ixtisoslashgan davlat umumiy o‘rta ta’lim maktablarida, tarixga 
yo‘naltirilgan iqtidorli bolalar maktab – internatlarida esa o‘quv yili davomida 
o‘quvchilarni nisbatan murakkab test topshiriqlari bilan ishlashga o‘rgatib borish talab 
qilinadi. Negaki, iqtidorli bolalar o‘qtituvchidan imkon qadar ko‘proq narsani 
o‘rganishni istaydilar. Demakki, ularning istaklarini nafaqat qondira bilish, balki 
ortig‘i bilan bilim bera olish hamma vaqt eng birinchi darajali vazifa bo‘lib qolishi 
kerak.
Qadim yunon faylasufi Arastu aytganidek, tarbiya uch narsaga – iste’dod, ilm va 
mashqqa ehtiyoj sezadi. Tarix fanidan iqtidorli o‘quvchilarni o‘qitishda murakkab test 
topshiriqlaridan foydalanish o‘quvchi iqtidori rivojiga qanday ta’sir ko‘rsatadi? 
Birinchidan, o‘quvchi qobiliyati, layoqati, iste’dodi va iqtidorini hisobga olib testlar 
tuziladi. Tarix fanidan tuziladigan murakkab test topshiriqlari quyidagicha mazmunni 
o‘zida namoyon etishi lozim: 

Download 492.78 Kb.