unda ishtirok etgan har bir o‘quvchi o‘zining qobiliyat va talantini namoyish qilsin.
- bu tadbirlarning maroqli o‘tishi uchun mavzuga mos ma’ruzalar tinglash,
she’rxonlik qilish, tarixiy voqealarning qatnashuvchilari bilan uchrashuvlar tashkil
qilish mumkin. Har bir kecha albatta badiiy qism (qo‘shiq, kuy, muzika,
inssenirovka, viktorina o‘yinlar yoki turli zakovat musobaqalari, konkurslar va shu
kabilar) bilan to‘ldirilishi maqsadga muvofiqdir.
Bunday ma’naviy – ma’rifiy tadbirlar o‘quvchilar faolligini oshiradi, ularni
tashkiliy ishlaridagi ishtiroki ijtimoiy foydali mehnatga o‘rgatadi, jamoa oldidagi
javobgarlik hissini oshiradi.
Ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar, tarixiy kechalar mavzu jihatidan o‘quv dasturining
mazmuni bilan zamonamizning dolzarb masalalari, buyuk shaxslar, davlat arboblari va
allomalarning tavallud sanalari bilan bog‘liq xolda reja asosida o‘tkazilishi maqsadga
muvofiq.
Tarixiy kechalar davrimizning dolzarb hisoblangan ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy,
madaniy hayotiga doir mavzularga ham bag‘ishlanadi. Bu ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar,
tarixiy kecha va konferensiyalar sinfdan tashqari o‘quv ishlarining muhim shakli
bo‘lib, o‘quvchilarning darsda olgan bilimlarini to‘ldirish, ularning mustaqil va ijodiy
ishlash qobiliyatini o‘stirish, ijtimoiy faoliyatga tayyorlashning muhim vositasi bo‘lib
xizmat qiladi.
Tarix fanidan metod birlashma faoliyatida ekskursiya o‘ziga xos ahamiyat kasb
etadi.
Yurtimizda barcha jabhalarda bo‘lgan o‘zgarishlar kabi muzeylarning faoliyatida
ham yangi davrni boshladi. O‘zbekiston Respublikasining Muzeylarni rivojlantirishga
oid qator Farmon va qarorlari, xususan muzeylarda bolalar bilan ishlash olib borishni
yo‘lga qo‘yishga alohida e’tibor qarqtildi.
Maktab o‘quvchi – yoshlarini madaniy merosimiz vorislari sifatida muzeyning
doimiy ishtirokchilari hisoblanadilar. Muzey – nafaqat ma’naviy-ma’rifiy maskan,
balki ko‘rgazmali ashyolari bilan bilimi beruvchi katta quvvatga ega bo‘lgan, tarbiya
o‘chog‘i hamdir. Shu bois, ta’lim tizimida amalga oshiriladigan ta’lim-tarbiya
ishlarining samaradorligini ta’minlashda maktab jamoasi uchun sinfdan tashqari
ishlarda muzeylarning ahamiyati kattadir. Buning uchun fanlarni oldindan
muvofiqlashtirib rejaga kiritilgan amaliy mashg‘ulotlar, ekspeditsiya – sayohatlar bilan
mujassamlashtirgan holda o‘tilishi mavzuni chuqur o‘zlashtirilishi effektini orttiradi.
O‘quvchi-yoshlar muzeylarning doimiy ishtirokchilari bo‘lgani uchun ular bilan
ishlash muzeyshunoslikning doimiy muhim masalalaridan hisoblanib, buning uchun
zamon talabiga mos turli tadbirlarni ham ishlab chiqish kerak bo‘ladi.
. Muzey eksponatlarini namoyish qilishga qo‘yilgan osori-atiqalar bolalar va turli
yoshdagi o‘quvchilar uchun juda sirli va qiziqarlidir. Madaniy tarbiya beruvchi
pedagog shu sehrli dunyoga olib kiruvchi yo‘lboshchi vazifasini bajaradi.
Muzey pedagogikasi kichik yoshdagi tashrifchilar bilan ishlashning turli
shakllarini: viktorina, konkurslar, rolli o‘yinlar orqali olib borishni tavsiya qiladi.
O‘quvchi-yoshlar uchun vazifa sifatida topshiriqlarni beradi:
1. Mening shajaram
2. Mening uyimdagi yodgorliklar
3. Yurtim bo‘ylab sayohat
4. Mening qishlog‘im va.x.z.
Muzey pedagogikasida ya’ni O‘quvchi-yoshlar bilan ishlashda quyidagilarga amal
qilish kerak:
1. Yodgorliklar bilan muloqot qilish ko‘nikmalari va talablarini
shakllantirish;
2. Estetik qoniqish va hayajonlanish hissini, qobiliyatini
rivojlantirish;
3. Yoshlarda tarixiy xotirani shakllantirish;
4. Boshqa madaniyatga nisbatan hurmat, tushunish hissini shakllantirish
5. Muzey ekspozitsiyasini o‘ziga xos tilini o‘zlashtira olish
6. Madaniy meros bilan aloqa qilish ko‘nikmalar, muzeyda o‘zini tutish, o‘rganish,
predmetlarni ko‘rish ko‘nikmasini hosil qilish.
Bugungi kunda muzeylar asosan yoshlarning qiziqishi va talabini qondiruvchi,
tarix bilan yuzma-yuz turib erkin muloqotga kirishishga imkon beruvchi mo‘jizaviy
ma’rifiy maskanga aylanib bormoqda.
Muzeylar moddiy va ma’naviy yodgorliklar orqali ilmiy, tarixiy, madaniy
qadriyatlarni yosh avlodga yetkazuvchi markaz hisoblanadi. Shunday ekan, muzey
pedagogikasida eksponatlar, ko‘rgazmalar ta’lim-tarbiyaviy quvvatga ega bo‘lgan
darsxona ekanligi jihatidan, o‘sib kelayotgan turli yoshdagi tashrif buyuruvchilar
uchun dasturlashtirilgan holda yondashishni talab etadi. Ya’ni jajji tashrifchilar bilan
tarixchilar, tadqiqotchilarga taqdim etilayotgan ma’lumotlar ularning yosh - psixologik
jihatlariga to‘la javob berishi maqsadga muvofiqdir.
XXI asr boshlariga kelib zamonaviy muzeylarda o‘quvchi yoshlar bilan ish olib
borish jarayonlarining yangi yo‘nalishlari rivojlana boshladi.
Bu muzey o‘quvchi-yoshlarning tarixiy tafakkurini rivojlantirib, ularning tarixiy
davr bilan erkin muloqotga kirishlari, o‘sha davr “jonli” muhitida “yashash”lari uchun
katta imkoniyat yaratadi. Ushbu fikrni Temuriylar tarixi davlat muzeyiga tatbiq
etiladigan bo‘lsa, muzeyga tashrif buyuruvchilarning yosh psixologik xususiyatlarini
inobatga olingan ilmiy ma’lumotnoma apparatining shakllantirilishi, buning uchun
zamonaviy axborot texnologiyalari va vositalaridan keng foydalanishni joriy etilishini
ta’minlash muhimdir. Temuriylar tarixi davlat muzeyi bo‘yicha o‘quvchi-yoshlarga
vazifa sifatida topshiriqlarni beradi. Bu topshiriqlarni quyidagicha tayyorlanishi
mumkin:
- AmirTemur shajarasini tuzing. Amir Temur farzandlari haqida
batafsil ma’lumot tayyorlang;
- Amir Temur hayoti va faoliyati solnomasini tuzing;
- Amir Temurning naslu nasabini yozing;
- “Sohibqiron” so‘zining ma’nosini ayting;
- Amir Temur saltanati hududlarini aniqlang va “Amir Temur buyuk
Sarkarda” ekanligi haqida ma’lumot bering;
- Amir Temur va temuriylar davri yodgorliklari haqida ma’lumot
tayyorlash;
- Muzeydagi eksponatlardan “AmirTemur – bunyodkor” mavzusida
insho yozing.
O‘quvchi-yoshlarda
muzeyda
o’zini
qanday
tutish
madaniyati
ham
shakllantiriladi.Jumladan:
-Yodgorliklar bilan muloqot qilish ko‘nikmalari va talablarini
shakllantirish;
- Estetik zavqlanish hissi va qobiliyatini rivojlantirish;
-Yoshlarda tarixiy xotirani shakllantirish;
-Boshqa madaniyatga nisbatan hurmat, tushunish hissini shakllantirish;
-Muzey ekspozitsiyasini o‘ziga xos tilini o‘zlashtira olish;
-Madaniy meros bilan aloqa qilish ko‘nikmalar, muzeyda o‘zini tutish, o‘rganish,
predmetlarni ko‘rish ko‘nikmasini hosil qilish.
B.Xodjaevning “Muzey pedagogikasi: taraqqiyot tarixi va istiqboli” nomli
maqolasida muzey pedagogikasining konseptual asoslari va tarixiy – tadrijiy
rivojlanish tavsifi bayon etilgan. Muallif muzey pedagogikasining istiqbolli yo‘nalishi
sifatida virtual muzeylar muzeylar yaratishning nazariy va amaliy jihatlarini tadqiq
etgan.
Muallif, XX asr boshlarida dunyo bo‘yicha faqat AQShda bosh shiori “iltimos
ushlab ko‘r” iborasi bilan muzey faoliyat yuritgani, 90 – yillarning boshlariga keli
bularning soni 400 tadan oshgani, ular orasida Amsterdamdagi Tropik muzey,
Gaagadagi (Niderlandiya) “Museon” nomli bolalar ma’rifiy markazi, Avstriyadagi
“Bolalardunyosi”, Buyuk Britaniyadagi “Kashfiyotlar fabrikasi” va “Evrika”
muzeylari juda mashhurligini misol tariqasida keltirgan.
Muzeylarning o‘ziga xos jihati – o‘quvchilarning muzey materiallari bilan
ishlashini tashkil etish ularning fan, texnika, texnologiya, ijodiy sohada egallagan
bilim, ko‘nikma va malakalarini integratsiyalash zaruriyatini yuzaga keltiradi. Virtual
muzeyni yaratish ikkita metodikaning – muzey pedagogikasi va zamonaviy axborot
texnologiyalariga asoslanadigan loyihalar metodi integratsiyasi natijasida yuzaga
keladi.
XX asrning 90-yillarida muzeyshunoslikka kirib kelgan “virtual muzey” iborasi
bugungi kunda zamonaviy muzeyshunoslikning butun boshli yo‘nalishiga aylanib
ulgurdi. Virtual muzeyda muzeydagi materiallar ko‘rgazmasi amalga oshiriladi.
Virtual muzeylarning afzalligi shundaki, ular eksponatlarni saqlash, keng, tez va
osonlik bilan ommaga taqdim etishni internet texnologiyalari yordamida amalga
oshiradi.
O‘quvchilar virtual muzeylarga sayohat qilish orqali ma’naviy merosning tarixiy
ildizlarini anglaydilar, tarixiy, abadiy, san’at namunalarini bir butun, yaxlit ma’naviy
meros sifatida tushunishga erishiladi. Demak, virtual muzeylar bilan o‘quvchilarning
mustaqil ishini tashkil qilish o‘qituvchining yordami va ko‘rsatmasi orqali amalga
oshirish umumta’lim fanlari dasturlariga muzey pedagogikasini keng targ‘ib etishni
talab etadi. Bu esa o‘quv dasturlariga muayyan o‘zgartirishlar kiritilishiga olib keladi.
Bunday ishlarni olib borish ancha samarali hisoblanadi.
Xulosa sifatida shuni qayd etish lozimki, tarix fanidan metod birlashmaning
faoliyatida dars, darsdan va maktabdan tashqari ishlar o‘quvchilarning tarixni
o‘rganishga qiziqishini oshiradi, olgan bilimlarini chuqurlashtirish va kengaytirishga
hamda mustaqil ijodiy ishlay bilish sohasida malakalarini hosil qilishlariga yordam
beradi.
|