Informatika va axborot texnologiyalari

“INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI” KAFEDRASI

Yopiq korpus ichiga joylashgan, yetaklanuvchi val burchak tezligini kamaytirib uning aylantiruvchi momentini oshiradigan uzatma reduktor deb ataladi.

Uzatmani alohida yopiq korpus ichiga joylashtirish yig’ish aniqligini oshiradi hamda uni yaxshi moylanishini, FIK oshishini, yeyilishini kamayishini taminlaydi, chang va namlikdan muxofaza qiladi.

Reduktor tugallangan mexanizm bo’lib, mashinalar yuritmalarining tartibiga kiradi. U dvigatel va mashina ishchi organlariga turli xil muftalar, ochiq uzatmalar yoki boshqa ajraluvchi qurilmalar yordamida ulanadi.

Reduktor korpusida vallarga qo’zg’almas qilib biriktirilgan tishli g’ildiraklar joylashtirilgan. Vallar esa korpusdagi maxsus o`rindiqlarda joylashtirilgan podshipniklarga tayanadi. Reduktorlarda asosan dumalash podshipniklari qo’llaniladi. Podshipnik o’rindiqlari podshipnik qopqoqlari bilan berkitiladi.

Sanoatda keng qo’llaniladigan silindrsimon g’ildirakli reduktorlar

bir pog’onali, ikki pog’onali va uch pog’onali qilib yasaladi. Ularning asosiy parametrlari, masalan uzatish nisbati, o’qlararo masofasi, reduktor ostidan vallar o’qigacha bo’lgan masofa standart qiymatga ega bo’ladi. Reduktorlarning belgisiga (markasiga) asosan ularni konstruksiyasi va asosiy parametrlaridan biri aks etgan bo’ladi.


Bir pog`onali qiya tishli silindrsimon reduktor hamda ochiq konussimon uzatmalardan tashkil topgan yuritma.






Berilgan



Yuritmani kinematik hisobi

1. Yuritmani umumiy foydali ish koeffisientini hisoblash.

(A1. 1.2.1-jadval)

2. Ishchi valdagi quvvatni aniqlash.



3. Elektrodvigatelni tanlash uchun talab etiladigan quvvatni hisoblash



quvvatga ega elektrodvigatel tanlaymiz. (A1. 1.2.2-jadval)

4. Ishchi valning burchak tezligini aniqlash

5. Ishchi valning aylanish chastatasini aniqlash

Markali dvegatel tanladik. Tanlangan elektro dvigatelni eskiz chizmasini chizamiz.

Dvigatel markasi	Polyuslar soni	Dvigatel o’lchamlari
		L1	H	D					b		h
4A100L	2,4,6,8	395	230	235	28	60	63	132	160	12	100

Uzatish sonini silindrsimon uzatma uchun standartga muvofiq tanladik.

(A1. 12-bet)





10. Har bir val uchun quvvat (P), aylanishlar soni (n), burovchi moment (T), burchak tezligi () hisoblanadi

I val:



II val:



III val:

Ushbu parametrlarni o`zaro taqqoslaymiz.

Yuqoridagi masalaning natijalaridan olingan qiymatlar:

1. 
   Tishli g’ildirak uchun material tanlash.
   

HB_1o’r=(269 302)/2=285,5

HB_2o’r=(235 262)/2=248,5

2. Yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli g’ildiraklar uchun kontakt kuchlanishni ruxsat etilgan qiymatini aniqlaymiz.

MPa.

a) Yetaklanuvchi tishli g’ildirak uchun

Bunda - bazoviy sikllarga to’g’ri kelgan kontakt kuchlanish qiymati (A1.1.4.1-jadvalga qaralsin)

bunda N_HO2 = (HB_2o’r)³ = (248,5)3=15*10⁶ – bazoviy siklllar soni.

Etaklanuvchi tishli g’ildirak uchun kontakt kuchlanishni qiymati

b) Yetaklovchi tishli g’ildirak uchun kontakt kuchlanishni ruxsat etilgan qiymati.

[σ_n] = [σ_no]₁∙K_HL1 MPa,

Bunda: [σ_HO]₁=1,8 NV_o’r 67=(1,8*285,5) 67= 581N/mm² .

Yetaklovchi tishli g’ildirak uchun kontakt kuchlanishni ruxsat etilgan qiymati.

v) Yetaklanuvchi tishli g’ildirak uchun egilishdagi kuchlanishni ruxsat etilgan qiymati

bunda ₂ – bazoviy siklllarga to’g’ri kelgan egilishdagi kuchlanish qiymati.

bunda - bazoviy sikllar soni; sikl.

Yetaklanuvchi tishli g’ildirak uchun egilishdagi kuchlanishni ruxsat etilgan qiymati

2.1. Yetaklovchi tishli g’ildirak uchun egilishdagi kuchlanishni ruxsat etilgan qiymati

bunda ₂=1.03 NV_o’r1=1,03*285,5=294 MPa;

Yetaklovchi tishli g’ildirak uchun egilishdagi kuchlanishni ruxsat etilgan qiymati

Demak, ruxsat etilgan kontakt va egilishdagi kuchlanishlarni qiymatlari:

teng, qiya tishli uzatma uchun esa gat eng. (A1.

U-uzatmaning uzatish soni

-ruxsat etilgan kontakt kuchlanishning MPa hisobida

-sekin aylanuvchi g’ildirak valining burovchi momenti.

-yuklanishni tish yuzasiga notekis taqsimlanishni hisobga oluvchi

koeffisienti tish yuzasining notekisligi HB ga, tish eni koeffisienti va uzatma g’ildiraklarining tayanchi nuqtasiga joylashishiga nisbatan olinadi. (A1. 1.4.4-jadval)

Standart bo’yicha ga teng. (A1. 19-bet)

4. Tishli g’ildiraklarning dastlabki o’lchamlari

4.1 G’ildirak bo’luvchi aylana diametrini hisoblash.

4.2 G’ildirak eni

5. 
   Ilashish modulini aniqlash
   

Standart bo’yicha deb qabul qilamiz. (A1. 22-bet)

Bu yerda: K_m- modul koeffitsienti bo`lib qiya tishli g`ildirak uchun 5.8 ga teng.

6. Uzatma tishlarining qiyalik burchagi va umumiy tishlar soni

6.1 Qiyalik burchagining eng kichik qiymatini aniqlash

5.2 Uzatma umumiy tishlar soni

7. Yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli g’ildirak tishlar soni

a) Tish bo’luvchi aylana diametri

b) Tish ostidan o’tgan aylana diametri

c) Tish ustidan o’tgan aylana diametri

10.1 Aylanma kuch

10.2 Radial kuch

10.3 Bo’ylama kuch

K – qo`shimcha koeffitsient bo`lib, qiya tishlig`ildiraklar uchun ga teng. (A1. 19-bet)

Chiqqan qiymat quyidagi oralig’da bo’lishi kerak

Oldigi masalani echimlaridan quyidagilarni olamiz:

1. Uzatma g’ildiraklari uchun material tanlanadi (yopiq uzatma uchun tanlangan qabul qilamiz)

2 Demak, ruxsat etilgan kontakt va egilishdagi kuchlanishlarni qiymatlari:

MPa; MPa;

MPa; MPa.

3. Yetaklanuvchi tishli g’ildirakning bo’luvchi aylana diametri

a) to’g’ri tishli konussimon g’ildirak tishlarini tsilindrsimon g’ildirak mustaxkamligini kamligini bildiruvchi koeffitsient – 0,85. (A1. 25-bet)

b) yuklanishni tish eni bo’yicha notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffitsient. G’ildirak tishlarining qattiqligi 350NV bo’lganda – 1,0; >350 NV bo’lganda formula yordamida aniqlanadi.

ga teng. (A1. 1.4.8-jadval)

mm, yaxlitlab mm qabul qilamiz.

2. Uzatma g`ildiraklarining o`lchamlari aniqlaymiz.

a) boshlang`ich konus burchagi

b) Tashqi konus uzunligi:

c) G’ildirak tishining eni

3. Uzatma g’ildirak tishlarining ilashish moduli

bunda konussimon g’ildirak tishlarini tsilindirsimon g’ildirak tishlariga nisbatan mustaxkamligini kamligini ko’rsatuvchi koeffitsient, qiymati – 0,85: yuklanishni notekis taqsimlanishni hisobga oluvchi koeffitsient, qiymati uzatma g’ildirak tishlarining qattiqligi 350NV bo’lganda – 1,0: 350 NV bo’lganda qiymati

natijada (A1. 1.4.9-jadval)

Aniqlangan va tanlangan qiymatlarni formulaga qo’yib ilashish modulini hisobiy qiymatini aniqlaymiz

mm

Modulning qiymatini standartga asosan m_e=3 mm deb tanlaymiz. (A1. 22-bet)

4. Uzatma g’ildiraklarining tishlari soni

yaxlitlab ta deb qabul qilamiz. yaxlitlab qabul qilamiz

5. Uzatish sonining hisobiy qiymati

6. Tishli g’ildiraklarni geometrik o’lchamlarni

a) Bo’luvchi aylana o’lchami

mm

mm

b) Tashqi aylana o’lchami

v) Tish osti aylana o’lchami.

7. Ilashishda hosil bo’lgan kuchlar

a) Aylanma kuch

N

mm

N

mm

b) yetaklovchi tishli g’ildirak uchun bo’ylama kuch

v) yetaklovchi tishli g’ildirak uchun markazga intiluvchi kuch

8. Kontakt kuchlanishni hisobiy qiymati

Bu yerda:

Ikkinchi valning qolgan qismlarining diametrini aniqlab, eskiz chizamiz.

Valning qolgan qismlarining diametrini aniqlab eskiz chizamiz

Gubchak parametrlari:

Disk qalinligi:

Gardishining qalinligi: S=2.2m 0.05b₂=2.2*1.5 0.05*50=5.8mm

Tishli g’ildiraklar bu tishli gardish, gubchak va ularni biriktirib turadigan diskdan iborat bo’lib, bu elementlarning o’lchamlarini formulalar yordamida aniqlash mumkin. G’ildirakning tishli gardishi tashqi kuchga chidamli, ya’ni mustahkam, bikrligi yuqori bo’lishi kerak, buning uchun gardishning qalinligi silindrsimon tishli g’ildiraklar uchun S>2.5mm olinadi.

Tishli g’ildiraklarning gubchagi g’ildirakning valiga o’tqazilib ko’rinishi simmetrik yoki nosimmetrik bo’lishi mumkin. Gubchakning uzunligi valning diametriga hamda g’ildirakning materialiga bog’liq bo’ladi. G’ildirakning diski gubchakni gardish bilan biriktiradi, qalinligi g’ildirakni qanday yo’l bilan tayyorlanishiga bog’liq.

Element o`lchamlari	Qiymatlari (mm)
Yopiq uzatma devorining qalinligi
Fundament bolti d1 ni,hamda shu bolt o`rnatilgan o`yiqchaning o`lchamlari	M14 (A1. 3.4.2-jadval) K1= C1= D01= b01= d01=
Tayanchlarga o`rnatilgan podshipniklarni mahkamlash uchun ishlatiladigan bolt diametri d2 ni hamda shu vint o`rnatiladigan o`yiqning o`lchamlari	M12 (A1. 3.4.3-jadval) - qiymati chizmadan grafik davishda aniqlanadi K1= C1= D01= b01= d01=
Uzatma asosi bilan qopqog`ini mahkamlash uchun ishlatiladigan bolt diametri d3 ni hamda shu bolt o`rnatiladigan o`yiqchaning o`lchamlari	M10 (A1. 3.4.3-jadval) K1= C1= D01= b01= d01=
Podshipnik qopqog`ini mahkamlash uchun ishlatiladigan bolt diametri, d4	Qiymati A1. 3.4.5-jadvaldan podshipnik tashqi diamertiga nisbatan tanlanadi.
Qopqoqdagi darchaniberkitish uchun ishlatiladigan bolt diametri, d5	M6 (A1. 3.4.3-jadval) K1= C1= D01= b01= d01=

Korpusda podshipnik uchun mo’ljallangan uyalarni ochishda o’qdosh-ligini ta’minlash uchun qutining asosi bilan qutining qopqog’i o’zaro konussimon yoki silindrsimon shtiv bilan biriktirilib, uyalar qayta ishlanadi. Shtivlarda ichki rezba bo’lishi mumkin, bu esa kerak paytda shtivni olib tashlashni osonlashtiradi. Shtivning o’lchamlari:

Uzatmalar ishlash jarayonida g’ildiraklarni yog’lash uchun ishlatilgan moylar asta-sekin ifloslanib, o’zining moylash xususiyatini yoqotadi. Shuning uchun bu moylarni vaqti-vaqti bilan almashtirib turish kerak. Korpusning qopqog’idagi darchadan moy quyiladi. Moy hajmini tekshirish uchun hamda ishlatilgan moyni to’kish uchun korpus asosining yon tomonida teshik ochiladi. Moyni to’kish uchun ochilgan teshik silindrsimon yoki konussimon bo’lishi mumkin. Silindrsimon probka ish-latilsa moylar tirqishdan chiqib ketmasligi uchun rezinali moslama ishlatiladi, konussimon probkalarda bu moslamalar ishlatilmaydi. (A1. 94-bet)

Yopiq uzatmada tishli g`ildiraklarni moyga botirish yo`li bilan yog`lanadi, bunda yetaklanuvchi tishli g`ildiraklar tishlari moyga botiriladi. ishlatilayotgan moyning hajmi uzatilayotgan quvvatga bog`liq bo`lib u quyidagicha aniqlanadi.

Moyni to’kishni tezlashtirish uchun teshiklar korpus asosining yuziga nisbatan 1-2 gradus qiyalik bilan ochiladi.

Moy hajmini o’lchagich moslamalar har xil ko’rinishda bo’ladi.


Podshipnik tanlash

Podshipniklar val hamda o’qlarning shiplariga o’rnatilib, tayanch vazifasini o’taydi. O’q yoki val orqali tayanchga tushadigan kuchni bevosita podshipnik qabul qiladi. Mashinaning ishlash sifati podship-niklarga ko’p jihatdan bog’liq. Shuning uchun podshipniklarni tanlash, loyihalash va ish jarayonida ularni kuzatib turish masalalariga alohida e’tibor berish lozim.

1. Yetaklovchi g’ildirak valiga o`rta seriyali bir qatorli zoldirli radial podshipnik tanlaymiz. Podshipnik markasi 307 |(A1. 4.5.5-jadval)

2. Yetaklanuvchi g’ildirak valiga yengil ensiz seriyali zoldirli radial-tirak podshipniklardan tanlaymiz. a=12⁰ podshinik markasi 36210 (A1. 4.5.6-jadval)

Valning hisobiy sxemasi tuzilib, tayanchlardagi reaksiya kuchlarning qiymatlari aniqlanib, valllar uchun eguvchi va burovchi moment epyurasi quriladi.

Berilgan:

Tekshirish:

1-uchastka

2-uchastka

Tekshirish:

1-uchastka

2-uchastka

Eng katta eguvchi momentni aniqlaymiz

X=0.56, Y=2.30 ga teng. (A1. 4.5.1-jadval)

2. Bo`ylama kuchlarning umumlashgan qiymati.

3. Tayanchlarga ta`sir qiluvchi ekvivalent qiymatini aniqlaymiz.

A tayanch uchun

Podshipnikni ishlash muddatini hisoblaymiz (soat hisobida)

Vallarning eng xavfli kesimining xavfsizlik koeffitsientinianiqlashda egilishdagi kuchlanish simmertik holatda burovchi moment pulsatsiyalanuvchi siklda o`zgaradi deb qabul qilingan

Stal 45

Chidamlilik chegarasi normal kuchlanish

Urinma kuchlanish bo’yicha

3. Mustahkamlik zonasi

Normal kuch bo’lsa zona

Shponka tanlash

1.

2. Tojiboyev R.N, Jo’rayev A.J “Mashina detallari” 1990 yil

3. Sulaymonov I “Mashina detallari” 1981 yil

4. Dunaev P.F, Lelikov O.R “Detali mashin” 1990 g

5. CHernyavskiy S.A, Bokov K.N, CHernin I.M, Itskovich G.K,