GLOBAL KOMPYUTER TARMOQLARIDA ISHLASH VA UNING IMKONIYATLARI
Reja:
1.Internet tushunchasi.
2. Internet ga ulanih usullari
3. Кompyuter tarmoklari protokollari
4. WWW jaxon kompyuter turi
4.1. Asosiy tushuncha va ta’riflar
4.2. Web-xujjatlarini kuritish dasturlari
4.3. Web-xujjatlarini adreslash
1. Internet tushunchasi.
Global kompyuter tarmogini bildiradi. Bu ayrim tarmoqlarni birlashtiruvchi tarmoqdir. U yagona axborot fazosi bulib, uni ichida ma’lumotlarni uzluksiz aylanishi amalga oshiriladi.
Tarmoqqa ulangan har bir kompyuter o’zini takrorlanmas (unikal)
adresiga ega, uni istagan mijoz shu adres bilan topadi.. Internet foydalanuvchi mijozni kirishini ta’minlovchi tashkilot Internet xizmatlarini etkazib beruvchi yoki provayder deb ataladi. Ular o’z navbatida ulanish imkoniyatlarini ta’minlaydi va IP-adres ajratadi. Shu kabi xizmatlar shartnoma asosida ko’rsatiladi.
2. Internet ga ulanish usullari
Foydalanuvchi kompyuterini Internet ga ulashni ikki xil usuli mavjud:
tashkilotni lokal tarmog’i orqali ,maxsus aloqa kanali bo’yicha. Foydalanuvchi to’gridan to’g’ri lokal tarmoqni serveri orqali Internetga kirishi mumkin.
2. Uzoq masofadan murojaat. Modem vosida telefon aloqa yunalishlari bo’yicha Internet serveriga foydalanuvchining lokal kompyuteri ulanadi.
3. Кompyuter tarmoqlari protokollari
Protokol – tarmoqdagi kompyuterlarning apparat va programma ta’minotini moslashtirishni ta’minlovchi qoidalar to’plamidir.ICP/IP ochiq protokoldir. Ya’ni, protokol to’g’risidagi xamma axborot bayon etilgan va undan erkin foydalanish mumkin.IP protokoli tarmoq bo’yicha uzatiladigan ma’lumotlar kanalining formatini (shaklini) tavsiflovchi protokoldir. IP protokoli uzatilayotgan ma’lumotlarni, uni adresini va boshqa axborotlarni qayerda ekanligini aniqlab beradi. Bu protokol axborotlarning butunligini nazorat qiladi. Кompyuterlar IP protokoli asosida paketlar Bilan almashib, ularning uzatilishini TCP protokoli buyicha nazorat qiladi va global tarmoqqa birlishi, Internet ni tashkil etadi.
4. WWW jahon kompyuter turi
4.1. Asosiy tushuncha va ta’riflar
Internetni eng yaxshi xizmatlaridan bo’lib, matn, grafik axborot, tovushli bo’laklardan tashkil topgan xujjatlar bilan ishlash imkoniyatini yaratib beradi, gipermatnli xujjatlarni uzatishni boshqaradi.
Кeng o’zaro bog’langan elektron xujjatlar tuplamini, ular orasida gipermatnli boglanish mavjudligi uchun shu atama berilgan.
World Wide Web ni ayrim xujjatini Web-sahifa deyiladi. Odatda bu turli xil kurinishdagi axborotlar kombinasiyasidir (ovoz, video, matn, grafik tasvirlar).
Web-sahifani yaratish uchun gipermatnni Hyper Text Marcup Language (HTML) tili qo’llaniladi Xujjatga maxsus tuzulmalar kiritish – teglar yordamida xujjatni mantiqiy tuzilmasi beriladi. Teglar matnni formatlash va ob’ektlarni joylashtirishni boshqaradi. HTML tili yordamida yaratilgan xujjatlar HTML-xujjatlari deyiladi.
World Wide Web ni ajratib turadigan xususiyati – mazmunan boglangan. Adresi yaqqol kursatilmagan bir xujjatdan boshqasiga utish vositasini borligidir. Xujjatlar orasidagi boglanish gipermatnli murojaatlar yordamida amalga oshiriladi
Giperishorat (gipersso’lka) – xujjatni belgilangan bulagi bulib (matn yoki rasm), u bilan boshqa Web-xujjatni adresi tushuniladi.
Giperishorat tanlanganda giperishorat bo’yicha utish, giperishorat ko’rsatgan Web-sahifani ochilishi sodir buladi. Giperishorat mexanizmi saxifalarni aniq adresini bilmasdan WWW bo’yicha mavzuli sayoxatni tashkil etish imkonini beradi. Giperishorat elektron pochta adresini kursatishi mumkin. Bu xolda Web-xujjatni tasvirlash dasturi xabarni yaratish va uni kursatilgan manzilga jo’natish uchun pochta dasturi ishini avtomatik bajaradi.
Mazmunan boglangan Web-xujjatlar guruhini Web-tugun (Web-saytlar) deyiladi. Birgina Web-serverda etarlicha ko’p Web-tugun bo’lishi mumkin. Xar bir Web-tugunga serverning qattiq diskida ayrim katalog ajratiladi.
Web-fazoda xujjatlar orasida ixtiyoriy xarakatlanishiga Web-serfing deyiladi.
4.2. Web-xujjatlarini ko’rish dasturlari.
Web-xujjatni foydalanuvchining kompyuterida akslantirish uchun maxsus dastur – brouzer (browser – inglizcha so’zidan) amalga oshiradi. Microsoft kompaniyasini Internet Explorer va Netscape Navigator brouzerlari eng kup tarkalgandir. Brouzerni asosiy vazifasiga kiradi:
· Xujjat saklanadigan Web-server bilan aloka urnatish va xujjatni barcha komponentlarini yuklash;
· HTML tegi teglarini talqin qilish (interppretasiya) ekranda Web-sahifani shakllantirish va tasvirlash , Web-sahifa tarkibiga kiruvchi, multimedia va boshqa ob’ektlarni tasvirlash uchun vositalar taqdim etish ;
· Web-saxifalarni izlashni avtomatlashtirishni ta’minlash va avval ko’rilgan Web-saxifalarni ko’rishni soddalashtirish;
· Internetni boshqa xizmatlari Bilan ishlash uchun vositalarni taq-dim etish;
· Internet Explorer brouzerini bajarilishi uchu nish stolida Internet Explorer yorligidan foydalanish mumkin, ya’ni bosh menyuda Pusk-Programmi’ , bundan tashqari HTML formatidagi xujjatni ochishga urunganda brouzer avtomatik ishga tushuriladi.
URL – adresi 4 maydondan tuzulishi mumkin.
· Protokol nomi
· Кompter (server) nomi
· Xujjatni izlash yuli
· Xujjatni ichida anik joyga ishorat
Word Wide Web ni kurish vositalari
Internet Explorer ning kurish vositalari
Protokol adresnong domenli serverdagi kataloglar
Кismi nomi (izlash yuli)
http.://www.socer.ru/dynamo/rus/index.html
kompyuter Domen Web-sahifa
(server) nomi nomi faylinig nomi
Rasm. URL – adres formati
Web-sahifani kurishni standart vositasi sifatida Windows OS tarkibiga Internet Explorer 6.0 kiritilgan. Uni Web- brouzer keyinchalik Web-sharxchisi deyildi. Internet Explorer asosiy muljallanishi- Web-saxifani Internet dan olish va uni ekranda tasvirlashdir.
Кerakli Web-saxifani turgan joyini URL-adres aniklaydi. URL-(Uniaorm Resourse Locator)/ Internet tarmogida xujjatlar adresini yozishning unifikasiyalashgan shakli xujjatlarni manzilini yozishning bu maxsus shakli Internet da kullaniladi.
Berilgan Web-saxifani utish uchun uni URL-adresini adres maydonida kiritib Enter bosiladi. Giperishorat – Web-saxifani ob’ekti bulib , boshka Web-sahifa haqida axborotni saqlaydi.
Yangi Web-sahifa yangi gipertimsollarini o’z ichiga olishi mumkin. Bu ushbu mavzuga tegishli xujjatlarni kurishni davom ettirish imkonini beradi.
Izlanayotgan axborotni mavzuli sohasi ma’lum bo’lsa, unda bir-ikki standart adreslardan boshlab ushbu mavzu bo’yicha istalgan axborotni topish mumkin.
Internetda maxsus sahifani ko’rsatgichlar borki unda faqat gipertimsollarini ko’p to’plamlari mavjud buladi.
4.3 Web adresini yozilishi .
Har bir Web xujjat tarmoqda o’zini alohida adresiga ega : Internet atamalarida bu URL(Uniform Resourse Locator - unifikasiyalashgan resursni kursatkichi ) URL adres deyiladi. Bu kuyidagicha yoziladi:
protokol :// udalennoe imya servera /put.
protokol - berilgan resursga murojatni amalga oshiruvchi xizmatga mos keluvchi protokolning nomi.
WWW xizmati uchun
HTTP (Hyper Text Transfier Protocol - giperishoratni uzatish protokoli ) protokoli ishlatiladi
Domennoya imya servera – Ushbu resurs joylashgan serverni domenli nomi ;
Put – web xujjat bor faylga odtdagi yul kursatish. Кatalog va fayl nomlarini ajratuvchi sifatida / -tugri slesh ishlatiladi.Web saxifani kurish brouzerining ishchi muxiti kurinadi. Menyu katori uskunalar paneli va boshka gipperishorat yordamida kurish bajariladi. URL va WEB saxifa adres katoriga yoziladi. Adreslarni kayta kiritishni avtotuldirish osonlashtiradi.
Web –sahifani ko’rish jarayonida kerakli ishlarni bajarish uchun «oddiy tugmalardan» foydalanish qulay . Shu seans davomida ko’rilgan oldingi sahifaga qaytish uchun Назад tugmasi bosiladi. amalini bekor kilish uchun Вперёд tugmasi bosiladi. Bajarilayotgan amalingiz chuzilsa Oстановить tugmasi bosiladi. Web-saxifani kayta ochish agar uni yuklash tuxtatilgan bulsa, yoki undagi ma’lumotlar uzgargan bulsa, uni kayta tiklash Обновить tugmasi bosiladi. Brouzer ish boshlaganda saxifani ochish uchun Домой tugmasi bosiladi.
Поиск tugmasi Internetga xujjatlarni kiritish uchun muljallangan. Журнал tugmasi oxirgi bir necha kun ichida ochilgan saxifalar ruyxatini kurish imkoniyatini beradi. Adreslar saklangan maxsus Избранное jildiga kirish uchun Избранное tugmasi bosiladi. Ishlatilayotgan xujjatni printerga junatish uchun Печать tugmasi bosiladi.
DNS (Domain Name Servece) maxsus domenli nom xizmati serverlarida adreslar bajariladi.Domenli nom kamida domenni ikki satрini o’z ichiga oladi .Har bir domen boshqasidan nuqta bilan ajratiladi.Uning chekkasidagi domen yuqori darajadagi domendir. Yuqori darajadagi domenlar ikki xarfdan tuzilib,geografik mintaqalarni tasvirlaydi.Masalan, ru-Rossiyab uk-Ukraina,bu-ukraina, bu-germaniya,nl-niderlandiya ,uk-buyuk Britaniya.
Misol:http://www.sarkor.uz
· Com-tijorat tashkilotlari
· Org-notijorat tashkilotlari
· Net-tarmok tashkilotlari
· Mil-xarbiy tashkilotlar
· Edi-ta’lim tashkilotlari
Misol ,http://www.microsoft.com
Saxifa adresida yul bulmasligi mumkin.bu xolda brouzer Web-serverni uy saxifasini yuklaydi.
| 