Internet va undan foydalanish asoslari
Internet- bu minglab lokal va mintaqaviy kompyuter
tarmoqlarini birlashtiruvchi butun dunyo kompyuter
tarmog’`idir.
Internet – o`z o`zini shakllantiruvchi va boshqaruvchi
murakkab tizim bo`lib, asosan 3 ta texnik, dasturiy,
axborotli tarkibiy qismlardan iborat va ular quyidagilardan
iborat:
1. Texnik tarkibiy qismi - turli rusumdagi kompyuter,
aloqa kanallari, tarmoq texnik vositalari majmuidan
tashkil topgan.
2. Dasturiy ta’minoti – tarmoqqa ulangan kompyuter
va tarmoq vositalarini yagona standart asosida
muloqot qilish, ma’lumotlarni ihtiyoriy aloqa kanali
yordamida uzatish darajasida qayta ishlash,
Internet
Modem
5
axborotlarni qidirib topish va saqlash, hamda
tarmoqda axborot havfsizligini ta’minlash kabi
muhim vazifalarni amalga oshiruvchi dasturlar
majmuidir.
3. Axborotli qismi – Internetda mavjud bo`lgan turli
elektron hujjat, grafik, rasm, audiyozuv, videotasvir
va h.k.lardan tashkil topgan.
HTML – (Hyper Text Markup Language - gipermatn
belgilash tili) WWW tizimi uchun hujjat tayyorlashda
ishlatiladi.
WWW – (World Wide Web) – ― Jahon o`rgimchak
to`ri ‖ aloqa tarmog’`i (qisqacha Web) tizimida ma’lumotlar
gipermatnli hujjatlar shaklida olinadi.
Gipermatn – Boshqa matnli hujjatlarga yo`l
ko`rsatuvchi matndir.
Sayt – grafika va multimedia elementlari
joylashtirilgan gipermedia hujjatlari ko`rinishidagi mantiqan
butun axborot hajmidir.
Multimedia – kompyuterda axborotning turli xil
ko`rinishlari : rangli grafika, matn va grafikda dinamik
effektlar, ovozlarning chiqishi va sintezlangan musiqalar,
animasiya, shuningdek to`laqonli videokliplar, hatto
videofilmlar bilan ishlashdir.
Internetga ulanish va undan foydalanish
Hozirgi kunda axborot tarmog’idan foydalanish
an’ananaviy tus olgan. Bugungi kunda milliy axborot
tizimini shakllantirish jarayonida Internet va boshqa global
axborot tizimlaridan keng foydalanish, ayniqsa muhim
ahamiyatga ega. Bu «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» da
ham ta’kidlanadi. Darhaqiqat, kundalik turmushda bilish
zarur bo’lgan axborotlarning ko’pligi, ularni topish, olish va
6
foydalanishni rejalashtirishni talab qiladi. Ya’ni, qanday
turdagi axborotlarni gazeta, jurnal, televidenie yoki radiodan
va qanday axborotlarni boshqa manbalardan, masalan,
Internet yoki E-maildan o’zgartirilgan ma’lumotlar
chiqariladi. Bunda ma’lumotlarni o’zgartirishning
qonuniyatlari doimiy bo’ladi.
Internet tizimidan foydalanish uchun eng avvalo, bu
axborot tarmog’’iga ulanish lozim. Quyida bu tarmoqqa
ulanish va undan foydalanish tartib- qoidalarini ko’rib
chiqamiz.
Kompyuterlar bir-biri bilan qanday bog’lanadi, degan
savol tug’ilishi mumkin. Internetga bog’lanishning bir
nechta usuli mavjud. Bog’lanish turlari o’zaro imkoniyatlari
va ma’lumotlarni uzatish tezligi bilan farqlanadi. Bog’lanish
imkoniyati va tezligi internetdan foydalanish narxini
belgilaydi. Sifat va tezlik o’shishi bilan narx ko’tariladi.
Bog’lanish turlarini narxining pasayishi tartibida
quyidagicha keltirish mumkin:
1. Tog’ridan-tog’ri bog’lanish.
2. SLIP va RRR yordamida bog’lanish.
3. «Chaqiruv» asosida bog’lanish.
4. UUCP yordamida bog’lanish. Bu usullarning
mazmuni bilan tanishib chiqamiz. Tog’ridan-tog’ri
bog’lanish usuli tarmoqning barcha imkoniyatlaridan tulik
foydalanishga imkon beradi. Bunda foydalanuvchi uchun
alohida tarmoq, ajratiladi va buni provayder ta’minlaydi.
Bunday bog’lanishda kompyuteringiz server sifatida
ishlaydi va bu bog’lanishning eng sifatli usuli xisoblanadi.
Siz server—kompyuter yordamida maxalliy tarmoqdagi
kompyuterlarni internetga bog’lashingiz mumkin. Bunda
ma’lumotlarni uzatish tezligi 10 Mb/sekundga teng bo’ladi.
7
Tog’ridan-tog’ri bog’lanishni Radio Ethernet orqali
ham amalga oshirish mumkin. Bunday bog’lanish
radiokanal bog’lanishdir. Bu bog’lanish radioantennalar
yordamida amalga oshiriladi va tarmoq simlarining zarurati
bo’lmaydi. Shu bois, bu bog’lanish uzoq masofalarda ham
aloqani ta’minlaydi (provaydergacha bo’lgan masofa 50 km
gacha bo’lishi mumkin). Ma’lumotlarni uzatish tezligi 11
Mbit/sekundga etadi. Sarkor — Telekom provayderi shu
usuldan foydalanadi.
SLIP va RRR orqali bog’lanish oddiy telefon
tarmoqlarida standart modem yordamida ishlovchi Internet
dastur ta’minotidir. Bunda siz oddiy telefon tarmog’idagidek
ishlaysiz. Ish seansini tugatgandan so’ng telefon tarmog’ini
bushatasiz va unda boshqa foydalanuvchi ishlashi mumkin
bo’ladi. Bunday bog’lanishning yutug’i shundaki, ular
internetga tog’ridan-tog’ri kirishga imkon beradi.
SLIP — bu oddiy telefon tarmog’i va modemdan
foydalanadigan Internet bayonnomadir.
RRR — bu SLIP ga o’xshash va undan keyinroq
yaratilgan bayonnoma. Uning imkoniyatlari SLIP ga
nisbatan ko’proq.
«Chaqiruv» asosida bog’lanish internetga kirishga
imkon beradi. Bunda foydalanuvchi mantiqiy nom va parol
yordamida internetga tog’ridan-tog’ri kirib ishlash
imkoniyatiga ega bo’ladi. Bunday tarmoqdan bir nechta
foydalanuvchi foydalanadi va shuning uchun tarmoqning
tezligi sustroq bo’ladi. Internet bilan bog’lanish davomida
uning imkoniyatlaridan mumkin qadar to’laroq foydalanish
lozim. Chaqiruv bo’yicha bog’lanishni o’rnatish juda
oddiydir. Bu usulning narxi kamroq bo’lganligi tufayli
undan foydalanuvchilar ko’p. Bu usulda bog’lanishdir. Bu
bog’lanish radioantennalar yordamida amalga oshiriladi va
tarmoq simlarining zarurati bo’lmaydi. Shu bois, bu
8
bog’lanish uzoq masofalarda ham aloqani ta’minlaydi
(provaydergacha bo’lgan masofa 50 km gacha bo’lishi
mumkin). Ma’lumotlarni uzatish tezligi 11 Mbit/sekundga
yetadi. Sarkor — Telekom provayderi shu usuldan
foydalanadi.
SLIP va RRR orqali bog’lanish oddiy telefon
tarmoqlarida standart modem yordamida ishlovchi Internet
dastur ta’minotidir. Bunda siz oddiy telefon tarmog’idagidek
ishlaysiz. Ish seansini tugatgandan so’ng telefon tarmog’ini
bo’shatasiz va unda boshqa foydalanuvchi ishlashi mumkin
bo’ladi. Bunday bog’lanishning yutugi shundaki, ular
internetga tog’ridan-tog’ri kirishga imkon beradi.
SLIP — bu oddiy telefon tarmog’i va modemdan
foydalanadigan Internet bayonnomadir.
RRR — bu SLIP ga uxshash va undan keyinrok
yaratilgan bayonnoma. Uning imkoniyatlari SLIP ga
nisbatan ko’proq.
«Chaqiruv» asosida bog’lanish internetga kirishga
imkon beradi. Bunda foydalanuvchi mantiqiy nom va parol
yordamida internetga tog’ridan-tog’ri kirib ishlash
imkoniyatiga ega bo’ladi. Bunday tarmoqdan bir nechta
foydalanuvchi foydalanadi va shuning uchun tarmoqning
tezligi sustroq bo’ladi. Internet bilan bog’lanish davomida
uning imkoniyatlaridan mumkin kalar tularok foydalanish
lozim. Chaqiruv bo’yicha bog’lanishni o’rnatish juda
oddiydir. Bu usulning narxi kamroq bo’lganligi tufayli
undan foydalanuvchilar ko’p. Bu usulda honadonlardagi
kompyuterlarni ham internetga ulash va foydalanish qulay.
«Chaqiruv» asosida bog’lanishning sifatli usuli ISDN dir.
ISDN (Integrated Service Digital Network) — bu
raqamli telefon tarmog’idir. U odatdagi telefon tarmog’idan
ma’lumotlarni uzatish tezligi bilan fark qiladi. Bu tezlik
telefon tarmog’iga qaraganda 4,5 barobar oshadi va 120
__ Kbit/sekundni tashkil etadi. ISDN ning narxi boshqalariga
nisbatan baland.
UUCP yordamida bog’lanish. UNIX operatsion tizimi
UUCP deb ataluvchi servisdan foydalanadi va
ma’lumotlarni standart telefon tarmog’i orqali uzatish
imkonini beradi. UUCP faqat fayllarni bir tizimdan
boshqasiga uzata oladi, Internet aloqa bo’limi va USENET
bilan ishlashga imkon beradi. Bu bog’lanish uchun ham
telefon tarmog’i va modem zarur bo’lib, UNIX dasturining
zarurati yo’q.
IP va URL Adreslar
Kompyuter tarmog'i bitta kompyuterni ikkinchisi bilan o'zaro bog'lash va ma'lumot uzatish uchun mo'ljallangan. Kompyuter tarmoqlari ulardagi kompyuterlar joylashuvi va bog'lanish usuli bo'yicha mahalliy va global turlarga bo'linadi.
Mahalliy kompyuter tarmog'ida kompyuterlar bitta xona; yonma-yon xonalar, qavatlar yoki binolarda joylashgan bo'ladi. Odatda ularni o'zaro bog'lash uchun tarmoq kabelidan foydalaniladi.
Tarmoq kabelining bir qator turlari mavjud, masalan: juftlik, koaksial va shisha tolali.
Tarmoqdagi kompyuterlarning o'zaro ulanish tuzilmasi tarmoq topologiyasi deyiladi.
Tarmoq topologiyasining quyidagi turlari mavjud:
- Umumiy bog'lam;
- Aylana;
- Yulduzsimon.
Tarmoqdagi kompyuterlarning o'zaro ulanish usuli, ma'lumot almashish asoslarini belgilovchi vosita bu tarmoq texnologiyasidir. Tarmoq texnologiyasi tarmoqdagi kompyuterlar ma'lumot almashish uslubi, kompyuterlar maksimal soni, ular o'rtasida masofa, tarmoq kabeli va anjom-uskunalarini belgilaydi. Tarmoq texnologiyalarining asosiy turlari:
- Ethernet;
- Arc Net;
- Token Ring;
- Fast Ethernet;
- Gigabit Ethernet;
- FDDI;
- 100VG Any-LAN.
Kompyuterni tarmoqqa ulash uchun unda maxsus qurilma - tarmoq adapteri mavjud bo'lishi shart. U sistema blokining asosiy platasi tarkibiga kiritilgan yoki uning bo'sh uyalarining biriga o'rnatilgan bo'lishi mumkin.
Tarmoqdagi kompyuterlar o'zaro muloqotda bo'lishi va ma'lumot almashishi uchun maxsus vosita - tarmoq protokoli ishlab chiqilgan. Tarmoq protokoli kompyuterlar o'zaro bog'lanish va muloqotda bo'lish tartib qoidasini belgilab, o'zaro ma'lumot almashishi kerak bo'lgan kompyuterlar bir xil tarmoq protokolidan foydalanishi lozim. Tarmoq protokolining quyidagi asosiy turlari mavjud:
- NetBEUI;
- IPX/SPX;
- TCP/IP;
- POP3;
- SMTP.
Yuqorida ko'rsatilgan tarmoq protokollaridan TCP/IP dan keng foydalaniladi, chunki undan nafaqat mahalliy, balki global tarmoqda ham foydalanish mumkin.
Global tarmoqda kompyuter orasidagi masofa uzoq bo'lib, ular o'zaro ma'lumot almashishi uchun mavjud telefon tarmoqlari, maxsus tarmoq magistrallari, sun'iy yo'ldosh aloqasi qo'llaniladi.
Global tarmoqlarning eng ommabop va mashhuri bu Internet tarmog'idir.
Kompyuterni global tarmoqqa ulash uchun unga maxsus qurilma - modem (modulyator-demodulyator) o'rnatilishi shart. Modem telefon tarmog'i orqali Internet provayderiga ulanib, Internet kabi global tarmoqda ishlash imkonini yaratadi. Modemlarning quyidagi asosiy turlari mavjud:
- Ichki modem (Internal Modem) kompyuterning asosiy platasida joylashgan.
- Tashqi modem (External Modem) alohida qurilma bo'lib, kabel yordamida kompyuterga ulanadi.
- Ixcham kompyuter modemi (PCM/PCMCIA) alohida plata ko'rinishida bo'lib, asosiy plataning ichki yoki tashqi bo'sh uyasiga o'rnatiladi.
Internet va intranet
Internet - bu avvaldan qabul qilingan kelushuvlar asosida faoliyat ko'rsatuvchi jahon global kompyuter tarmog’idir. Uning nomi "tarmoqlararo" degan ma'noni anglatadi. U mahalliy (lokal), mintaqaviy va global kompyuter tarmoqlarini birlashtiruvchi axborot tizimi bo'lib, o'zining alohida axborot maydoniga ega bo'lgan virtual (hayoliy, faqat kompyuter xotirasida mavjud bo'lgan) to'plamdan tashkil topadi.
Internet unga ulangan barcha kompyuterlarning o'zaro ma'lumotlar almashish imkoniyatini yaratib beradi. O'zining kompyuteri orqali internetning hap bir mijozi boshqa shahar yoki mamlakatga axborot uzatishi mumkin. Masalan, Toshkentdagi Navoiy kutubxonasi katalogini ko'rib chiqishi, Amir Temur muzeyining oxirgi ko'rgazmasiga qo'yilgan eksponatlar bilan tanishishi, xalqaro anjumanlarda ishtirok etishi, bank muomalalarini amalga oshirishi va hatto boshqa mamlakatlarda istiqomat qiluvchi tarmoq mijozlari bilan shaxmat o'ynashi mumkin.
Internet XX asrning eng buyuk kashfiyotlaridan biri hisoblanadi. Ushbu kashfiyot tufayli butun jahon bo'ylab yoyilib ketgan yuz millionlab kompyuterlarni yagona axborot muhitiga biriktirish imkoniyati tug’ildi.
Foydalanuvchi nuqtai-nazaridan tahlil kiladigan bo'lsak, internet, birinchi navbatda, tarmoq mijozlariga o'zaro ma'lumotlar almashish, virtual muloqot qilish imkonini yaratib beruvchi axborot magistrali vazifasini o'taydi, ikkinchidan esa, unda mavjud bo'lgan ma'lumotlar bazasi majmuasi dunyo bilimlar omborini tashkil etadi. Bundan tashqari, internet bugungi kunda dunyo bozorini o'rganishda, marketing ishlarini tashkil etishda zamonaviy biznesning muhim vositalaridan biriga aylanib bormoqda. Internet o'zini o'zi shakllantiruvchi va boshqaruvchi murakkab tizim bo'lib, asosan uchta tarkibiy qismdan tashkil topgandir:
- texnik;
- dasturiy;
- axborot.
Internetning texnik tarkibiy qismi har xil turdagi kompyuterlar, aloqa kanallari (telefon, sputnik, shisha tolali va boshqa turdagi tarmoq kanallari) hamda tarmoq texnik vositalaridan tashkil topgandir. Internetning ushbu texnik vositalarining barchasi doimiy va vaqtinchalik asosda faoliyat ko'rsatishi mumkin. Ulardan ixtiyoriy birining vaqtinchalik ishdan chiqishi Internet tarmog'ining umumiy faoliyatiga aslo ta'sir etmaydi.
Internetning dasturiy ta'minoti (tarkibiy qismi) tarmoqqa ulangan xilma-xil kompyuterlar va tarmoq vositalarini yagona standart asosida (yagona tilda) muloqot qilish, ma'lumotlarni ixtiyoriy aloqa kanali yordamida uzatish darajasida qayta ishlash, axborotlarni qidirib topish va saqlash hamda tarmoqda axborot xavfsizlikni ta'minlash kabi muhim vazifalarni amalga oshiruvchi dasturlar majmuasidan iboratdir.
Internetning axborot tarkibiy qismi Internet tarmog'ida mavjud bo'lgan turli elektron hujjat, grafik rasm, audio yozuv, video tasvir va hokazo ko'rinishdagi axborotlar majmuasidan tashkil topgandir. Ushbu tarkibiy qismning muhim xususiyatlaridan biri, u butun tarmoq bo'ylab taqsimlanishi mumkin. Masalan, kompyuteringizda o'qiyotgan elektron darsligingizning matni bir manbadan, rasmlari va tovushi ikkinchi manbadan, videotasvir va izohlari esa uchinchi manbadan olinishi mumkin. Shunday qilib, tarmoqdagi elektron hujjatni o'zaro moslashuvchan "giper-bog'lanishlar" orqali bir necha manbalar majmuasi ko'rinishida tashkil etish mumkin ekan.
Natijada millionlab o'zaro borlangan elektron hujjatlar majmuasidan tashkil topgan axborot muhiti hosil bo'ladi.
IP va URL manzillar tushunchasi
Bir qarashda internetning texnik tarkibiy qismi bilan axborot tarkibi o'zaro o'xshashdek tuyuladi. Chunki ikkala holda ham biz "birni ko'plikka" usulda tashkil etilgan ob'ektlar bog'lanishiga duch kelamiz. Aslida bunday emas. Texnik nuqtai-nazardan internetda mavjud bo'lgan ixtiyoriy kompyuter ko'plab (millionlab) kompyuterlar bilan bog'langan bo'ladi. Bunday bog'lanish tarmoq (Net) deb ataladi. Axborot nuqtai-nazardan internetda e'lon qilingan har bir elektron hujjat, tarmoqdagi bir nechta hujjatlar bilan o'zaro bog'lanishda bo'lishi mumkin. Bu holdagi axborot bog’lanishi to'r (Web) nomini olgan.
Shunday qilib, tarmoq (Net) haqida so'z yuritilganda o'zaro bog’langan kompyuterlar majmuasi tushunilsa, to'r (Web) haqida so'z yuritilganda esa yagona axborot muhitini tashkil etuvchi elektron hujjatlar majmuasi tushuniladi.
Amaliyotda internetning real, fizik bog’lanishlar orqali tashkil topgan tarmog'idagi kompyuterlar bilan virtual axborot fazosini tashkil etuvchi elektron hujjatlari har xil manzillar yordamida ifodalaniladi. Internet tarkibiga kirgan har bir kompyuter to'rt qismdan tashkil topgan o'z manziliga ega, masalan: 142.26.137.07. Ushbu manzil IP (Internet Protocol) - manzil deb ataladi. Internetga doimiy ulangan kompyuterlar o'zgarmas IP-manzilga ega bo'ladi. Agar kompyuter foydalanuvchisi internetga faqat vaqtinchalik ishlash uchun ulanadigan bo'lsa, u holda ushbu kompyuter vaqtinchalik IP-manzilga ega bo'ladi. Bunday IP-manzil dinamik IP-manzil deb ataladi.
Tarmoqda mavjud bo'lgan ixtiyoriy kompyuter IR-manzilini bilgan holda, unga har xil ko'rinishdagi so'rovlar bilan murojaat qilishi mumkin bo'ladi. Bu so'rovlar o'sha kompyuterda saqlanayotgan elektron hujjatlar, ma'lumotlar bazasi yoki bo'lmasa undagi biror bir dasturni ishlatishga, o'sha kompyuter tarkibiga kirgan texnik resurslar imkoniyatidan foydalanishga oid bo'lishi mumkin va hokazo.
Internet axborot muhitini tashkil etuvchi elektron hujjatlarning har biri kompyuterlarning IR-manzillaridan boshqa o'zlarining takrorlanmas, unikal manzillariga ega. Bu manzil URL (Uniform Resource Locator) - manzil deb ataladi. Masalan, O'zbekiston Respublikasi hukumatining pacmiy axborotlari, Oliy majlis qarorlari haqida ma'lumot 6eruvchi elektron sahifa manzili www.gov.uz.
Agar Internet tarmog'ida biror bir hujjat e'lon qilingan bo'lsa, u yagona takrorlanmas URL manzilga ega. Kompyuterda bir nom bilan diskning bir joyida ikkita fayl mavjud bo'lmaganidek, internetda ham ikki elektron hujjat bir xil URL-manzilga ega bo'la olmaydi.
11.2. Internet tarmog'ining mashhur va ommabop xizmatlari
Internet xizmat turlari
Internet, avvalambor, uning foydalanuvchilariga axborot xizmati ko'rsatish uchun yaratilgandir.
Umuman olganda, internet xizmat turlari nihoyatda ko'p va xilma-xil bo'lib (yangi xizmat turlari kun sayin paydo bo'lib, ba'zilari yo'qolmoqda), ularni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
- WWW - elektron sahifa xizmati;
- elektron pochta xizmati;
- telekonferensiya (Usenet);
- fayllarni uzatish (FTP);
- slujba imen domen (DNS) (tarmoq hududlariga nom berish xizmati);
- Telnet xizmati;
- IRC - xizmati yoki Chat konferesiya;
- Ma'lumotlarni izlash xizmati.
WORLD WIDE WEB (Jahon axborot tarmog'i)
WWW Internetning eng ommalashgan axborot xizmatlaridan biri sanaladi. Hozirgi vaqtda internet xizmatining 90% ga yaqinini WWW xizmati tashkil etadi. Internetga acoc solingandan boshlab (1969 yil) WWW xizmati tashkil etilgunga qadar, internet sekin rivojlandi va 25 yil davomida bor-yug'i 2 millionga yaqin foydalanuvchiga ega edi, xolos. WWW xizmati tashkil etilgandan so'ng esa (1996 yil) hap yarim yilda internet foydalanuvchilarining soni 1,5 barobarga ortib bordi. Bugungi kunda internet tarmog’ining foydalanuvchilari soni 300 milliondan ortiq.
WWW xizmatining asosiy tushunchalari:
- HTML formati;
- "Gipermatn" bog’lanish;
- HTTP "gipermatn" uzatish protokoli;
- Web hujjatlar;
- Web uzel va saytlar;
- Web sahifalarning faol qismlari.
HTML formati tushunchasi
Kompyuterda formatlashtirilgan elektron hujjat WYSIWYG (What You See Is What You Get) - "Nimani ko'rayotgan bo'lsang, o'shani olasan" qabilida ishlaydigan matn muharrirlari yordamida yaratiladi.
Masalan, MS Word, Wordpad, Bloknot va boshqalar.
Bunday dasturlar yordamida biz elektron hujjatni xohlagan shriftda, o'lchamda, chap yoki o'ng tomondan tekislangan holda, (ya'ni o'zimizga ma'qul bo'lgan formatda) yaratishimiz mumkin. Ammo biz ushbu elektron hujjatni internet yordamida e'lon qila olmaymiz. Sababi, uni o'qimoqchi bo'lgan boshqa bir internet mijozining kompyuterida biz foydalangan matn muharriri yoki hujjatdagi shriftlar o'rnatilmagan bo'lishi mumkin. Buni oldindan aytib bo'lmaydi. Undan tashqari, ushbu matnni ochishga mo'ljallangan oynaning o'lchamlari haqida hech qanday ma'lumotlarga ega emasmiz. Shuning uchun ham, kompyuterda foydalaniladigan matn muharrirlari va ularning "format"lash usullaridan internetda foydalanib bo'lmaydi.
Bunday noqulayliklarning oldini olish maqsadida yangi HTML (Hypertext Mark-Up Language) - gipermatnlarni belgilash tili (standarti) yaratildi. Bir qancha maxsus operatorlar majmuasidan iborat bo'lgan HTML dasturlash tili bo'lib, uning yordamida elektron hujjatlarni internetda bevosita e'lon qilish mumkin.
HTTP gipermatn uzatish protokoli
HTTP (Hypertext Transfer Protocol) - gipermatnlarni uzatish protokoli - tarmoq protokollari ichida eng sodda va qulay protokollardan hisoblanadi. Uning asosiy vazifasi giperbog'lanishdan hosil bo'lgan URL -manzilli elektron hujjatlarni o'qishga oid so'rov (zapros) ni serverga jo'natish (xuddi shu vaqtda so'ralayotgan hujjat joylashgan server bilan aloqa o'rnatiladi) va so'ralayotgan hujjat olib bo'lingandan so'ng server bilan aloqani uzishdan iborat.
Web hujjatlar
HTML formatida tayyorlangan elektron hujjat HTML hujjat, Web hujjat yoki Web sahifa deb atalishi mumkin.
Agar elektron hujjatni tayyorlash haqida gap borsa, u holda hujjat HTML hujjat deb ataladi, va ushbu elektron hujjatni internetda e'lon qilish yoki tarqatish haqida borsa, holda bu hujjat Web hujjat deb ataladi. Bordiyu, ushbu hujjatdan foydalanish haqida borsa, u holda bunday elektron hujjat Web sahifa deb ataladi.
Web uzel yoki saytlar
Bitta muallif yoki tashkilotga tegishli bo'lgan bir guruh o'zaro giperbog'lanishlar bilan birlashtirilgan Web cahifalar majmuasi Web uzel (tugun) yoki sayt deb ataladi.
Web server
Web server tushunchasini ikki xil ma'noda ishlatish mumkin. Agap WWW xizmatini ko'rsatish haqida borsa, u holda Web server tarmoq mijozlariga Web sahifa va saytlardan foydalanish imkoniyatini yaratib beruvchi dastur ma'nosini anglatadi.
Agar so'z internetning texnik ta'minoti haqida borsa, u holda Web server Web resurslari saqlanayotgan va uning dasturiy ta'minoti ishlab turgan kompyuter ma'nosini anglatadi.
Internet tarmog'ining ixtiyoriy bir kompyuterida bir nechta server dasturlar ishlab turishi mumkin.
Masalan, Web server dasturi, FTP servis elektron pochta serveri dasturiy ta'minotlari va hokazo.
Bitta Web serverda (kompyuterda) bir qancha tashkilot yoki korxonalarning Web saytlari (uzellari) Web sahifalari joylashishi mumkin.
Web sahifaning faol komponentlari
Ma'lumki, Web sahifa tarkibiga HTTP protokoli orqali amalga oshirib bo'lmaydigan alohida ob'ektlarni joylashtirish mumkin. Agar xuddi shu Web sahifa tarkibiga biriktirilgan ob'ektlar HTTP protokoli kodlaridan farqli dastur bo'lsa, u holda bunday ob'ekt Web sahifalarning faol komponentlari (ob'ektlari) deb ataladi.
Ushbu faol ob'ektlar yordamida Web sahifalarga turli-tuman axborotlarni joylashtirish mumkin.
Masalan animasiya, multiplikasiya va video fragmentlarni joylashtirish yoki mijoz bilan interfaol muloqotni tashkil etish, fizika, ximiya yoki texnikaga oid har xil tajribalarni namoyish etish va hokazo.
Web-server bilan ishlash mobaynida Telnetga chetdan ulanishni bajarish, tarmoq mijozlariga elektron pochta yuborish, FTP-anonim yordamida fayllarni olish va Internetning boshqa bir qator ilovalarida (amaliy dasturlar) ish bajarish mumkin. Bu WWW ni internetning integral xizmati deb hisoblashga imkon beradi.
|
