Internetda axborot izlash




Download 324.6 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/2
Sana07.02.2022
Hajmi324.6 Kb.
#17176
  1   2
Bog'liq
10-labaratoriya Navola
Dunyo xalqlari madaniyatidagi umumiylik va farqlar, 18- topshiriq javobi.Organi kimyo Xo`janazarov Nurmuhammad, 2074 Qadimgi tarix s, Distribyuterlik faoliyati. Farmasevtik ombor.


O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG’LIKNI 
SAQLASH VAZIRLIGI 
Toshkent Farmatsevtika Instituti 
Fizika, matematika va axborot texnologiyalari 
kafedrasi 
MUSTAQIL ISH 
Axborot texnologiyalarini va jarayonlarini 
matematik modellashtirish fanidan
Mavzu: Internetda axborot qidiruv tizimi
Bajardi: 
Po’latova NavolaTekshirdi:
Toshkent 2022 


Reja 
• 1. Umumiy ma’lumotlar.
• 2. Izlovchi kataloglar.
• 3. Izlovchi ko’rsatkichlar.
• 4. Web hujjatlarni izlash usullari.
• 5. So’rovlar tili.
• 6. E-mail adreslarini izlash.
www.arxiv.uz 


• Internetda eng mashhur izlovchi tizimlar, ularning ishlash 
tamoyili, afzalliklari va kamchiliklari, Internetda axborot 
qidirish usullarini egallash.
• WWW foydalanuvchilar ixtiyoriga bir qancha 
hujjatlar to’plamini taqdim etadi. Shuning uchun 
foydalanuvchilar oldiga tarmoqda joylashgan hujjatlar 
orasidan uning o’zini qiziqtirgan hujjatlarni izlash 
masalasi doimo turadi. Ushbu masalani echish uchun 
izlovchi tizimlar qo’llaniladi.
• Izlovchi tizimlar maxsus - Web tugundan iborat. 
Foydalanuvchi izlovchi tizimga birlamchi Web sahifa 
mazmuni haqida ma’lumotlar beradi. Sistema talabga 
mos sahifalarga ishoralar ro’yxatini chiqaridi. Izlovchi 
tizimlarning ishi bir necha modellarga asoslangan.
www.arxiv.uz 


www.arxiv.uz 



Izlovchi kataloglar va izlovchi ko’rsatkichlar

1. Izlovchi kataloglar.

Izlovchi kataloglar katta bibliotekadagi tizimli katalogar tamoyili bo’yicha 
qurilgan. Izlovchi kataloglarga murojaat qilib, uni asosiy sahifasidan yirik 
keng mavzuli kategoriyalarning qisqa ro’yxatini topish mumkin. Masalan: 
«Ekonomika i predprinimatelstva», «Iqtisod va tadbirkorlik», «Biziness & 
Ekonomy»

Кategoriyalar ro’yxatidagi har bir yozuv - bu gipertimsoldir.

Izlovchi katalogni navbatdagi sahifasini ochadi, unda ushbu bo’lim 
batafsilroq berilgan. Masalan: «Predprinimatelstvennoe pravo» ya’ni 
«Tadbirkorlik huquqi» mavzusi bo’yicha istemolchining huquqini 
himoyalash, «Reklama va marketing», «Elektron tijorat» va boshqalar 
aniqlanadi.

Mavzuga kirishni davom ettirib,aniq Web 
– sahifalar ro’yxatiga etish 
mumkin

Izlovchi kataloglarni berilgan mavzu bo’yicha birlamchi, referativ izlash 
uchun qo’llaniladi. Ular klassik, eng mazmunli resurslarni izlashni 
ta’minlaydi.
www.arxiv.uz 


• Dunyoda izlovchi kataloglar soni nisbatan ko’p emas. Bu 
ularni ishlatishda ko’p mehnat talab etilishi bilan bog’liq 
(izlovchi kataloglar qo’lda yaratiladi). Dunyoda yirik 
izlovchi kataloglardan biri Yahoo katalogidir.
• Izlovchi ko’rsatkichlar
• Izlovchi ko’rsatkichlar unikal (takrorlanmas) 
maxsus axborotni izlashni ta’minlaydi. Izlovchi 
ko’rsatkichning asosiy ish tamoyili kalitli so’z (mavzuni 
tayanch atamalari va iboralari) bo’yicha Web-hujjatlarni 
izlashdan iborat. Foydalanuvchi izlanuvchi hujjatni kalitli 
so’zlar yordamida tavsiflaydi, so’ng izlashga vazifa 
beradi. Izlovchi tizim ma’lumotlar omborida saqlanadigan 
berilganlarni taqlil qilib, talabga mos Web sahifalar 
ro’yxatini chiqaradi.
www.arxiv.uz 


• Giperishoratlar bilin birga topilgan hujjatlar haqida qisqa 
ma’lumotlar chiqariladi. Ular asosida foydalanuvchi o’ziga zarur 
resurslarni tanlab olishi mumkin. Natijaviy (yakuniy) ro’yhat filtrasiya 
va tabaqalashtirishga duchor bo’ladi. Veb-sahifani filtrasiyasi 
debdeb takrorlanuvchi timsollarni olib tashlash tushuniladi. 
Ro’yxatlarni tabaqalashtirishda yakuniy ro’yxatda maxsus tartib 
o’rnatiladi, ya’ni eng «foydali» (izlovchi tizim nuqtai nazaridan) 
timsollar ro’yxatni boshida, kam foydalisi esa ro’yhat oxirida keladi.
• Hozir jahonda 10 mingdan ortiq izlovchi ko’rsatkichlar mavjud. 
Chet elning eng mashhur izlovchi mashinasi Alta Vistadir. 
Rossiyada Aport, Rambler va Yandeks quvvati bo’yicha bir xil 
bo’lgan izlovchi ko’rsatkichlar ishlab turibdi
www.arxiv.uz 



Internetda ba’zi bir mashhur izlovchi tizimlar 
(search tools)

Nomi

URL- adres

Tavsifi

Rus tilida izlovchi tizimlar

Aport

http://www.aport.ru

Oddiy izlash amallarini bajarish uchun samaralidir. 
Кengaytirilgan izlashni rivojlangan vositalariga ega.

Rambler

http://www.rambler.ru

Saytlarning reytingini foydalanuvchilarning ularga 
murojaatlari soni bo’yicha chiqaradi. Qulay Web- 
portal vazifasini bajaradi.

Yandeks

http://www.yandex.ru

Eng mukammal so’rov tiliga ega. Rus tili 
grammatikasi qoidalarini bila oladi. Murakkab 
izlash vazifalarini shakllantirishda foydalanish 
qulaydir.

Ingliz tilida izlovchi tizimlar
www.arxiv.uz 



Alta Visa

http://www.alta.visa/

Hujjatlarning barcha tildagi juda ko’p tavsiflari bor. 
Кonteksli izlash amali uchun qulay va yaxshilardan biri. 
Ilmiy adabiyotlarni izlash uchun samarali.

Lucos

http://www.lucos.ru/

Кonteksli va maxsus izlov qulay vositalari bor.

Northern ligth

http://www.northern/ ligth.com

Ilmiy izlov o’tkazish uchun samarali. Web fazoni 
qamrab olish koeffisienti eng yaxshilaridan biriga ega.

Yahoo!

http://www.yahoo.com

Jahonning yirik izlovchi katalogi. E-mail adreslarini 
izlashni amalga oshiradi.
www.arxiv.uz 



Foydalanuvchilarni talablarini amalga oshirish uchun har xil izlovchi tizimlar 
har xil axborot texnologiyalarni qo’llashi mumkinligini nazarda tutgan holda 
axborot qidirishni samarali bajarish uchun ushbu har bir tizimlarni afzalliklari 
va kamchiliklarini tasavvur eta olish kerak.

4.4. Web hujjatlarni izlash usullari

Oddiy, kengaytirilgan, kontestli va maxsus izlash usullarini farqlash 
lozim. Oddiy izlash deb bir yoki bir necha kalitli so’zlar bo’yicha Web-
resurslarni izlash tushuniladi.

Кengaytirilgan izlashni bajarishda kalitli so’zlarni o’zaro mantiqiy 
munosabat operatorlari bog’laydi.Agar oddiy izlash usullari hadan ko’p 
natijalar bergan hollarda kengaytirilgan izlashni qo’llaydilar.

Кontekstli izlash - aniq jumla (fraza) bo’yicha hujjatlarni 
izlashda,.berilgan URL-adreslarga ishoralar hamda xizmatchi maydonlarda 
talab etilgan ma’lumotlar bor bo’ladi (masalan sarlavha maydonida).

Web sahifani izlashda maxsus izlash qo’llaniladi.
www.arxiv.uz 



So’rovlar tili

Кalitli so’zlar (tayanch atama va iboralar) bo’yicha axborotlar izlashda 
ko’pchilik qidiruv tizimlari mantiqiy operatorlarni qo’llashni ko’zda tutuvchi 
maxsus so’rovlar tilidan foydalaniladi. Asosiy mantiqiy amallarga and(&) 
mantiqiy «I» («va») tegishli. Masalan atama1 and aatama2 – hujjatlarni 
izlash, unda atama1 va atama2 bir vaqtda uchraydi. OК (/) - mantiqiy «ILI» 
(«Yoкш»). Masalan, atama1 OR atama2 - hujjatlarni izlash, ularda atama1 
yoki atama2 albatta uchraydi. Not mantiqiy «NE» («Emas») . Masalan, 
atama1 and not atama2 - hujjatlarni izlash, ularda atamalar uchraydi, ammo 
atama 2 esa uchramaydi.

Eslatma. Кalitli so’zlar orasidagi bo’sh o’rin (probel), har xil izlov tizimlarida 
har xil anglanishi mumkin. (ko’pincha mantiqiy «VA» bog’lovchi deb 
tushuniladi). Qidiruv tizimlari, qoida sifatida (rus tili sintaksis qoidalariga 
asoslanib), so’zlarni istalgan grammatik shaklda izlaydi. So’rovlarni 
tuzishda metasimvollardan foydalanish mumkin. * - simvollarini ixtiyoriy 
ketma-ketlikni belgilash uchun va ?- birgina ixtiyoriy simvolni belgilash 
uchun.ishlatiladi.
www.arxiv.uz 


www.arxiv.uz 



Masalan, slova* - hujjatlarni izlash, ularda (slovo, slovom, slovosochetanie 
va sh.o’.) «slovo» simvoli ketma – ketligi bilan boshlanuvchi atamalar 
uchraydi. SL?V? hujjatlarini izlash, ularda birinchi ikkita simvoli «SL», 
oxiridan bitta oldingi «V» , uchinchi va beshinchilar istalgan (slovo, slova, 
slove, sleva va sh.o’.) atamalar uchraydi.

Atamalar qavslar yordamida guruxlashtirilgan bo’lishi mumkin. Qavslar 
mantiqiy amallar ta’siri tartibini bildiradi.

Masalan, (atama1 & atama2 ) OR (atama3 AND NOT atama4) 
–hujjatlarni 
izlash natijasida olingan ma’lumotlarda atama1 va atama2 uchraydi, yoki 
bo’lmasa atama3 uchraydi, atama4 esa uchramaydi.

Xujjatlarni izlash uchun turg’un so’z birikmalari (so’zlarni qat’iy tartibli ketma 
– ketligi , jumlasi, iborasi ) mavjud, ularni qo’shtirnoqqa oladilar.Qo’shtirnoqli 
so’zni grammatik shakli, qoida sifatida, inobatga olinmaydi. Bazi bir izlovchi 
tizimlar so’z birikmalarini yoki bir biridan ma’lum masofadagi so’zlarni izlay 
oladi. Ushbu so’z (yoki ifodalar) mavjud hujjatlarni relevantligini oshirib, 
barcha so’zlarni (yoki ifodalarni) berishi mumkin. Hujjatni aniq- zonalari 
(maydonlari) 
– odatdagi matnda, sarlavhada, tavsifida, kalitli so’zlarda va 
sh.o’. larda izlash qo’shimcha imkoniyatlarni beradi..
www.arxiv.uz 


• Shu bilan birga bitta server yoki bir necha 
serverlar bilan ishlashni cheklash mumkin, aniq 
URL - adres yoki tasvirlarning fayllariga 
giperishoratlar bor hujjatlarni izlash mumkin.
• 6. E-mail adreslarini izlash
• Jaxon kompyuter tarmog’ida elektron 
adreslarni izlash uchun mo’ljallangan bir necha 
qidiruv tizimlari bor. Ushbu tizimlar ro’yhati va 
ularni URL 
– adreslari 2-jadvalda keltirilgan.
www.arxiv.uz 



Elektron adreslarni qidirish uchun tizimlar. 2-jadval.

Nomlanishi

URL - adres

Bigfoot

http://www.bigfoot.com

Internet Addres Finder (IAF)

http://www.ief.net/

Yahoo

http://www.yahoo.com.rips/

WhoWhere ?

http://www.WhoWhere ?

InfoSpace Directory Service

http://www. InfoSpace.com

Switchboard

http://www Switchboard.com.

Moskva va Peterburg shaxar telefon ma’lumotnomasi

http://www.interweb.spb.ru/phone

Ushbu ma’lumotlar bazalariga chiqish uchun faqat pochta mijozining «Adresnaya kniga» sini 
ochish lozim, «Poisk lyudey» tugmasi bosiladi va «Mesto poiska» ro’yhatidan kerakli tizim 
tanlanadi.

Outlook Express dasturi quvvatli qidiruv tizimlariga to’g’ridan to’g’ri chiqishni ta’minlaydi.
www.arxiv.uz 



Download 324.6 Kb.
  1   2




Download 324.6 Kb.
Pdf ko'rish