TEXNIKA YULDUZLARI
2022 yil 3 son
(gidrofill) yuqori bo‘lganligi sababli flotoreagentlarga ham bog‘lana olmaydi. Shunga ko‘ra,
tadqiqotni bajarishdan oldin shunday vazifa qo‘yildiki, bunda temir (Il)-metasilikati
ko‘rinishidagi minerallardan temirni oksidini (FeO) va kvarsni (SiO
2
) alohida birikmalarga
o‘tkazish talab etildi. Buning natijasida temir magnitlanmaydigan silikat ko‘rinishidan
magnitlanadigan oksid ko‘rinishiga o‘tadi. Bu ishni bajarish maqsadida Toshkent davlat texnika
universiteti “Metallurgiya'” kafedrasining ilmiy laboratoriyasida temir (Il)-metasilikatiga ohak
(CaO) ta’sir ettirib temir oksidini silikat birikmasidan siqib chiqarish amaliyoti bajarildi. Bunda
magnitlanmagan 8,35 g fraksiyaga mos miqdorda ohak na’munalari o‘lchab olindi va shixta
tayyorlandi (3a-rasm).
a.
b.
3-rasm. a - boyitish fabrikasi chiqindisi va ohak n a’munasini qo‘shib tayyorlangan
shixta n a’munasi; b- boyitish fabrikasi chiqindisining m agnitlanm agan fraksiyasi va
ohakdan iborat aralashm ani Mufel pechida kuydirish
Hosil bo‘lgan shixta na’munasi o‘tga chidamli materiallardan
yasalgan idishga solinib,
CHOH-2,5x2,5x2,5/3H rusumli Mufel pechida 800, 900, 1000 oC haroratlarda 1 soat davomida
kuydirildi (3b-rasm).
3b-rasmda tasvirlangan jarayonda boyitish fabrikalari chiqindisi bilan ohakdan iborat
aralashmani Mufel pechida kuydirish jarayonida quyidagicha kimyoviy reaksiyalar oqib o‘tadi:
F eO SiO
2
+ CaO = C aO SiO
2
+ FeO
(2)
Kuydirishdan so‘ng olingan na’munalar yana magnitli separatsiya jarayonidan o‘tkazildi.
(2) kimyoviy reaksiyaning oqib o‘tish evaziga ajralib chiqqan temir (Il)-oksidi (FeO) ham
magnitli separatsiya usulida ajratib olindi (4-rasm).
4-rasm. Boyitish fabrikasi chiqindisining magnitlanm agan qismini ohak bilan
ko‘m achlangandan so‘ng hosil bo‘lgan mahsulotni magnitli fraksiyasi
Boyitish fabrikasi chiqindisining magnitlanmagan qismini turli harorat va vaqt
birliklarida ohak bilan ko‘machlash maqsadida jarayonga ohakning sarfi ustida bir nechta
tadqiqotlar olib borildi. Bunga ko‘ra, ohakning sarfi dastlabki ruda massasiga nisbatan 10 - 120
% qiymatlarni tashkil etdi. Harorat intervali esa 800 - 1200 oC oralig‘idagi
qiymatlarni tashkil
etdi. O‘rin olish reaksiyasining oqib o‘tishini vaqt birligida va konsentratsiyalar farqi bo‘yicha
ham tadqiqotlar o‘tkazildi. Bunda dastlabki 4 ta shixta na’munasini 30 daqiqa davomida
kuydirildi. keying 4 ta na’munani esa 60 daqiqa davomida Mufel pechida har haroratlar
intervalida kuydirildi. Olib borilgan tadqiqotda har bir tajriba na’munasining parametrlari 2-
jadvalda taqdim etilgan.
№
Boyitish fabrikasi
chiqindisi massasi, g
Ohakning
sarfi, g
Harorat, oC
Vaqt, min
1
10
1
800
30
46
TEXNIKA YULDUZLARI
2022 yil 3 son
2
10
3
850
30
3
10
5
900
30
4
10
7
950
30
5
10
8
1000
60
6
10
9
1050
60
7
10
10
1100
60
8
10
12
1200
60
2-jadvalda keltirilgan qiymatlarda boyitish fabrika chiqindilari bilan ohaktoshning o‘zaro
ta’siri o‘rganildi. Olingan natijalar 3-jadvalda taqdim etilgan.
3-jadval. K uydirishdan so‘ng olingan mahsulotdagi tem ir oksidining ajralish darajasi
№
Ohakning
sarfi, %
Harorat, oC
Kuydirishdan so‘ng ajralgan
magnitli fraksiya miqdori, g
Temir oksidining
ajralish darajasi, %
1
10
800
0,92
62,8
2
30
850
1,87
67,6
3
50
900
2,78
72,1
4
70
950
3,56
76.0
5
80
1000
4,63
81,4
6
90
1050
4,52
80,8
7
100
1100
3,95
78,0
8
120
1200
3,14
73,9
5-rasm. Kuydirish jarayonida ohak sarfining tem ir oksidini ajralish darajasiga bog‘liqligi
3-jadvalda taqdim etilgan tajriba-sinov natijalarini grafik ko‘rinishida 5-rasmda
tasvirlangan. 5-rasmda tasvirlangan grafikdan shuni ko‘rish mumkinki, dastlab ohakning sarfi
ortib borishi bilan kimyoviy jarayon tezlashib, reaksiya natijasida nisbatan ko‘proq temir oksidi
ajralib chiqdi. Ohakning sarfi dastlabki ruda massasiga nisbatan 80 %
ni tashkil etganda temir
oksidining ajralish darajasi umumiy holda maksimal qiymatni - 81,4 % ni tashkil etgani
aniqlandi. ohak sarfini yana oshirilishi kimyoviy reaksiyaga ijobiy ta’sir etdi. Lekin temir
oksidining ajralish darajasiga esa salbiy ta’sir ko‘rsatgani aniqlandi. Bundan kelib chiqadiki,
temir (Il)-metasilikatidan kalsiy oksid yordamida temir oksidini (FeO) siqib chiqarish jarayonida
ohakning optimal sarfi dastlabki ruda massasiga nisbatan 80 % ni tashkil etdi.
Bunda jarayon
optimal tarzda oqib o‘tishi uchun 1000 oC haroratni talab etdi.
47
TEXNIKA YULDUZLARI
2022 yil 3 son
Boyitish fabrikasi chiqindilaridan temir metalini ajratib olish texnologiyasi bo’yicha olib
borilgan tadqiqotlar natijalari asosida quyidagi xulosalar taqdim etilgan:
1. Tadqiqot ishini bajarish davomida tarkibida temir saqlagan mis boyitish fabrikalari
chiqindilarini ohak bilan ko‘machlash jarayonining termodinamik jihatlari o‘rganib chiqildi.
Bunga ko‘ra, temir (Il)-metasilikati va ohakning o‘zaro ta’sirlashuv mintaqalarida ro‘y beradigan
kimyoviy hodisalarning mexanizmi ishlab chiqildi. Ishlab chiqilgan kimyoviy reaksiyalarning
mexanizmiga asoslanib, jarayonda yuz beradigan har bir kimyoviy reaksiya termodinamik nuqtai
nazardan tahlil qilindi.
2. Termodinamik tahlil natijalariga ko‘ra, temir (Il)-metasilikat va ohak sistemasida oqib
o‘tadigan kimyoviy reaksiyalar orasida limitlovchi bosqich - bu temir silikati va ohak
molekulalarining bir-birida diffuziyalanishi bosqichi ekanligi aniqlangan. Bunga bog‘liq
ravishda temir silikatining ohak bilan to ‘liq ta’sirlashishida talab etiladigan harorat 1598 K (1325
oC) ni tashkil etdi. Ayni shu haroratda barcha kimyoviy reaksiyalarning muvozanat konstantalari
yuqori qiymatlarga ega ekanligi jarayonning kinetikasini o‘rganish orqali isbotlandi.
3. Olingan temirli boyitmalarni metallizatsiyalash jarayonini karbotermik tiklanish
orqali
amalga oshirildi va metallashgan
granulalarni ishlab chiqarishning asosiy texnologik
parametrlari aniqlandi.
4. Metallashgan granulalarni ishlab chiqarish jarayonida ohak desulfurizator, KPS - 3
markali neft koksi esa tiklovchi modda sifatida ishlatildi.
5. Materiallarni yumaloqlashtirish jarayoni amalga oshirilgandan so‘ng, olingan
granulalar termik ishlov berish maqsadida 1150 - 1350 ° C haroratda
aylanadigan quvurli
pechlarda qayta ishlandi.
6. Metallashtirilgan granulalar magnitli separatorga yuborildi va boy temir kontsentrati
olindi. Olingan mahsulotni metallashtirish darajasi 80 - 95% ni tashkil qildi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro ‘yxati
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning 2017- yil 7 -fevraldagi PF-
4947-sonli “2017-2021- yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni, Toshkent
2017-y.
2. Рудные месторождения Узбекистана. - Ташкент: ГИДРОИНГЕО, 2016. - 611 с.
3. Alamova G.Kh., Jo‘raev Sh.Sh., Rakhimov N.S., Khojiev Sh.T. Kinetics of Carbon
Thermal Reduction of Magnetite // Студенческий вестник: электрон. научн. журн.,
