qalıqlarını, heyvan cəsədlərini udub özündə cəmləşdirir. Torpaq habelə müxtəlif
mikroor
qaniznılərin və mikrofaunalarm mənbəyidir. Müxtəlif kimyəvi, bioloji proseslər,
h
əmçinin mürəkkəb üzvi maddələrin bitkilər tərəfindən mənimsənilə biləcək sadə
mineral birl
əşmələrə parçalanması torpaqda gedir. Biosferin tərkib hissəsi kimi litosferin
çirklənməsinin qarşısının alınması və mühafizə edilməsi günün əsas məsələlərindən
biridir. T
əbii hadisələr və antropogen təsirlər nəticəsində Yerin kimyəvi tərkibi daim
d
əyişir. Antropogen mənşəli ağır metallar torpağa bərk və ya maye çöküntülər şəklində
düşür. Mineral gübrələr bitkiləri, bitki məhsullarını və onlardan istifadə edən
orqanizml
ərə mənfi təsir göstərir. Ətraf mühitə yad olan kimyəvi məhsullar litosferə
insanın fəaliyyəti nəticəsində düşürlər və ekosistemin abiotik tərkibinə, canlılara və
xüsusən də insanın özünə zərərli olurlar. Kimyəvi maddələrin ətraf mühitə zərərli təsiri
k
əskin və xroniki xarakter daşıyır və bu maddələr torpaqda toplandıqdan sonra özünü
göstərə bilir. Yalnız kimyəvi sintez nəticəsində kimyəvi məhsul ətraf mühitə
yad olan
kscnobio
tik quruluşlarına və bioloji xassələrinə görə bəşər üçün təhlükəlidir. Biokimyəvi
madd
ələr bioradioaktiv maddələrdir ki, onların parçalanması zamanı şüalanma
m
ənbəyinə çevrilir. Bu şüalanma güclü bioloji təsirə malik olur. Torpağın turşularla
çirklənməsi həm təbii və həm də antropogen amillər vasitəsilə həyata keçir. Antropogen
v
ə təbii turşu çirklənmələri torpaqda bitkilərin qidalanması üçün əhəmiyyətli olan ionların
yuyulmasına gətirib çıxarır. Nəticədə həmin ionlar dərin qatlara miqrasiya edir ki, bu da
ağacların kökləri üçün əlçatmaz olur. Torpağın ağır metallarla kəskin formada
çirklənməsi onun özünə, bitki və heyvanların yaşayış səviyyəsinə kəskin təsir göstərir.
K
ənd təsərrüfatında mineral gübrələrdən istifadənin bitkilərin məhsuldarlığının
artırılmasında, dünyada insanların qidaya olan tələbatının ödənilməsində faydası
əvəzsizdir. Dünyada hər adam başına 90 kq hesabı ilə mineral gübrə
istehsal
olunmalıdır. İstehsal olunmuş mineral gübrələrin tətbiqinə ekoloji nəzərdən 3 mövqedən:
gübrənin ekosistemə, torpağa və atmosferə yerli təsiri və gübrələrin torpağın
m
əhsullarının keyfiyyətinə və insanın sağlamlığının təsiri baxımından yanaşmaq
lazımdır. Torpağın kimyəvi çirklənməsi həm bitkilərin və bitki məhsullarının, həm də bu
m
əhsulları istifadə edən orqanizmlərə mənfi təsir göstərmək qabiliyyətinə malikdirlər.
9.
