|
Jabbor O‘sarov, pedagogika fanlari doktori, professor Talabaning shaxsiy salohiyatini yuzaga chiqaradi
|
| bet | 1/2 | | Sana | 08.01.2024 | | Hajmi | 16,22 Kb. | | #132233 |
Bog'liq Jabbor O
Jabbor O‘SAROV, pedagogika fanlari doktori, professor
Talabaning shaxsiy salohiyatini yuzaga chiqaradi.
Ilm-fan bir joyda qotib turmay, doimiy yangilanishlarni taqozo etadi. Masalan, bir vaqtlar taʼlimda umumiylik, barcha oʻquvchilarni bir xil, oʻzgarmas dasturlar asosida oʻqitish shakli keng qoʻllanilgan boʻlsa, bugunga kelib aksariyat davlatlarda individual taʼlimga faol oʻtilgan. Bu uzluksiz taʼlimning har bir bosqichida tatbiq etilyapti. Yaʼni taʼlimning maktabgacha, maktab, oliy taʼlim va oliy taʼlimdan keyingi bosqichlarida individuallikni rivojlantirishga katta eʼtibor qaratilmoqda. Bu zamonaviy tilda taʼlim trayektoriyasi deb ham yuritiladi.
Taʼlim faoliyatini individuallashtirishning eng istiqbolli modellaridan biri bu — taʼlim trayektoriyasi hisoblanadi. Boshqa taʼlim bosqichlari singari oliy taʼlimda ham bu usulning ahamiyati tobora ortmoqda. Gap shundaki, taʼlim trayektoriyasi har bir talabaning taʼlimda shaxsiy salohiyatini roʻyobga chiqarishning individual shakli boʻlib, taʼlim jarayoni davomida yigit-qizlarning tashkiliy, ijodiy va boshqa shaxsiy qobiliyatlari aniqlanadi hamda shunga mos ravishda yoʻnaltiriladi. Yaʼni har bir talaba bilan uning qiziqishlari, kasbiy istaklari asosida individual ishlanadi.
Trayektoriya soʻzining oʻzi haqida gap ketganda esa koʻpchilik fizik tushuncha — jismlarning harakati davomida qoldirgan izini tasavvur qiladi. Biroq biz soʻz yuritayotgan trayektoriya jismlarning emas, aynan talabalarning kelajak kasbiy faoliyatini belgilaydigan taʼlimdagi trayektoriyasi, yaʼni ularning sifatli taʼlim strategiyasini nazarda tutadi.
Individual taʼlim trayektoriyasi boʻyicha mashgʻulotlarni tashkil etish maxsus metodologiya va texnologiyani talab qiladi. Zamonaviy didaktikada bu muammoni hal qilish uchun odatda ikkita qarama-qarshi usul taklif etiladi, ularning har biri individual yondashuv deb ataladi.
Birinchi usul — tabaqalashtirilgan taʼlim boʻlib, unga koʻra, har bir talabaga individual yondashish, u oʻrganayotgan materialni murakkablik, diqqat-eʼtibor darajasiga qarab farqlash taklif etiladi. Buning uchun talabalar odatda guruhlarga yoki darajalarga boʻlinadi.
Ikkinchi usul talaba oʻzi oʻrganadigan taʼlim sohasiga nisbatan oʻz taʼlim yoʻlini tanlashini nazarda tutadi. Boshqacha aytganda, har bir talabaga barcha oʻquv fanlarini oʻzlashtirish uchun oʻz taʼlim trayektoriyasini yaratish imkoniyati beriladi. Biroq bu usul mamlakatimiz taʼlim muassasalarida kamdan-kam uchraydi. Chunki u tashqaridan qoʻyilgan umumiy maqsadlar fonida talabalarning nafaqat individual harakati, balki har birining turli xil taʼlim modellarini oʻziga xos tarzda va shaxsiy salohiyati bilan bogʻliq holda bir vaqtning oʻzida ishlab chiqish hamda amalga oshirishni talab qiladi.
Shu bois, yurtimizda birinchi usul — individual taʼlim keng tarqalib, uni amalga oshirishda zamonaviy yondashuvlar ommalashib boryapti. Uning oʻziga xos tomoni, talaba taʼlim jarayoni, grafik holati kabilarni individual tanlab, mavzuni oʻzlashtirishda bosqichma-bosqich toʻliq mustaqillikka oʻtib boradi. Oʻqituvchi esa bu jarayonda talabaga maslahatchi sifatida qatnashib, uni yoʻnaltirib turadi. Talabaga shaxsiy manfaatlari, oʻquv faoliyatining xususiyatlari, taʼlim olish usullari, oʻquv materialini oʻzlashtirish, oʻquv faoliyati turlarini hisobga olgan holda tanlash imkoniyati beriladi. Individual taʼlim trayektoriyasini tuzishda eng muhimi ham shu, avvalo, talabaning imkoniyati, qobiliyati, istiqbollari, natijaga erishish uchun bajarmoqchi boʻlgan saʼy-harakatlarini baholashdan iborat. Ammo individual taʼlim har bir talaba bilan yakka holda ishlashni nazarda tutmaydi. Bu usul har bir talabada mustaqil ishlay olish koʻnikmasini shakllantirish bilan bogʻliq. Bunda talaba oʻz individual fazilati va qobiliyatiga asoslanib, oʻzining taʼlim trayektoriyasini quradi. Taʼlim jarayoni davomida “oʻzlashtirish xaritalari”ning turlari va imkoniyatini oʻrganadi, ularga doska bilan ishlashning turli texnikalari namoyish etiladi, dars va mashgʻulotlarda ishtirokchilarning faolligini oshirish va jarayonga diqqatini jamlash uchun qoʻllanilishi lozim boʻlgan akademik yoʻnaltirilgan harakatli topshiriqlar toʻplami beriladi
Umuman, taʼlimning individual trayektoriyasi talabaning taʼlimdagi shaxsiy salohiyatini roʻyobga chiqaradi. Bu bilan ularning bir necha huquq va imkoniyatlari ham taʼminlanadi. Masalan, har bir oʻquv fanida individual maʼno va maqsadlarni tanlash yoki aniqlash, asosiy tushuncha,toifalarni shaxsiy talqin qilish va tushunish, individual taʼlim dasturlarini tuzish, oʻz faoliyatini nazorat qilish, aks ettirish va oʻz-oʻzini baholash usullarini tanlash huquqi beriladi. Oʻrganiladigan fanlar, ijodiy laboratoriyalar va asosiy oʻquv rejasiga muvofiq boʻlgan darslarning boshqa turlarini individual tanlash huquqi ham shular jumlasidan.
|
| |
