|
Jahon geografiyasi fanidan
|
| bet | 2/12 | | Sana | 25.10.2022 | | Hajmi | 435.17 Kb. | | #28036 |
Bog'liq Qirg\'iziston xo\'jaligi (2)Qishloq xoʻjaligi — moddiy ishlab chiqarishning asosiy tarmoqlaridan biri. Qishloq xoʻjaligi dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlari olish uchun ekinlar ekish va chorva mollarini koʻpaytirish bilan shugʻullanadi, aholini oziq-ovqat mahsulotlari va xalq xoʻjaligining bir qancha tarmoqlarini xom-ashyo bilan taʼminlaydi. Masalan, qishloq xoʻjaligi ip-gazlama sanoatida barcha moddiy xarajatlarning 60 %ini, qandolat sanoatida deyarli 70 %ni, yog’ va sut sanoatida esa qariyb 80 %ni tashkil etadi. Qishloq xoʻjaligi oʻsimlik va hayvon mahsulotlarini dastlabki qayta ishlashning turli tarmoqlarini ham oʻz ichiga oladi.
Qishloq xoʻjaligining ahamiyati yana shu bilan belgilanadiki, xalq xoʻjaligida band boʻlgan xodimlarning 27 %i shu sohada mehnat qiladi.
Qishloq xoʻjaligi mamlakat milliy daromadning tahminan 1/3 qismini tashkil qiladi. Shu sababli mamlakat butun iqtisodiyotining oʻsish sur’atlari koʻp jihatdan qishloq xoʻjaligining rivojlanish darajalariga bogʻliqdir.
Shu bilan birga sotsial-siyosiy jihatni ham xisobga olish muhimdir. Qishloq xoʻjaligini yuksaltirish ishchilar sinfi bilan dehqonlar ittifoqini mustahkamlashning eng muhim shartidir. V.I.Lenin qishloq xoʻjaligining ahamiyatini belgilar ekan, „Mustahkam qishloq xoʻjalik bazasi boʻlmasa, hech qanday qishloq xoʻjaligi qurilishi boʻlishi mumkin emas“, — deb taʼkidlagan.
1.1.Xalq xo'jaligiga umumiy ta'rif.
Qirg'iziston Respublikasi ishlab chiqaruvchi kuchlarini joylashtirish va rivojlantirishda mustaqil rivojlanishning muayyan yo'llari va milliy iqtisodiyotning xususiyatlari mavjud.
- 1917 yildan keyin - qishloq xo'jaligining rivojlanishi;
- 1913-1940 yillar davri - sanoat ishlab chiqarishi 10 baravar oshdi; - 1940-1970 yillar - sanoat ishlab chiqarishi 9 barobar o'sdi.
Sanoat ishlab chiqarishining jadal rivojlanishi natijasida Qirg'iziston Respublikasi xalq xo'jaligining tarmoq tuzilmasida katta o'zgarishlar ro'y berdi.
1975-1992 yillarda Qirg'iziston Respublikasi iqtisodiyoti tarmoqlarida amalga oshirilgan tarkibiy o'zgarishlar natijasida sanoat majmuasi ulushining kamayishiga qaramay. uning iqtisodiy ahamiyati katta.Sanoat boshqa tarmoqlarni turli texnik jihozlar bilan ta’minlaydi, bu esa ularning jadal rivojlanishiga yordam beradi.
Sanoat ishlab chiqarishi 60-yillarda Qirgʻiziston Respublikasi iqtisodiyot tarmoqlari tarkibida yetakchi oʻrinni egallagan. Bu davrda sanoat texnik-iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan yetarli darajada taʼminlandi, ogʻir sanoat tarkibida rangli metallurgiya va qurilish materiallari sanoati shakllandi. Energetika komplekslari, mashinasozlik va metallga ishlov berish ayniqsa tez sur'atlar bilan rivojlandi. Respublika hududida 130 dan ortiq ixtisoslashtirilgan ishlab chiqarish tarmoqlari shakllangan. Ko'pchilik hali ham umumiy iste'mol uchun zarur uskunalar, materiallar, sanoat mahsulotlarini ishlab chiqaradi.
So‘nggi yillarda sanoat tarmoqlari tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning aksariyat turlari hajmi keskin kamaydi. Xuddi shunday hodisalar qishloq xo'jaligi tarmoqlarida ham kuzatiladi.
Qirg‘iziston Respublikasi iqtisodiyoti tarmoqlarida tobora chuqurlashib borayotgan iqtisodiy inqirozning ildizlari juda chuqur, uning sabablari juda ko‘p. Respublika iqtisodiyotining sust rivojlanishining asosiy sababi ma'muriy-buyruqbozlik markazlashgan rejali asosning hukmronligidir.
Ishlab chiqaruvchi kuchlarni taqsimlash va rivojlantirish haddan tashqari markazlashtirilgan: tabiiy resurslardan asossiz foydalanish: -
- sanoat korxonalarining yetarlicha asoslanmagan joylashuvi (mintaqaning iqtisodiy, ekologik imkoniyatlari, mahalliy tabiiy resurslar imkoniyatlari hisobga olinmagan).
Natijada, ijtimoiy ishlab chiqarish tarkibida resurslar va mahsulotlar o'rtasidagi tafovut kuchaydi:
tovarlar ishlab chiqarishning qisqarishi.
- Milliy daromadning kamayishi.
- davlat byudjeti taqchilligi ortib bormoqda
- tashqi qarz ulushi ortib bormoqda.
- narxlarning oshishi kuzatilmoqda
Shu bilan birga, investitsiyalar yetishmasligi, korxonalardagi ishlab chiqarish uskunalarining eskirganligi, aholining bozor munosabatlari sharoitiga yetarli darajada moslashmaganligi, ishlab chiqarish intizomining zaifligi, ichki va tashqi iqtisodiy aloqalarning izdan chiqishi, ishsizlikning kuchayishi iqtisodiy va ijtimoiy vaziyatni yanada yomonlashtirmoqda.
|
| |
