«Kafansiz ko'milganlar» 157
1
-W.4.
cha chalajon, keksa, menga o'xshash bandaj taqib
ishlaydigan odamlar holdan toyardi. O'z nafsini oy~
lagan brigadirlar ahvoling bilan hisoblashmaydilar.
Bizlar ishlaydigan joydan bir oz narida xotin mah-
buslar ishlashardi. Garchand bizlar ularni, ular biz-
larni ko'rmasalar ham, lekin vaqti-vaqti bilan nola
tola, faiyoddan iborat, Xudoga yolborib:
Bizlarni kim ayirdi,
Kim qildi bizrd judo?!
Jazosini o'zing ber,
Mehribon, qodirXudo!..
deb aytgan ashulalari eshitilardi. Ammo ashu-
la oxiriga yetmasdan soqchilar ularning nafaslarini
o'chirardi.
Xudoga yolborib faryod chekayotgan bu munis
ayollar kimlar? Bular urush davrida nemislarning
qurshovida qolgan, shuning uchun vatan xoini, yoki
josuslikda ayblanganlar edi. Deyarli ko'pchiligi Ukra-
ina, Belorussiya, Boltiq boyidan kelgan sho'rlik xo-
tin-qizlar.
Yaqindagina o'z tug'ishgan singlisini shu lager-
ga kelganligi daragini topib, juda bo'lmasa ovozi-
ni eshitib, hol-ahvol so'rash niyatida devor yoniga
yaqinlashganda uni ko'rgan soqchi otib tashlagan.
Mashinasining ustiga chiqib onasi bilan so'zlash-
moqchi bolgan shoferni otilib o'lganiga hali bir oy-
cha ham bo'lgani yo'q. Singlimni ko'raman, xotinimni
bir marta ko'rsam armonim yo'q, deb otilib o'lganlar
bir yilda bir necha marta bo'lib turadi. Ammo shun-
ga qaramay, xo'rlik, hijron jonidan bezdirgan visolga
tashnalar tavakkal qilishdan toymasdilar.
Tiriklar qabristoni deyilishining sabablaridan biri
ana shu emasmikan!
158 Shukrullo
Afsuski, bitta emas! Bu yerda ajalingdan besh kun
oldin olib ketadigan voqealarni har kuni kutsa bolar-
di. Har kuni bir fojia. Birov otilib, birov yuk ko'taradi-
gan krandan yiqilib, kimdir 70 darajali sovuqda o'pka-
simi, nozik joyinimi sovuqqa oldirib olib ketaberdi. Bu
yerda olibdi degan ovozni eshitasan-u, nega degan
gapni, qayerga, qachon dafn qilinganini bilmaysan.
Bu yerda olding - tamom. Bu yerda sening ixtiyoring
tirigingda ham, olganingda ham lager boshliqlarining
ixtiyorida. Xudo umr bersa, bir mo'jiza yuz berib, qu-
tulib chiqarman deb umid qilasan-u, ba'zan mening
boshimda ham mana shunday bevaqt ofatlar, olimlar
tashvish solgan damlar tez-tez bolardi.
Yer qazish, g'altak arava tashish ishlariga yarama-
ganimdan keyin yengilroq, qor, yomg'irdan panaroq
deb santexmontajchilar brigadasiga o'tdim. Mahbus-
lar uchun yengil ish boladimi? Yengili shuki, ishlay-
sanu faqat o'lmaysan. Men qiladigan ishim yangi qu-
rilayotgan binolarga radiatorlar o'rnatish uchun joy
tayyorlash. Bir qolimda shlamburg (g'isht devorlarni
oyish uchun trubadan qilingan uch tomoni tishli as-
bob), bir qolimda 10 - 15 kilogramm bolg'a (kichkina,
yengil bolg'a bilan shlamburgni urib, devorni teshib
bo'lmaydi) bilan g'isht devorlarni o^ib, a w a l unga
yog'och qoziq, keyin kranshteyn qoqib chiqaman. Al-
batta o'n soat bolg'a bilan g'ishtni o'yib, moljaldagi
ishni bajarish uchun ham hamma qatori kuch bo'li-
shi kerak. Bo'lmasa maxorka puli ham ololmaysan.
Kuning lagerning bir cho'mich bo'tqasiga qoladi. Yo
shu bilan yashashga, yo mehnatga chidashing kerak.
Lekin 45 - 50 daraja sovuq, hali eshik-derazalari
qurilmagan, hamma yog'idan shamol g'urillab tur-
gan binoda 1 0 - 1 2 soat davomida och-nahor 15 kilo-
grammli bolg'ani ko'tarib urish bandaj taqib yurgan
men uchun og'irlik qilardi.
«Kafansiz ko'milganlar»
159
t^vrz
Nihoyatda og'ir jismoniy mehnatda qolganimdan
xabardor bo'lgan, 7 - 8 yildan shu lagerda mahbus-
likda umr o'tkazayotgan toshkentlik vrach Turg'un
Alimuhamedovning rahm-shafqati sabab bo'lib,
yengilroq ishga, navbatchi santexmontajchi bo'lib
ishlashga o'tdim. Ammo yengil sanalgan bu yumush-
ning hatto o'limimga ham rozi qiladigan azob-uqu-
batlari bolishini bilmagan ekanman.
Garchand menga begona bu hunar jismoniy jihat-
dan asriy muzlikni cho'kich bilan kovlashdan ko'ra
yengil, usti yopiq ustaxonada bo'lsa ham, ammo
tutqunlik, lager hayotidagi kutilmagan azoblar, dah-
shatli hodisalar bo'lardiki, ba'zan 25 yil qamoqda
o'tirishga ham rozi bo'lib ketarding.
Men navbatchilik qiladigan ustaxona lagerdan 1-
2 kilometr narida edi. Sovuq 45 - 50 darajaga yetib,
qor bo'ronlari boshlangan kunlari mahbuslar ba'zan
ishga chiqarilmasdi. Bo'ron vaqtida sovuq 50 - 60 da-
rajadan oshardi. Ammo menga o'xshagan tungi nav-
batchilar, temirchilik kabi kasb egalari qurilishga er-
tangi zarur narsalarni tayyorlash uchun har qanday
ob-havo sharoitida ham ishga chiqishga majbur edi.
Shunday kezlarda qollarida avtomat va itlar ushlab
qurollangan nazoratchilar bizlarni safga tizishardi-da,
har doimgidek «bir qadam safdan tashqariga chiqish
yoki orqada qolish qochish hisoblanib, ogohlantiril-
masdan o't ochiladi», deb yurishga buyruq berishardi.
Atrof tep-tekis. Tun. Qorong'i zulmat. Dahshatli
qor bo'roni atrofingda och bo'ridek uvillar, ustimizda
lager bergan paxtalik telogreyka yoki jun po'stin, pax-
talik shim, uning ustidan brezentga o'xshash mato-
dan jomakor shim, yamoq-yamoq kigiz etik, qo'lqop.
Bulardan tashqari, o'zing orttirgan yoki uydan yubo-
rilgan issiq kiyimlarga o'ralib olganimizga qaramay,
bo'ronning zo'rligidan qor ichimizga kirib qolganini
bilmay qolardik.
|
