29
Kristallarda rentgen nurlari difraksiyasi
Kristall paijarasi tuzilishini bevosita kattalashtirib tasvirga tushirish ham
holatlardagina mumkin. Shuning uchun kristall
panjarasi tuzilishini
o’rganishda rentgen nurlarining kristal panjaradagi difraksiyasidan
foydalaniladi. To’lqin uzunligi katta bo’lgan
nurlardan ham foydalanib
bo’lmaydi, chunki difraksiyani kuzatish uchun to’lqin uzunligi difraksion
panjara davri chamasida bo’lishi lozim. Kristall panjarasidagi rentgen nurlari
difraksiyasini eng sodda qilib birinchi marta U. Bregg va G.A. Vulflar
tushuntirib berishdi. Rentgen
nurlari kristallga tushgach, ular turli atom
tekisliklaridan qaytadilar va rentgen nurlarining yo’l farqi to’lqin
uzunligiga
karrali bo’lganida difraksion maksimumlar, ya`ni yorug’
nuqtalar paydo
bo’ladi.
Agar kristaldagi ikki tekislik orasidagi masofa d ga teng bo’lsa, va
rentgen nurlari
burchak
ostida tushsa, u holda 8 - rasmda ko’rsatilganidek
ikki nurning yo’l farqi. 2
dsin
ga teng bo’ladi. Difraksion maksimum sharti
esa,
2dsin
=nλ (13)
bu yerda
n - butun son,
λ - rentgen nurining to’lqin uzunligi.
Ushbu ifoda
Bregg-Vulf qonuni deb ham yuritiladi. Kristall
panjarasidan juda ko’p atom tekisliklarini o’tkazish mumkin (8 - rasm).
Difraksiya maksimumlari ular uchun ham bajarilishi mumkin. Shuning uchun
difraksiyani qayd kdluvchi fotoplyonkada bir qancha yorug’ nuqtaparni
ko’ramiz.
