6
Oxirgi shaklimiz ikkinchi tartibli simmetriya o’qiga va ikki
simmetriya tekisligiga ega, ya`ni - 2mm. Kristallar ham simmetriyaga ega,
ularning simmetriyasi kristall panjarasining simmetriyasidan kelib chiqadi.
Kristallar elementar katakning
tashkil etuvchilarini, ya`ni translyasion
vektorlarning uzunligiga va ular orasidagi burchaklarning qiymatiga qarab
7 ta katta guruhga bo’linadilar. Bu guruhlarning har biri o’z
nomiga ega
bo’lib, kristall singoniyalari deb ataladi (1 - jadvalga qarang).
Kristall uchun mumkin bo’lgan barcha simmetriya amallari
kristalning simmetriya guruhini tashkil qiladi. Simmetriya guruhlari ham
ikki toifaga bo’linadi: nuqtaviy va translyasion.
Nuqtaga nisbatan
akslantirish (inversiya), o’q atrofida burish va tekislikka nisbatan
akslantirish bilan bog’liq bo’lgan simmetriya amallari nuqtaviy simmetriya
guruhini tashkil qiladi. Kristalning tashqi simmetriyasini aniqlovchi bunday
nuqtaviy simmetriya guruhlari soni 32 ta bo’lib ularning kristall
singoniyalari bo’yicha bo’linishi 2 - jadvalda keltirilgan.
2 - jadvalda ushbu 32 ta nuqtaviy simmetriya
guruhlarini xalqaro
qabul qilingan belgilanishidan tashqari, kristallshunos olim Shyonfilis
kiritgan belgilashlar ham keltirilgan. qattiq jismda
kristall panjarasining
mavjudligi 1, 2, 3, 4, 6 - tartibli simmetriya o’qlaridan yuqori tartibli
simmetriya o’qlari bo’lmasligiga olib keladi. 5 -, 7 - tartibli simmetriya o’qi
ham bo’lishi mumkin emas, chunki besh va yetti burchakli shakl yordamida
fazoni qoldiqsiz to’ldirib bo’lmaydi (ba`zi bir biologik kristallar bundan
istisno). Boshqa simmetriya o’qlarini esa yuqoridagi simmetriya o’qlariga
keltirilishi mumkin.
