Образование и инновационные исследования (2021 год
Сп.вып.)
ISSN 2181-1717 (E)
67
http://interscience.uz
“Kompetent” va “kompetentsiya” atamalari ta’lim
muhitida tobora keng
tarqalmoqda. Pedagogik-psixologik adabiyotlarni о‘rganish (M.G. Davletshin,
N. Safayev, E. Gaziev, A. G. Bermus, V. A. Bolotov, V. N. Vvedenskiy, I. A.
Zimnyaya, O. E. Lebedev, N.V. Kuzmina, G.K. Selevko, A.V. Xutorskoy va
boshqalar) pedagogik amaliyotda ushbu tushunchalar juda tez-tez ishlatiladi,
degan xulosaga kelishimizga imkon beradi, ammo ayni paytda «kompetentsiya»
va “competent” tushunchalariga aniq izoh mavjud emas.
N.A.Muslimov va boshqalar kompetentsiya tushunchasini quyidagicha talqin
qilgan “faoliyatda nazariy bilimlardan samarali foydalanish, yuqori darajadagi
kasbiy malaka, mahorat va iqtidorni namoyon eta olish”[1].
M. T. Axmedovaesa “Kompetentsiya”
deyilganda, shaxsning biror-bir
soxadan xabardorlik, shu soxani bilish darajasi tushuniladi” deb izohlaydi [18,
s.34].
Bundan tashqari, olimlarning fikrlari kо‘rib chiqilgan kategoriyalar nisbati,
tasnifi va tuzilishi bо‘yicha farq qiladi. Pedagogika fanida ikki yо‘nalish
shakllangan – kо‘rib chiqilgan tushunchalarni sinonimlashtirish va farqlash.
Birinchi yо‘nalishga tegishli tadqiqotchilar (V.A. Bolotov, V.S. Lednev, M.V.
Ryjakov, V.V.Serikov va boshqalar kompetensiyaning amaliy yо‘nalishiga alohida
e’tibor berib, tushunchaga aniqlik kiritishgan. Ikkinchi yо‘nalish vakillari (I.A.
Zimnyaya, O.M. Mutovskaya, A.V. Xutorskoy, S.E. Shishov va boshqalar) ushbu
tushunchalarni tubdan farqlagan, kompetensiyani asosiy kategoriya sifatida
belgilagan.
“Kompetent” va “kompetentsiya” toifalarini talqin qilishda noaniqlik bilan
bir qatorda, kasbiy kompetensiya tushunchasini
aniqlash masalasi ham ochiq
qolmoqda. Mahalliy pedagogika fanida kasbiy kompetentsiya muammosi hanuz
о‘z yechimini kutmoqda. Ushbu tushunchaning kontseptual talqini va qо‘lanish
sohasining о‘ziga xosligi ushbu hodisani turli xil tarzda tushunishga sabab
bо‘moqda.
Zamonaviy ilmiy va uslubiy adabiyotlarda biz kompetentsiyalarning
integratsion xususiyatlarini о‘rganamiz, xususan:
–shaxsning mas’uliyatni bо‘yniga olish, har qanday qarorlarni birgalikda
qabul qila olish qobiliyati bilan bog’liq
ijtimoiy kompetensiya;
– jamiyatdagi hayotni tartibga soluvchi va murosasizlik tuyg’ularining
tarqalishining oldini olishga qaratilgan, shuningdek, boshqa madaniyat,
til va
din vakillari bо‘gan odamlar bilan yashashga odamning tayyorligini alohida
tushunishga yordam beradigan
kompetensiya;
– insonning zamonaviy ijtimoiy hayotda va kasbiy faoliyatida muhim bо‘gan
yozma va og’zaki muloqot qobiliyatiga ega bо‘ishini belgilaydigan kompetensiya;
– yangi texnologiyalarni о‘zlashtirish muhim bо‘gan innovatsion axborot
jamiyatining paydo bо‘ishi bilan bog’liq kompetensiya;
– insonni nafaqat tanlangan kasbida, balki shaxsiy va jamoadagi hayotida,
hayotiy faoliyati davomida bilish qobiliyatini amalga oshiradigan kompetensiya.
Shuni ham ta’kidlash kerakki, kompetentlik, insoniy muloqotning barcha
turlarida, aloqa bо‘yicha sheriklar adekvatliligining uchta asosiy darajasiga
erishishni о‘z
ichiga olishi mumkin, xususan: kommunikativ; interfaol; sezgir.
Shuningdek, har qanday sohada mutaxassisning ustuvor ma’naviy-axloqiy
tamoyillaridan biri bо‘gan professional kompetentsiya tamoyiliga murojaat
qilish kerak. Shuni ta’kidlashni istardikki, bо‘ajak о‘qituvchining
kasbiy
mahorati bir qator maxsus tarkibiy qismlardan iborat bо‘ishi mumkin, ular
