Kovalent bog’lanish. O’zaro ta’sir etuvchi atomlar elektron bulutlarining umumlashuvi hisobiga vujudga keladigan bog’lanish kovalent bog’lanish . deyiladi. Kovalent boglanishni tushuntirishning 2 ta usuli bor. Ular: valent bog’lanish usuli (VBU), molekulyar orbitallar usuli (MOU).
Bu boglanish VBUida quyidagicha tushuntiriladi:
1) kimyoviy birikma ikkita atomdagi qarama-qarshi spinli elektronlarning o’zaro juftlashuvi hisobiga vujudga keladi:
+ .H = H : H
2) kimyoviy birikmada elektron bulutlar bir-birini qanchalik ko’p qoplasa, bog’ shunchalik mustahkam bo’ladi.
.C +. Cl = : Cl:Cl:
Kimyoviy birikma 2 xil bo’ladi: 1) qutbli va 2) qutbsiz.
Qutbsiz kovalent bog’lanish bir xil atomlar orasida vujudga keladi. H 2, O2, Cl2, N2, F2, Br2, I2 va hokazolar kabi birikmalarda qutbsiz kovalent bog’lanish bo’ladi. 2,1 2,1 2,8 2,8 3,07 3,07
H : H Cl : Cl N ::: N
Qutbli kovalent bog’lanish. Bunda umumlashgan elektron jufti hechqaysi atom tomon siljimagan bo’ladi, chunki har ikkala atomning o’ziga elektronni tortish qobiliyati, ya’ni elektromanfiyligi bir xil
H
: N + 4.H ®[ H N H ] 0H
H
2.ELEKTRMANFIYLIK.
Elementning ionlanish potentsiali ( ) qanchalik kichik bo’lsa, bu element shunchalik kuchli metallik xossalariga ega bo’ladi. Shuning uchun D.I.Mendeleev davriy sistemasida har qaysi davrning boshidan ohiriga o’tgan sayin elementlarning ionlanish energiyasi ortib boradi. Masalan, Li ning ionlanish potentsiali 5,392 eV, Ve niki 9,32 eV, F ning ionlanish potentsiali 17,42 eV ga teng.
Davriy sistemaning har qaysi guruhida yuqoridan pastga tushgan sari ionlanish energiyasining qiymati kamayib boradi. Masalan, natriyning ionlanish potentsiali 5,14 eV, kaliyniki 4,34 eV.Elementning elektronga moyilligi. Ma‘lumki, davriy sistemada har qaysi davr ichida chapdan o’nga o’tgan sayin atomning o’ziga elektron biriktirib olish xossasi orta boradi. Atom o’ziga elektron biriktirib olib, o’sha elementning manfiy ioniga aylanadi. Element atomi bir elektron biriktirib olganda ajralib chiqadigan energiya miqdori ayni elementning elektronga moyilligi deb ataladi. Bu miqdor kJМmol–1 yoki elektronvoltlar bilan o’lchanib, Ye harfi bilan belgilanadi. Elementning elektronga moyilligi qanchalik katta bo’lsa, uning metallmaslik xossalari shunchalik kuchli ifodalangan bo’ladi. Demak, elementlarning metallmaslik xossalarini yaqqol ifodalash uchun elektrmanfiylik degan tushuncha kiritilgan. Ayni elementning elektrmanfiyligi uning ionlanish energiyasi bilan elektronga moyilligi yig’indisiga teng, uni Ye + / 2 deb yozish ham mumkin:
X = YE +
Elementning elektrmanfiyligi eV bilan ifodalanadi.
Nima sababdan elementning elektrmanfiyligini ifodalash uchun YE+ yig’indi qabul qilinganligini tushunish qiyin emas. Masalan, ikki element – A hamda V o’zaro ta‘sir etib, ion birikma hosil qilsin. Bunda elektron A dan V ga yoki, aksincha V dan A ga o’tishi mumkin. bu ikkala imkoniyatdan qaysi biri amalga oshadi?
Agar elektron A dan V ga o’tsa, bu vaqtda YEV ga (ya‘ni V ning elektronga moyilligiga) teng energiya ajralib chiqib, A ga (ya‘ni A ning ionlanish energiyasiga ) teng energiya yutiladi; kimyoviy o’zaro ta‘sir natijasida sistemaning energiyasi YEV - V qadar kamayadi. Aksincha, elektron V dan A ga o’tsa, kimyoviy o’zaro ta‘sir natijasida sistemaning energiyasi YEA - V ga qadar kamayishi kerak. Lekin kimyoviy o’zaro ta‘sir energiya ko’proq kamayadigan yo’nalishda amalga oshadi. Demak, YEV - A > YEA - V bo’lsa, elektron A dan V ga kuchishi lozim, aks holda V dan A ga o’tadi. Bu tengsizlikni:
shaklida yozish mumkin. Demak, o’zaro ta‘sir etayotgan elementlardan qaysi birining yig’indisi (YE + ) qattarok bo’lsa, elektron o’sha element atomiga o’tadi. Shuning uchun ham YE + yig’indi elementning elektrmanfiyligini ifodalaydi.
|
