Muhammad Al-Xorazimiy Nomidagi TATU- Qarshi filiali
Kampyuter Injenering fakulteti KI-11-21guruh talabasi
“Kompyuter tarmoqlari” fanidan bajargan
3-MUSTAQIL ISH
Qabulqildi:__________________________Zohirov Q
Bajardi:__________________________Abdirasulov J
2023
Tarmoq standartlarini tartibga soluvchi qo‘mitalar.
Reja:
Lokal tarmoqlar (LAN) va ularning qurilish usullari.
"Ethernet" texnologiyasi.
Shahar tarmoqlari (MAN) va ularning qurilish usullari.
ATM, ISDN, xDSL texnologiyalari.
Global tarmoqlar (WAN) va ularning qurilish usullari.
WAN tarmoqlarida qo‘llaniladigan standar texnologiyalar.
Компьютер тармоқларини қуришда - қуйидаги коммуникацион қурилмалардан фойдаланилади:
- концентраторлар,
- коммутаторлар (кўприклар),
- маршрутизаторлар.
Xab va kommutatorlar lokal tarmoqlarini qurish uchun foydalaniladi, masalan, uyda yoki ofisda, lekin tarmoqlarni ulash va ushbu tarmoqdan tashqarida ma'lumotlarni uzatish uchun, masalan, Internetga, bizga marshrutizatorlar kerak bo`ladi.
Routerlar yoki marshrutizatorlar, kommutator va hablardan farqli IP-manzillar bilan ishlay oladilar.
Marshrutizator unga keladigan ma'lumotlarning IP-manzili asosida ma'lumotlarni bir tarmoqdan ikkinchisiga yo'naltirish bilan shug'ullanadi. Ma'lumotlar to'plami, yani paketlar unga kelganida, u manziliga, so'ngra marshrut jadvaliga qaraydi va keyin ma'lumotlar bilan nima qilishni hal qiladi - ma'lumotlarni o'z tarmog'iga yo'naltirishi yoki boshqa tarmoqqa yuborishini hal qiladi
Lokal tarmoqlarning qo’llanish sohasi juda keng. Bunga ofis ishlarini avtomatlashtirish, korxona boshqaruv sistemalari, loyihalarni avtomatlashtirish texnologik jarayonlari va robototexnika komplekslari, bank va axborot sistemalari, elektron pochta sistemalarini boshqarish kiradi. WINDOWS OSda lokal tarmog’ni sozlash va ishlatish uchun juda qulayligini albatta e’tirof etish kerak. Tarmoq bilan ishlashdan avval, agar Sizning kompyuteringiz lokal tarmoqqa ulanmagan bo’lsa, sozlash ishlari olib boriladi. Kompyuter tarmoqda ishlashi uchun uni sozlash jarayoni quyidagicha:
Tarmoqda ishlovchi har qanday kompyuter o’z nomi, maxsus TCP-IP adresi va ishchi guruhiga ega bo’lishi kerak. Boshqa tarmoq ishtirokchilari unga shu nom va TCP-IP adres bilan murojaat qilishlari mumkin (fayl va papka, xabar jo’natish). Windows OC o’rnatilgan kompyuterlar orasida aloqa mavjudligini tekshirish uchun ping (bu erda TCP-IP tarmoqdagi tekshirilayotgan kompyuter adresi) buyrug’i ishlatiladi.
Ethernet концентраторларини иерархик кўринишда улаш.
Ethernet(ezernet, lotincha ather - eter) - kompyuter tarmoqlarining paketli texnologiyasi. Ethernet standartlari simli ulanishlarni va elektr signallarni fizik sathda, paket formatida va tashuvchiga kirishni boshqarish protokollarida - OSI modelining ulanish qatlamida belgilaydi. Ethernet asosan IEEE 802.3 standartlari guruhi tomonidan tavsiflanadi. Ethernet 1990-yillarning o'rtalarida Arcnet, FDDI va Token halqalari singari eng ko'p tarqalgan LAN texnologiyasiga aylandi.
Ethernet(ezernet, lotincha ather - eter) - kompyuter tarmoqlariningpaketli texnologiyasi. Ethernet standartlari simli ulanishlarni va elektr signallarni fizik sathda, paket formatida va tashuvchiga kirishni boshqarish protokollarida - OSI modelining ulanish qatlamida belgilaydi. Ethernet asosan IEEE 802.3 standartlari guruhi tomonidan tavsiflanadi. Ethernet 1990-yillarning o'rtalarida Arcnet, FDDI va Token halqalari singari eng ko'p tarqalgan LAN texnologiyasiga aylandi.
Birinchi versiyalarning standartida (Ethernet v1.0 va Ethernet v2.0) koaksial kabel uzatuvchi vosita sifatida foydalanilganligi, keyinroq o'ralgan juft simli va optik kabeldan foydalanish mumkinligi aytilgan. Kirishni boshqarish usuli - tashuvchini boshqarish va to'qnashuvni aniqlash (CSMA / CD, Carrier Sense Multiply Access to Collision Detection), ma'lumot uzatish tezligi 10 Mbit / s, paket hajmi 72 dan 1526 baytgacha, ma'lumotlarni kodlash usullari tavsiflangan. Bitta umumiy tarmoq segmentidagi tugunlar soni 1024 ish stantsiyasining chegarasi bilan cheklangan (fizik sath spetsifikatsiyasi yanada qattiq cheklovlarni o'rnatishi mumkin, masalan, yupqa koaksial segmentga 30 dan ortiq ish stantsiyalari va qalin koaksial segmentga 100 dan ortiq bo'lmagan ulanish mumkin). Biroq, bitta umumiy segmentga qurilgan tarmoq, tugunlar soni chekloviga erishilishidan ancha oldin samarasiz bo'ladi.
Shahar tarmoqlari MAN
Shahar tarmoqlari (Metropolitan area networ, MAN) – 5km va 50km oralig’idagi hududga ega bo’lgan shahar tarmoqlariga ulangan foydalanuvchilarni kompyuter resurslaridan foydalanishni ta’minlaydi. Shahar tarmoqlari bir nechta kichik LAN yoki katta LAN tarmog’idan kattaroq bo’lgan hududni yoki WAN tarmog’idan kichikroq bo’lgan hududni o’z ichiga oladi. Bu atama shahardagi tarmoqlarni bitta kattaroq tarmoqqa o'zaro bog'lash jarayonlarini tasvirlash uchun qo'llaniladi.
Shahar (mintaqaviy) tarmoqlar (Metropolitan Area Network - MAN) bitta shahar ichidagi mahalliy tarmoqlarni ulash, shuningdek, mahalliy tarmoqlarni global tarmoqlar bilan ulash uchun mo'ljallangan.
Shahar tarmoqlar
--yuqori tezlikdagi aloqa kanallari
--geografik jihatdan cheklangan
--aloqa kanallarining uzoq masofada joylashuvi
Metropoliten tarmoqlari (MAN) va ko'priklar
Shuningdek, u bir nechta mahalliy tarmoqlarni magistral aloqa linyalari bilan ko'prik orqali o'zaro bog'liqligini anglatishda ham ishlatiladi.
Mahalliy tarmoqlarni bir xil turdagi apparat va dasturiy ta'minot bilan ulash uchun ko'priklar ishlatiladi. Ko'prik rolini kompyuterga kiritilgan maxsus tarmoq kartasi yoki maxsus dasturiy ta'minotga ega alohida kompyuter o'ynashi mumkin.
Mahalliy tarmoqlarni turli xil apparat va dasturiy ta'minot bilan ulash uchun har bir tarmoqda shlyuz deb ataladigan maxsus kompyuter(gateway) ajratilgan. Tarmoqlarning har birining shlyuzlari aloqa liniyalari yordamida bir-biriga ulanadi va ma'lumotni tarmoqdan uzatishning bir usuli bilan olib, boshqa usul bilan tarmoqqa o'tkazish va uzatishni ta'minlaydi. Slyuzlarning roli ko'priklarning roliga qaraganda ancha murakkab.
MAN tarmoqlari odatda bitta tashkilotga tegishli tarmoq sifatida qaralmaydi, ammo bunday tarmoqlarni bitta Internet xizmat provayderlariga tegishli bo’lishi mumkin. MAN tarmog’ida katta hududlarda yuqori tezliklarda ma’lumot uzatish oraliqlarini qamrab oladi va shahar o'lchamidagi maydonni yoki bir nechta kichik o’lchamdagi binolarni (LAN tarmoqlaridan tashkil topgan) qamrab olishi mumkin.
MAN ko'pincha mintaqaviy resurslardan foydalanish maqsadida ishlatiladi va boshqa tarmoqlarga umumiy ulanishni ta'minlaydigan yuqori tezlikda ishlaydigan tarmoqdir, ya’ni shaharlararo tarmoqlarni ulashda ishlatiladi. Quyidagi 1-rasmda MAN tarmoqlariga misol keltirilgan.
MAN tarmog’ining arxitekturasi
S haharning geografik o’rni va aholining soniga mos ravishda MAN tarmoqlari turli texnologiyalar bazashida qurilishi mumkin.
Oxirgi foydalanuvchilarning terminallari, provayderlarnng taqdim etadigan xizmat turlari, kundalik ish faoliyatidagi ehtiyojlar sabab - MAN tarmoqlari ham simsiz ham simli texnologiyalar asosida samarali qurilmoqda.
- Idoralar, maktablar, campuslar va xonadonlar LAN tarmoqlari asosida qurilsa,
- Shaharlar, shtatlar, viloyat yoki mamlakat MAN tarmoqlari asosida quriladi.
Shahar tarmoqlari
Bunday katta hududlar ikki xil texnologiya asosida quriladi:
simli va simsiz.
Shahar ichi tarmoqlarida telekommunikatsiya xizmat provayderlari, masalan Interner provayderlari, foydalanuvchilarga, tashkilotlar, institutlarga ikki muhit orqali xizmatlarni taqdim etadi.
Shaharlararo aloqa esa asosan optik kabellar orqali ta’minlanadi
Simsiz MAN tarmoqlari
Hozirgi kunda Korea, Yaponiya kabi rivojlangan mamlakatlarda shahar tarmoqlarini simsiz texnologiyalar asosida qurish ommalashgan. Buning asosiy sabablaridan qilib foydalanuvchi terminallari (smartfon, noutbok, platshet, turli raqamli qurilmalar) simsiz bog’lanishlarni qo’llab quvvatlashidir. WiMAX, LTE va sputnik texnologiyalari asosida shahar telekommunikatsiya tarmoqlari simsiz ko’rinishda qurish mumkin.
WiMax (Worldwide Interoperability for Microwave Acces) - bu IEEE 802.16 standartlari to'plamiga asoslangan simsiz keng polosali aloqa standartlari oilasiga mansub bo’lgan texnologiya hisoblanadi
MAN tarmoqlarida qo’llaniladigan asosiy qurilmalar
Foydalanuvchining oxir terminali ulanadigan WiFi yoki modem yoki 3G, 4G stansiyalaridan farqli MAN tarmoqlarida katta sig’imli, yuqori o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan tarmoq qurilmalaridan foydalaniladi. Ushbu tarmoq - turli xil tarmoqlarning qismlarini (simsiz, DSL va boshqalari) bir-biriga bog'laydigan, turli xil lokal tarmoqlar yoki quyi tarmoqlar o'rtasida ma'lumot almashish yo'lini ta'minlaydigan kompyuter tarmog'ining bir turidir. MAN tarmoqlarida PDH, SDH/SONET, WiMax, LTE texnologiyalarini qo’llab quvvatlaydigan barcha qurilmalar ishlatiladi: IP kommutator (IP switch), L3 router, IMS kommutator, shlyuz qurilmalari.
IP kommutator (IP switch). Ushbu qurilma bir nechta lokal tarmog’i kommutatorlarini (LAN switch) global MAN tarmoqlariga ulanishini ta’minlaydi. Shuningdek, u katta o’lchamli tarmoqlar orasida ham ko’prik vazifasini o’taydi.
2-darajali (Layer2 yoki L2) kommutator mahalliy tarmoqdagi (LAN) yoki ma'lum bir tarmoqning bir nechta segmentlarini yoki bir nechta qurilmalarini ulash uchun mo'ljallangan. Layer 2 kommutatori kiruvchi freymlarning MAC manzillarini qayta ishlaydi va ro'yxatdan o'tkazadi, fizik adreslash va ma'lumotlar oqimini boshqarishni amalga oshiradi (VLAN).
GLOBAL WAN TARMOG’I
Global kompyuter tarmoqlari (Wide Area Networks, WAN) yoki territorial kompyuter tarmoqlar – tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlardan, katta-katta xududlarga yoyilib ketgan ko’p sonli abonentlar foydalanadilar. Bu xududlarning chegaralari – viloyat, region, mamlakat, kontinent chegaralaridan iborat bo’lishi yoki yer yuzi bo’ylab yoyilgan bolishi mumkin.
WAN, MAN,LAN tarmoqlari
WAN
Odatda, kompyuter tarmoqlari geografik jihatdan ajralib turadi. Tarmoq mobil telefon va Bluetooth orasidagi masofa kabi kichik bo'lsa ham, Internetning o'zi kabi katta va butun geografik dunyoni qamrab oladi.
Nomidan ko'rinib turibdiki, keng hududiy tarmoqlar (WAN) har bir viloyatni va butun mamlakatni qamrab oladigan keng hududni qamrab oladi. Odatda, aloqa tarmog'i global tarmoqdir. Ushbu tarmoqlar MAN va LAN-ga ulanishni ta'minlaydi. WAN juda tez magistralga ega bo'lgani uchun u juda qimmat tarmoq uskunalarini ishlatadi.
WAN Asynchronous Transfer Mode (ATM), Frame Relay va Synchronous Optic Networking (SONET) kabi ilg'or texnologiyalardan foydalanishi mumkin. WANni bir necha usul bilan boshqarish mumkin.
Global kompyuter tarmoqlari.
Global kompyuter tarmog’ining keng tarqalgan umumiy tuzilish chizmasi 1-rasmda keltirilgan.
Bunda:
S (switch) - kommutatorlar, K - kompyuterlar, R (router) - marshrutizatorlar, MUX (multiplexor) - multipleksor, UNI (User-Network Interface) – foydalanuvchi-tarmoq interfeysi va NNI (Network-Network Interface) – tarmoq-tarmoq interfeysi, PBX - ofis ATSi va kichkina qora rangli to’rtburchakchalar esa DCE qurilmalari, ya’ni modemlardir.
Bunday tarmoq alohida ajratilgan aloqa kanallari asosida quriladi. Aloqa kanallari kommutatorlar – S, yordamida birlashtiriladi. Bu kommutatorlar paketlarni kommutatsiyalash markazlari (PKM) deb ham ataladi, ya’ni ular aynan paketlarni kommutatsiyalashni amalga oshiradilar.
ATM texnologiyasi ikkita texnologiyaning yondashuvlarini - paketli kommutatsiya va elektron kommutatsiyani birlashtiradi. Birinchidan, ma’lumotni manzilga yo’naltirilgan paketlar shaklida uzatish, ikkinchidan, kichik o’lchamdagi paketlardan foydalanish qabul qilindi, buning natijasida tarmoqdagi kechikishlar oldindan aytib bo’lingan bo’lib, shuning uchun tahlil va monitoring osonroq. Virtual elektronika yordamida kanalga xizmat ko’rsatish sifati parametrlarini oldindan buyurtma qilish va turli xil xizmat ko’rsatish sifatiga ega virtual mikrosxemalarga ustuvor xizmat ko’rsatish yordamida turli xil trafiklarni bitta tarmoq ichida kamsitishsiz amalga oshirish mumkin. ATM texnologiyasi avvaldan barcha turdagi trafikni ularning talablariga muvofiq xizmat ko’rsatadigan texnologiya sifatida ishlab chiqilgan. B-ISDN tarmog’ining yuqori qatlamlarining xizmatlari ISDN tarmog’ining xizmatlariga o’xshash bo’lishi kerak - bu fakslarni yuborish, televizion tasvirlarni tarqatish, ovozli pochta, elektron pochta, video konferentsiya kabi turli xil interfaol xizmatlar. ATM texnologiyasining yuqori tezligi ISDN tarmoqlari tomonidan amalga oshirib bo’lmaydigan yuqori darajadagi xizmatlar uchun ko’proq imkoniyatlar yaratadi - masalan, rangli televizion tasvirlarni uzatish uchun 30 Mbit / sekundgacha tarmoqli kengligi kerak. ISDN texnologiyasi bunday tezlikni qo’llabquvvatlay olmaydi va ATM uchun bu katta muammo emas. ATM standartlari IEEE maxsus qo’mitasi, shuningdek, ITU-T va ANSI qo’mitalari homiyligida ATM Forum deb nomlangan tashkilotlar guruhi tomonidan ishlab chiqilgan. ATM juda ko’p turli xil usullarda standartlashtirishni talab qiladigan juda murakkab texnologiya, shuning uchun standartlarning asosiy yadrosi 1993 yilda qabul qilingan bo’lsa ham, standartlashtirish bo’yicha ishlar faol davom etmoqda. ATM forumida deyarli barcha manfaatdor tomonlar - telekommunikatsiya uskunalarini ishlab chiqaruvchilar, LAN uskunalarini ishlab chiqaruvchilar, telekommunikatsiya tarmoq operatorlari va tarmoq integratorlari ishtirok etayotganligi nekbinlik bilan ilhomlantiradi.
xDSL – x texnologiya va DSL – raqamli abonent liniyasi ma’nolarini anglatadi. DSL texnologiyasi dunyoda yuqori tezlikli kirish tamoqlarini qurish va keng polosali tarmoqlarga chiqish bo’yicha eng mashxur, qulay va arzon usuli xisoblanadi. So’ngi yillarda dunyoda mashxur texnologiyasi bu ADSL bo’lib xisoblanadi. Quyida texnologiyalari bilan tanishish mumkin:
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
Uslubiy qo’llanmalar ,maruza matinlari va smenarlar.
https://ziyonet.uz/.
Internet saytlardan.
|
