uchun suv yuvib ketmaydigan, elcktr asbob-uskunalarni moylash uchun
maxsus suyuq moylar, transmissiya mexanizmlarida csa yuqori bosiniga
chidamli quyuq moylar ishlatiladi. Mov /axirasi saqlanadigan maxsus
karteri yo*q mcxanizmlar, masalan, yurisli qismlari, rul tortqilari.
ventilatorlar va boshqalar uchun oqib tushmaydigan konsistent
moylar
qo'Ilaniladi.
Motor va transmissiya mexanizmlari uchun qo'llaniladigan moylar
ncftdan yonilg‘i olingandan kcyin qolgan qoldiq — mazutdan olinadi.
Motor moylari mazutni qayta haydash yo'li
bilan olinib, ular distillât
moylar deb alaladi. Transmissiya moylari mazut qoldiqlarim tindirib
va tozalab olinib, ular qoldiq moylar deb ataladi.
Motorda moyning eskirmasdan ishlash muddati moylash tizimi
tuzilishiga, texnik xizmat ko‘rsatish qoidalari to‘g‘ri bajarilishiga va
moy sifatiga bogMiq. Moyning qovushoqligi, qotish harorati, stabilligi
va korroziya hosii qilmasHgi uning sifalini aniqlovchi asosiy ko‘rsat-
kichlardir.
Moyning qovushoqligi zarrachalarining bir-birjga
nisbalan siljishiga
qarshilik ko'rsatishini tavsiHab, santistoks (sst) hisobida ifodalanadi.
Santistoks stoksning yuzdan bir ulushidir. Stoks moyning kinematik
qovushoqligini o ‘lchash birligi bo‘lib, u moy dinamik qovushoq-
ligining zichligiga nisbatidir. Moyning dinamik qovushoqligi — bir-
biridan 1 sm uzoqda turgan va 1 sm/s tezlikda harakat qiluvchi 1 sm2
sathdagi ikki qallamining qarshiligidir.
Moyning qovushoqligi ishqaianish kuchiga va moy pardasi qalinligiga
ta’sir etadi. Ortiqcha qovushoq moy qalin moy pardasi hosil qilib,
harakallanishi va sachrashi qiyin bo‘ladi hamda kichik tirqishlarga kira
olmaydi. M oyning qovushoqligi oz boisa, tirqishlardan siqilib chiqib,
sirtlarni qanoatlanarli darajada nioylamaydi.
Shuning uchun moylarni tanlashda ularning qovushoqligiga jiddiy
ahamiyat beriladi.
Moyning qotish harorati uning quyulmaydigan
holatga kelish harorati
bo'lib, sovuq motorni yurgizib yuborish, moylash ti/imining tirqishla-
ridan moyni o ‘tkazish uchun katla ahamiyatga ega. Moyning qotish
harorati -20" dan -40° gacha bolishi kerak.
Moyning stabilligi deb, metallga yopishgan yupqa moy qavatining
yuqori harorat va havodagi kislorod ta’siridan oksidlanishga va lurli
zararli moddalar hosil qilishga qarshilik ko‘rsatishiga aytiladi.
Moyning korroziya hosil qilmasligi uning tarkibidagi kislotaga bog'liq.
Kislota detallarning yeyilishiga va yemirilishiga sabab bokladi.
Og'ir sharoitda ishlaydigan moylarga oz miqdorda (1—5 % ) maxsus
murakkab modda (prisacika)lar qo'sliiladi. B a ’zi prisadkalar moyni
quyuqlashtiradi; yuqori haroratda moyning qovushoqligini oshiradi;
qoiish haroratini 20— 40' ga pasaytiradi.
Bunday prisadkalar depres-
satorlar dcyiladi: moyga oksidlanishini — organik kislotalarva smolali
asl'alt birikmalar hosil qiüshini sekinlashtirish uchun
kislotaga qarshi,
delallarning /anglab vcyilishini kamaytirish uchun
korroziyaga qarshi,
dctallarda hosil bo'ladigan zararli quyqa va cho‘kindilarni ketkazish
uchun choLkinciilarni erilib
yuvadi^an, chcgaraviy ishqalanuvchi
delallarning sirlida muslahkam mov pardasi hosil qilish uchun
yeyilishga
qarshi qo'shimchalar qo'sliiladi.
Ko'pincha moyning bir ncchu xossasini yaxshilash zarur bo'ladi,
bunday
hollarda kompleks qo'shimchalar qcVllaniladi. Masalan. dizel
moylanga qokshiiadigan kompleks qo'shimchalar yeyilishni kamaytiradi,
pors’nen halqalarining kuyib yopishishiga yo‘l qo‘ymaydi va moyning
qoiish haroratini pasaytiradi.
Ben/.inli moiorlarni moylash uchun M fiB, M8A, M8B. M lO b
markali, dizel motoriarm moylash uchun esa M S B , M SB va M - iO B
markali moylar qo'llanil-idi. Bunda: M — motor moyi ekanligini,
harilardan keyingi raqamlar nioyning santistoks (sst) bilan ifodaianadigan
100°C dagi kinemalik qovushoqligini ko’rsatadi; A, B — guruh moylar
karburalorli inolorlarda va larkibida 0,2% gach.a oltingugurti bolgan
dizel yonilg'ii-.ida ishlaydigan dizellarda, B — larkibida 1% gacha
ol'ingugurti bo'lgan yonilg‘ida ishlaydigan dizellarda qollaniladi.
I urli moylarni bir-hiriga aralasluirish va bdgilangan navlari o'rniga
boshqusini ishlaîish yaramaydi.
Transmissiya moylarining qovushoqligi molor moylaridan 2— 3
baravar ortiq boladi. Haroral 0°C ga yelguncha yozgi, -20°C ga qadar
qishki transmissiva moylari qoilaniladi. Ortiqcha sovuqda iransmissiya
moyiga 20 — 25% dizel yonilg'isi qo'shib ishlatish munikin.
I ransmissiya moyi siialida ko'pincha prisadkasiz nigrol qo'llaniladi.
Yozda l'An-15, qishda T'An-10 markali transmissiya moylari ni qo1
1
flash
ma'qul.
Bunda TA — aviomobil va iraklorlarda ishlatiladigan iransmissiya
moyi ekanligini; n — qo'shimcha (prisadka) borligini, raqamlar moyning
kinemalik qovushoqligini kolrsatadi. Q o ‘shimcha qotish haroratini
pasauiradi va mov pardasming muMahkamligini oshiradi. Ba’zi
irak-
lorlarning tiansmissiya mexanizmlariga motorlar uchun qo'llaniladigan
moylar quyiladi.
Konsistent m oylar — mineral moylarga 10— 25% quyuqlashtirgich
(parafin, serezin, sovun va boshqa moddalar) qo'shib tayyorlanadigan
quyuq moylardir. Quyuqlashtirgich niodda sifatida uglevodorod
qo'shilsa — vazelin, kalsiyli sovun qo'shilsa — solido!, natriyli sovun
qo‘shilsa konstalin hosil bo‘ladi.
Solidol namga ehidamli, lekin ortiqcha (60 — 8()°C dan yuqori)
issiqqa chidamsizdir. Konstalin birmuncha yuqori (I30"C gacha) haro-
ralga ehidamli, animo namga chidamsizdir. Turli detai va mcxanizmlarni
moylashda bu moylarning xossalarini c’tiborga olish zarur.
