Labaratoriya ishi №12
Mavzu:Soliq axborot tizimlari
Ishning maqsadi:Soliq axborot tizimlarini o’rganish.
Ishning vazifalari:
Soliq xizmati organlaridagi axborot tizimlari va texnologiyalarining tarkibi,tuzilishi va vazifalari.
Soliq xizmati organlaridagi axborot tizimlari va texnologiyalarining tarkibi,tuzilishi va vazifalari.
Nazariy qism:
Soliq xizmati organlaridagi axborot tizimlari va texnologiyalarining tarkibi,tuzilishi va vazifalari.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning iqtisodiyotga aralashuvi vatartibga solish ishlarini amalga oshirish soliq va pul-kredit siyosati orqali amalga oshiriladi.
Respublikamiz iqtisodiy va siyosiy rivojlanishining hozirgi bosqichida bozor munosabatlariga to‘la hukmron bo‘lgan bozor iqtisodiyoti qonunlari va talablariga to‘la amal qilinmoqda hamda iqtisodiyotni boshqarishda demokratik usullardan foydalanilmoqda. Murakkab o‘tish sharoitida soliqlar vositasida iqtisodiy jarayonlarni tartiblash tizimini to‘la va to‘g`ri tashkil eta olish bozorning iqtisodiy tamoyillariga moslashishini ta’minlashda katta ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston Respublikasi soliq tizimi yuridik va jismoniy shaxslardan undiriladigan turli xildagi soliqlar va yig`imlar majmuasidan iboratdir. Soliq va yig`imlardan tushadigan tushumlar davlat budjetining daromad qismini to‘ldirish uchun xizmat qiladi.
Bozor munosabatlarining rivojlanishi, tadbirkorlik faoliyatini erkinlashtirish natijasida yuridik va jismoniy shaxslardan iborat soliq to‘lovchilar ko‘payib bormoqda. Shunga muvofiq ravishda soliq organlari tomonidan har kuni ishlanadigan va tahlil qilinadigan axborotlar hajmi oshib bormoqda. Har kuni soliq inspeksiyalariga minglab hujjatlar kelib tushadi, hisobot davrlarida esa ularning hajmi bir necha baravar ko‘payadi. Shuning uchun davlat soliq xizmati tashkil etilishi bilanoq ularning faoliyatini avtomatlashtirishga katta e’tibor berildi.
Axborot tizimlari va texnologiyalarini iqtisodiyot, fan, ta’lim va boshqa sohalarga keng joriy etish maqsadida O‘zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish to‘g`risida»gi, «Elektron raqamli imzo to‘g`risida»gi,«Elektron tijorat to‘g`risida»gi,«Elektron hujjat aylanishi to‘g`risida»gi, «Elektron to‘lovlar to‘g`risida»gi Qonunlari qabul qilindi. Bu qonunlar soliq tizimiga bevosita tegishli bo‘lib, ularni amaliyotga tadbiq etish zamon talabiga aylandi.
Bu borada ilk bor O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 3 avgustdagi
“O‘zbekiston Respublikasi soliq idoralarida ma’lumotlarni ishlashning yagona kompyuter tizimini
yaratish to‘g`risida"gi 388-sonli qarori qabul qilindi va uni amalga oshirish maqsadida 3 bosqich:
1.Davlat soliq qo‘mitasi;
2. Davlat soliq boshqarmalari;
3.Davlat soliq inspeksiyalaridan iborat DSQ MIYaKТ ishlab chiqildi va amalga joriy qilindi.
DSQ bilan boshqa tashkilotlar o‘rtasida axborot almashishni avtomatlashtirish maqsadida
DSQning 1996 yil 8 avgustdagi 168 - sonli buyrug`iga asosan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy
Banki va DSQ o‘rtasida ma’lumotlar almashishni avtomatlashtirilgan holda elektron ko‘rinishda qabul
qilish ishlari amalga oshirildi. Shu yili DSQning 9 oktabrdagi 223-sonli buyrug`iga asosan, jismoniy
shaxslar bo‘yicha bank hujjatlarini kiritish, boqimanda va ortiqcha to‘lovlarni tahlil qilish va
hisobotlarni hosil qilish dasturlarini tajribaviy ishlatish uchun joriy qilindi va 1997 yilning 1 yanvaridan
boshlab to‘liq qo‘llashga o‘tildi.
Yuqoridagilarga asoslanib, DSQning 1996 yil 18 oktabrdagi “Qog`ozsizish yuritish texnologiyasiga to‘liqligicha o‘tish” haqidagi 229-sonli buyrug`i qabul qilindi va 1997 yil 1 yanvardan
boshlab yuridik shaxslarning hisob varaqalari, boqimanda bo‘yicha 1-NN hamda soliq va tushumlar bo‘yicha 1-ko‘rinishdagi hisobotlarni maxsus yo‘riqnomalarga asosan faqatgina kompyuterda yuritish belgilandi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 11 martdagi “O‘zbekiston Respublikasida soliq to‘lovchilarga identifikatsion raqamlar berish va qo‘llash tizimi to‘g`risida”gi 130-sonli qaroriga, hamda DSQning 1997 yil 25 martdagi 78-sonli buyrug`iga asosan ro‘yxatdan o‘tkazilgan ma’lumotlarni kompyuterga kiritish, identifikatsion raqam berish va bekor qilish tartiblari belgilandi va bu o‘z navbatida Respublika soliq to‘lovchilarining elektron bazasini yaratishga olib keldi.
1999 yil 7 yanvarda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Soliq to‘lovchilarning identifikatsiya raqamlarini qo‘llash sohasini kengaytirish to‘g`risida”dagi 7-sonli qarori qabul qilingan.
Qarorga asosan soliq qonunchiligiga rioya qilinishi ustidan nazorat mexanizmini takomillashtirish, soliq organlari ishi samaradorligini oshirish, ularning yangi axborot texnologiyalarini qo‘llashlari uchun shart-sharoitlar yaratilishi uchun barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlar 1999 yil 1 aprelgacha identifikatsiya raqami olishlari va uni xizmat ko‘rsatuvchi banklarga yetkazishlari hamda 1 apreldan boshlab identifikatsiya raqami olmagan xo‘jalik yurituvchi subyektlari uchun bankda hech qanday
operatsiyalar amalga oshirmaslik ko‘rsatib o‘tilgan.
Ushbu qaror ijrosini ta‘minlash soliq xizmati organlariga yangi axborot texnologiyalarini qo’llash va ularning uzluksiz ravishda ishlashini ta‘minlash bo‗yicha katta mas‘uliyat yukladi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 31 dekabrdagi “Davlat soliq qo‘mitasining global axborot tarmog`ini tashkil etish to‘g`risidagi 580-sonli qarori qabul qilindi va ushbu qarorga asosan DSQ va MicroMax Computer Intelligence, Inc. firmasi (AQSh) bilan Davlat soliq qo‘mitasining global axborot tarmog`ini tashkil etish bo‘yicha shartnoma tuzildi. Natijada Respublikamiz soliq organlarida yo‘ldosh aloqa tizimidan foydalanish yo‘lga qo‘yildi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 4 avgustdagi «Soliq to‘lovchilarga axborot xizmati ko‘rsatish va davlat soliq xizmati organlarining axborot tizimini yanada takomillashtirish» to‘g`risidagi 157-sonli qarori qabul qilingan bo‘lib, ushbu qaror Davlat soliq xizmati
organlarining zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llagan holda soliq
to‘lovchilarga axborot xizmatlar ko‘rsatishni yanada takomillashtirish, xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan moliyaviy hisobotlar va hisob-kitoblar taqdim etishda elektron hujjat aylanishini joriy etish
maqsadida qabul qilingan. Ushbu qaror bilan 2006-2010 yillarda soliq to‘lovchilarga axborot xizmati
ko‘rsatish va davlat soliq xizmati organlarining axborot tizimini takomillashtirish dasturi tasdiqlangan. Dasturning 4.1-bandida «Modem aloqasi apparatlari bilan ta’minlangan, axborot saqlash qurilmalarining
ishonchliligi, sig`imi bo‘yicha ko‘rsatkichlari yuqori bo‘lgan serverlar bilan qo‘shimcha ravishda jihozlash (serverlar va modemlar sotib olish, shuningdek Davlat soliq qo‘mitasining markaziy apparati binosida klaster tizimini yaratish) belgilangan.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 2 maydagi “Davlat soliq xizmati organlari tomonidan soliq to‘lovchilarga axborot xizmatlarini ko‘rsatishni yanada takomillashtirish o‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g`risida”gi 125-sonli qarori qabul qilindi. Ushbu qarorlarga ko‘ra davlat soliq xizmati organlarining zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llagan holda soliq to‘lovchilarga axborot xizmatlari ko‘rsatishni yanada takomillashtirish, davlat soliq xizmati organlarining yagona ma’lumotlar bazasini yaratish, moliyaviy, soliq hisobotlari va soliq majburiyatlari bilan bog`liq boshqa ma’lumotlarni davlat soliq xizmati organlariga elektron hujjat ko‘rinishida taqdim etish tizimini takomillashtirish, moliyaviy va soliq hisobotlarini elektron ko‘rinishda taqdim etish va qabul qilish bo‘yicha dasturiy mahsullarni takomillashtirish, avtomatlashtirilgan buxgalteriya hisobini yuritish va hisobotlarni elektron hujjat ko‘rinishida taqdim etishning afzalliklarini keng yoritish hamda davlat soliq xizmati xodimlarining malakasini oshirish bo‘yicha ishlar amalga oshirib borilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining "Axborotlashtirish to‘g`risida"gi va "Davlat sirlarini saqlash to‘g`risida"gi qonunlariga muvofiq, shuningdek axborotni muhofaza qilishning kriptografik vositalari hamda kriptografiya tizimlaridan foydalangan holda maxfiy yoki davlat sirlaridan iborat bo‘lgan
ma’lumotlar bayon etilgan axborotni muhofaza qilish faoliyatini tartibga solish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 3 aprelda «O‘zbekiston Respublikasida axborotni kriptografik muhofaza qilishni tashkil etish chora-tadbirlari to‘g`risida»gi 614-sonli qarori qabul qilindi. Shu tariqa soliq tizimida axborot xavfsizligini ta’minlashning huquqiy bazasi yaratildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 30 oktabrdagi "O‘zbekiston Respublikasi davlat soliq xizmati idoralari axborot-kommunikatsiya tizimi faoliyati samaradorligini yanada oshirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida"gi 1843-sonli qarori qabul qilinishi munosabati bilan soliq organlarining
integratsiyalangan axborot resurs bazasini shakllantirishda sifat jihatidan yangi bosqich boshlandi.
Yuqoridagilar asosida davlat soliq xizmati organlarida axborot texnologiyalari joriy qilinib,axborot tizimlariga asos solindi va ular muntazam ravishda takomillashtirilib borilmoqda.
Soliq xizmati organlaridagi axborot tizimlari va texnologiyalarining tarkibi, tuzilishi va vazifalari.
Hozirgi davrda fan va texnikada ko‘p mo‘llaniladigan tushunchalardan biri - tizimdir. Tizim-yunoncha so‘z bo‘lib, tashkil etuvchilardan iborat butunlik degan ma’noni anglatadi. Tizimlarni ularning turli belgilariga qarab turkumlash mumkin. Umuman olganda, tizimlar moddiy yoki mavhum bo‘lishi mumkin (mavhum - inson ongi mahsuloti). Moddiy tizimlar, asosan modiy obyektlar to‘plamidan tashkil topadi. Moddiy tizimlarda asosiy o‘rinni ijtimoiy va iqtisodiy tizimlar egallaydi
Soliq tizimi – mamlakat doirasida (hududida) to‘lovchilardan (yuridik va jismoniy shaxslardan) belgilangan tartibda olinadigan soliqlar, yig`imlar va boshqa to‘lovlar hamda ularning tarkibiy
tuzilishining shakl va uslublari yig`indisi. Soliq sohasida mavhum tizimlar inson ongining mahsuloti bo‘lib, turli nazariyalar, bilimlar, hozirgi kunda soliqlar sohasida olib borilayotgan islohotlaridan iborat. Soliq xizmati organlari axborot tizimi ham moddiy tizim unsurlarini, ham nomoddiy tizim unsurlarini o‘z ichiga oladi.
Soliq xizmati organlari axborot tizimlari – soliq organlariga yuklatilgan vazifalarni to‘liq va o‘z vaqtida amalga oshirish maqsadida soliqqa oid axborotlar, ularni yig`ish, qayta ishlash va soliq, moliya hamda boshqaruv organlarini ma’lumotlar bilan ta’minlash uchun mo‘ljallangan texnik, texnologik va telekommunikatsiya vositalarining o‘zaro bog`langan majmuasidan iborot.
Soliq xizmati organlari axborot tizimi 3 bosqichdan iborat bo‘lib, ular:
Davlat soliq qo‘mitasi;
Davlat soliq boshqarmasi;
Davlat soliq inspeksiyasi.
Soliq idoralari ma’lumotlarini ishlashning yagona kompyuter tizimi soliq to‘lovchilar tarkibini tahlil qilish, soliq tushumlari va boshqa to‘lovlarni bashoratlash, tushgan soliq to‘lovlarining o‘z vaqtidaligi va to‘liqligini tahlil qilish, tushgan soliq to‘lovlari bo‘yicha hisobot hujjatlarini shakllantirish, me’yoriy-ma’lumotnoma axboroti ma’lumotlari bazasini yuritish, xarajatlar smetasini rejalashtirish va uning bajarilishini nazorat qilish, soliq tizimida boshqaruvni amalga oshirish kabi masalalarni yechishga mo‘ljallangan.
Ma’lumotlarni ishlashning yagona kompyuter tizimi axborot tizimining bosqichlariga qarab vertikaliga 3 tizim osti bo‘lagiga bo‘linadi, ular:
Respublika miqyosidagi ma’lumotlarni ishlashning yagona kompyuter tizimi;hudud miqyosidagi ma’lumotlarni ishlashning yagona kompyuter tizimi;tuman miqyosidagi ma’lumotlarni ishlashning yagona kompyuter tizimidan iborat. Har bir tizim osti bo‘lagida unga muvofiq amaliy dasturiy ta’minot qo‘llaniladi. Uchta vertikal tizim osti bo‘lagining bog`lovchi bo‘g`ini bo‘lib-DSQ axborot texnologiyalarining telekommunikatsiya tizimi hisoblanadi. Gorizontaliga har bir tizim osti bo‘lagi dasturiy – texnik majmualardan tashkil topgan.
Soliq tizimi axborot texnologiyasi – soliq to‘lovchi obyekt va subyektlar, soliqlar va to‘lovlarning yig`ilishi, soliq qonunchiligini bajarilishi va soliq sohasida sodir etilgan huquqbuzarliklar bo‘yicha yangi ma’lumot olish maqsadida soliqqa oid ma’lumotlarni yig`ish, qayta ishlash va uzatish vositalari hamda usullar majmuasidan foydalanish jarayonidir ya’ni, axborotlarga ishlov berish jarayonidir. Soliq xizmati organlari axborot tizimlari va texnologiyalari axborotli texnologiyalarni yaratishning umumiy tamoyillariga asoslangan holda yaratilgan. Jumladan, umumtuzilmaviy tamoyil:hujjatlar mazmunini va shaklini standartlashtirish va unifikatsiyalashtirish;axborotlarni klassifikatsiyalashtirish va kodlashtirish; bo‘g`inlar va tizimning bosqichlari o‘rtasida axborotni uzatish;avtomatlashtirilgan tizim hamda u bilan bog`liq bo‘lgan axborot tizimlaro‘rtasida axborotlar almashish;dasturiy – texnik majmua va tizimli dasturiy ta’minotni unifikatsiyalash.Texnik jihatdan amalga oshirish tamoyili:
turli texnik platforma va muvofiq operatsion tizimga o‘tkazish imkoniyati;
foydalanilayotgan ma’lumotlar bazasi turiga bog`liq bo‘lmaslik;
tizimga telekommunikatsion kirish, tizim bo‘yicha ma’lumotlarni taqsimlash, arxiv va qidiruv tizimini yuritish, ma’muriy va boshqaruvlarni o‘z ichiga olgan texnik yechimning kompleksliligi;
tizimning himoyalanganligi, ma’lumotlarni va tizimni himoya qilish bo‘yicha tashkiliy va texnik tomonlarining ishlab chiqilganligidan iborat.
Soliq tizimini boshqarishni takomillashtirish masalasi axborot texnologiyalari, iqtisodiy-matematik usullarni keng joriy etish va ulardan foydalanish, soliq ma’muriyatchiligi jarayonida axborot-
kommunikatsiya vositalaridan keng foydalanish, barcha joylarda avtomatlashtirilgan boshqarish
tizimlarini (ABT) rivojlantirish bilan ma’lum darajada hal qilinishi mumkin. Bu butun tizimni
boshqarish samaradorligini keskin oshirish, rejalashtirishni ilmiy asosda tashkil etish,ichki imkoniyatlaridan to`laroq foydalanish imkonini beradi.
Soliq xizmati organlaridagi axborot tizimlari va texnologiyalarining vazifalari
Bugungi kunda Davlat soliq idoralarida zamonaviy axborot texnologiyalarijoriy etilmoqda. Katta sa’y-harakatlar axborotni bosqichlar o‘rtasida ayirboshlash vazifasini majmuali hal etishga qaratilgan, bu esa joylardan soliq xizmatining markaziy apparatiga uzatiladigan hisobot va tahliliy ma’lumotlarning tezkorligi,haqqoniyligi va sifatini oshiradi. Axborotlashtirish xizmatlari DSQ hududiy bo‘linmalarida ham joriy etilgan. Ular yangi dasturiy ta’minot va elektron-hisoblash texnikasi vositalarini joriy etish va ishlatish
bilan shug`ullanadilar, tizimli va amaliy dasturiy mahsullarning uzluksiz va uyg`un ravishda ishlashini,o‘zaro axborot bilan hamkorlikni ta’minlaydilar. Soliq tizimida soliq axborotiga birinchi ishlov berishning avtomatlashtirilgan tizimlari asosiy tamoyillari va ularni rivojlantirish yo‘llarini
belgilaydigan O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasining “Ma’lumotlarga ishlov berishning yagona kompyuter tizimini rivojlantirish” konsepsiyasi ishlab chiqildi va maqsadli amalga oshirilmoqa.Zamonaviy axborot texnologiyalari orasida ma’lumotlarning
taqsimlangan bazalari bilan ishlash va soliq ma’lumotlarining yagona axborot bazasini yaratish ham bor.Mijoz-tarmoq intranet,internet vositalariga asoslangan axborot tizimlari joriy etilmoqda.Soliq tizimi uchun boshqa davlat tashkilotlarining axborot tizimlari bilan hamkorlik muhim ahamiyatga ega.
Axborot oqimlari qo‘shilganda va ularning o‘zaro ayirboshlanishida qo‘shimcha hisob tavsiflari bilan soliq to‘lovchilar reestrini, soliq qonunchiligini buzishlar bo‘yicha malumotlarning qo‘shma bankini,
yuridik va jismoniy shaxslardan soliq tushumlari borasida budjetning shaxsiy hisob-varaqlaridagi harakatlar to‘g`risida ma’lumotlar bankini yaratish va ulardan birgalikda foydalanish mumkin bo‘ladi.
Davlat soliq xizmati organlarida joriy etilgan ma’lumotlarni uzatish korpotariv tarmog‘ining har bir bo‘g`inida belgilangan talablar bo‘yicha asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: soliq to‘lovchilarning yagona ma’lumotlar bazasini yaratish;
Soliq to‘lovchilar tarkibini tahlil qilish;
Tushgan soliq to‘lovlarining o‘z vaqtidaligi va to‘liqligini tahlil qilish;
Tushgan soliq to‘lovlari bo‘yicha hisobot hujjatlarini shakllantirish;
Soliq tushumlari va boshqa to‘lovlarni bashoratlash;
me’yoriy-ma’lumotnoma axboroti ma’lumotlari bazasini yuritish;
DSQ va uning bo‘g`inlari bilan ularga aloqador tashkilot va muassasalar uchun talab etilgan tartibda
axborot va ma’lumotlar tayyorlashdan iborat.
Davlat soliq xizmati organlari axborot texnologiyalarining oldiga qo‘yilgan vazifalarni bajarish
uchun quyidagi masalalar hal etilgan:
Barcha hujjatlar mazmuni va shakli standartlashtirilgan va unifikatsiyalashtirilgan;
Axborotlar klassifikatsiyalashtirilgan va kodlashtirilgan;
Bo‘g`inlar va tizimning bosqichlari o‘rtasida axborotni uzatish tizimi joriy etilgan;
Avtomatlashtirilgan tizim, hamda u bilan bog`liq bo‘lgan axborotlashga tizim o‘rtasida axborotlar almashish yo‘lga qo‘yilgan;
Dasturiy – texnik majmua va tizimli dasturiy ta’minot unifikatsiyalashtirilgan.
Soliq xizmati organlarida joriy etilgan axborot tizimlari va texnologiyalariningtuzilishi va tarkibi hamda unga yuklatilgan vazifalar soliq tizimida boshqaruvni avtomatlashtirish imkoniyatini beradi. Shu bilan birga u takomillashib, yangilanib borish xususiyatiga ega.
|
