18-amaliy mavzu: Lokal va global o’zgaruvchilar
Reja:
1. Lokal va global o‘zgaruvchilar. :: amali
2. Joylashtiriladigan (inline) funksiyalar
3. Qayta yuklanuvchi funksiyalar
Lokal va global o‘zgaruvchilar. :: amali
O‘zgaruvchilar funksiya tanasida yoki undan tashqarida e’lon qilinishi mumkin.
Funksiya ichida e’lon qilingan o‘zgaruvchilarga lokal o‘zgaruvchilar deyiladi.
Bunday o‘zgaruvchilar xotiradagi dastur stekida joylashadi va faqat o‘zi e’lon
qilingan funksiya tanasida amal qiladi. Boshqaruv asosiy funksiyaga qaytishi bilan
lokal o‘zgaruvchilar uchun ajratilgan xotira bo‘shatiladi (o‘chiriladi).
Har bir o‘zgaruvchi o‘zining amal qilish sohasi va yashash vaqti xususiyatlari bilan
xarakterlanadi.
O‘zgaruvchi amal qilish sohasi deganda o‘zgaruvchini ishlatish mumkin bo‘lgan
dastur sohasi (qismi) tushuniladi. Bu tushuncha bilan o‘zgaruvchining ko‘rinish
sohasi uzviy bog‘langan. O‘zgaruvchi amal qilish sohasidan chiqqanda ko‘rinmay
qoladi. Ikkinchi tomondan, o‘zgaruvchi amal qilish sohasida bo‘lishi, lekin
ko‘rinmasligi mumkin. Bunda ko‘rinish sohasiga ruxsat berish amali «::»
yordamida ko‘rinmas o‘zgaruvchiga murojat qilish mumkin bo‘ladi.
O‘zgaruvchining yashash vaqti deb, u mavjud bo‘lgan dastur bo‘lagining
bajarilishiga ketgan vaqt intervaliga aytiladi.
Lokal o‘zgaruvchilar o‘zlari e’lon qilingan funksiya yoki blok chegarasida
ko‘rinish sohasiga ega. Blokdagi ichki bloklarda xuddi shu nomdagi o‘zgaruvchi
e’lon qilingan bo‘lsa, ichki bloklarda bu lokal o‘zgaruvchi ham amal qilmay
qoladi. Lokal o‘zgaruvchi yashash vaqti - blok yoki funksiyani bajarish vaqti bilan
aniqlanadi. Bu hol shuni anglatadiki, turli funksiyalarda bir-biriga umuman bog‘liq
bo‘lma-gan bir xil nomdagi lokal o‘zgaruvchilarni ishlatish mumkin.
Quyidagi dasturda main() va sum() funksiyalarida bir xil nomdagi o‘zgaruvchilarni
ishlatish ko‘rsatilgan. Dasturda ikkita sonning yig‘indisi hisoblanadi va chop
etiladi:
#include
using namespace std;
// funksiya prototipi
int sum(int a, int b);
int main()
{
// lokal o‘zgaruvchilar
int x=r;
int y=4;
cout << sum(x, y);
return 0;
}
int sum(int a,int b)
{
// lokal o‘zgaruvchi
int x=a+b;
return x;
}
Global o‘zgaruvchilar dastur matnida funksiya aniqlanishidan tashqarida e’lon
qilinadi va e’lon qilingan joyidan boshlab dastur oxirigacha amal qiladi.
#include
using namespace std;
int f1();
int f2();
int main()
{
cout<
return 0;
}
int f1()
{
return x; // kompilyatsiya xatosi ro‘y beradi
}
int x=10; // global o‘zgaruvchi e’loni
int f2() { return x*x; }
Yuqorida keltirilgan dasturda kompilyasiya xatosi ro‘y beradi, chunki f1() funksiya
uchun x o‘zgaruvchisi noma’lum hisoblanadi.
Dastur matnida global o‘zgaruvchilarni ular e’lonidan keyin yozilgan ixtiyoriy
funksiyada ishlatish mumkin. Shu sababli, global o‘zgaruvchilar dastur matnining
boshida yoziladi. Funksiya ichidan global o‘zgaruvchiga murojat qilish uchun
funksiyada uning nomi bilan mos tushadigan lokal o‘zgaruvchilar bo‘lmasligi
kerak. Agar global o‘zgaruvchi e’lonida unga boshlang‘ich qiymat berilmagan
bo‘lsa, ularning qiymati 0 hisoblanadi. Global o‘zgaruvchining amal qilish sohasi
uning ko‘rinish sohasi bilan ustma-ust tushadi.
Shuni qayd etish kerakki, tajribali dastur tuzuvchilar imkon qadar global
o‘zgaruvchilarni ishlatmaslikka harakat qilishadi, chunki bunday o‘zgaruvchilar
qiymatini dasturning ixtiyoriy joyidan o‘zgartirish xavfi mavjudligi sababli dastur
ishlashida mazmunan xatolar yuzaga kelishi mumkin. Bu fikrimizni tasdiqlovchi
dasturni ko‘raylik.
#include
using namespace std;
// global o‘zgaruvchi e’loni
int test = 100;
void Chop_qilish(void);
int main()
{
//lokal o‘zgaruvchi e’loni
int test=10;
//global o‘zgaruvchi chop qilish funksiyasini chaqirish
Chop_qilish();
cout << “Lokal o’zgaruvchi: ” << test << ‘\n’;
return 0;
}
void Chop_qilish(void)
{
cout<< “Global o’zgaruvchi: ” << test << ‘\n’;
}
Dastur boshida test global o‘zgaruvchisi 100 qiymati bilan e’lon qilinadi.
Keyinchalik, main() funksiyasida test nomi bilan lokal o‘zgaruvchisi 10 qiymati
bilan e’lon qilinadi. Dasturda, Chop_qilish() funksiyasiga murojaat qilinganida,
asosiy funksiya tanasidan vaqtincha chiqiladi va natijada main() funksiyasida e’lon
qilingan barcha lokal o‘zgaruvchilarga murojaat qilish mumkin bo‘lmay qoladi. Shu
sababli Chop_qilish() funksiyasida global test o‘zgaruvchisining qiymatini chop
etiladi. Asosiy dasturga qaytilgandan keyin, main() funksiyasidagi lokal test
o‘zgaruvchisi global test o‘zgaruvchisini «berkitadi» va lokal test o‘zgaruvchini
qiymati chop etiladi. Dastur ishlashi natijasida ekranga quyidagi natijalar chop
etiladi:
Global o‘zgaruvchi: 100
Lokal o‘zgaruvchi: 10
:: amali.
Yuqorida qayd qilingandek, lokal o‘zgaruvchi e’loni xuddi shu nomdagi global
o‘zgaruvchini «berkitadi» va bu joydan global o‘zgaruvchiga murojat qilish imkoni
bo‘lmay qoladi. C++ tilida bunday holatlarda ham global o‘zgaruvchiga murojat
qilish imko-niyati saqlanib qolingan. Buning uchun «ko‘rinish sohasiga ruxsat
berish» amalidan foydalanish mumkin va o‘zgaruvchi oldiga ikkita nuqta - «::»
qo‘yish zarur bo‘ladi. Misol tariqasida quyidagi programani keltiramiz:
#include
using namespace std;
//global o‘zgaruvchi e’loni
int uzg=5;
int main()
{
//lokal o‘zgaruvchi e’loni
int uzg=70;
//lokal o‘zgaruvchini chop etish
cout << uzg << ‘/n’;
//global o‘zgaruvchini chop etish
cout << ::uzg << ‘/n’;
return 0;
}
|
