14
3.ADABIYOTLAR SHARHI
Ushbu bitiruv malakaviy ishini yozishda prezidentimiz I.A.Karimovning
asarlari to`plamlaridan, o`zbek rus olimlarining ilmiy adabiyotlaridan, gazeta va
jurnallardan hamda internet ma`lumotlaridan keng foydalanilgan. Quyida ushbu
adabiyotlar haqida ma’lumotlar va ularning sharhi keltirilgan.
I.A.Karimov, “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch”. Prezidentimiz Islom
Karimovning ushbu kitobida odamzot uchun hamma zamonlarda ham eng buyuk
boylik bo’lib kelgan ma’naviyatning ma’no-mazmuni, uning inson va jamiyat
hayotidagi o’rni va ahamiyati, bu murakkab va serqirra tushunchaning nazariy va
amaliy to-monlari har tomonlama keng qamrovli fikr va xulosalar orqali tahlil
etiladi. Ayni paytda istiqlol yillarida yurtimizda milliy ma’naviyatimizni tiklash,
uni zamon talablari asosida rivojlantirish bo’yicha amalga oshirilayotgan ulkan
ishlar, bu borada oldimizda turgan maqsad va vazifalar haqida atroflicha fikr
yuritiladi. Bugungi murakkab globallashuv davrida ma’naviyat sohasida vujudga
kelayotgan dolzarb muammolar, xalqimiz ma’naviyatini asrash va yuksaltirish,
ayniqsa yosh avlodning qalbi va ongini turli zararli g’oya va mafkuralar ta’siridan
saqlash va himoya qilish masalalariga alohida e’tibor qaratiladi [1].
Kаrimov I.А. “O`zbеkiston XXI аsr bo`sаg`аsidа: xаvfsizlikkа tаhdid,
bаrqаrorlik shаrtlаri vа tаrаqqiyot kаfolаtlаri”. Ushbu kitobda O’zbekistonda
demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti xaqida so’z borgan. Negaki, bu
asarda eng avvalo jahon sivilizatsiyasining tarixiy tajribalariga asoslangan holda,
mamlakatimizning o’ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, adolatli demokratik
davlat va ochiq fuqarolik jamiyatini barpo etishning nafaqat nazariy masalalarini,
balki uning amaliy jihatlarini yaxlit tarzda ko’rsatib berilgan. Bu asrni yana
shuning uchun ham e’tibordan chetda qoldirmaslik zarurki, Sharq va G’arb
sivilizatsiyalari tutashgan makonda tarixda brinchi bor umume’tirof etilgan
demokratiya tamoyillari milliy qadriyatlar bilan to’ldirilmoqda. Jamiyatimizdagi
bu jarayonni atrofimizda ro’y berayotgan ijtimoiy hodisalar, voqealar va ular
o’rtasidagi o’zaro bog’lanishlarni aniq voqeligimiz bilan chambarchas o’rganish
15
kerakligi aytib o’tilgan. Ushbu asrda mamlakatimiz prezidenti I.A.Karimov
“Pirovard maqsadimiz – ijtmoiy yo’naltirilgan barqaror bozor iqtisodiyotiga
o’tishda, ochiq tashqi siyosatga ega bo’lgan kuchli demokratik huquqiy davlatni va
fuqarolik jamiyatini barpo etishdan iboratdir” deb ta’kidlaganlar [2].
I.A.Karimov, “Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini
yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi”. Prezidentimiz
I.A.Karimovning ushbu kitobida “2010 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish yakunlari va 2011 yilga mo`ljallangan eng muhim ustuvor
yo`nalishlari” ga bag`ishlangan 2011 yil 22 yanvardagi Vazirlar Mahkamasining
majlisidagi ma`ruzasi to’liq yoritib berilgan [3].
I.A.Karimov, “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida
uni bartaraf etishning yo’llari va choralari”. Ushbu kitobda Davlat dasturlarida
ko`zda tutilgan yangi zamonaviy ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etish, asosiy
yetakchi sohalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, transport
va infratuzilma kommunikatsiyalarni rivojlantirishga qaratilgan strategik
ahamiyatga molik loyihalarni amalga oshirish, xo`jalik yuritishning barcha
tarmoqlarida mehnat, energiya, xom-ashyo va materiallar, jihozlar va ishlab
chiqarish quvvatlaridan to`la foydalanish, turli nobudgarchilik va chiqindilarni
kamaytirish, noishlab chiqarish harajatlarini bartaraf etish kabi mavjud
resurslardan unumli foydalanishga qaratilgan tadbirlarni ro`yobga chiqarish xalq
xo`jaligini iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirishning asosiy yo`nalishlaridan biri
ekanligi to’la yoritilgan [4].
I.A.Kаrimov, “O`zbеkiston iqtisodiy islohotlаrni chuqurlаshtirish yo`lidа”.
Prezidentimiz I.А. Kаrimovning ushbu asarida investitsiya loyihalarini bajarish
rejalashtirilgan. Jumladan, bunda yangi qurilish loyihalari, modernizatsiya va
rekonstruktsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash bo’yicha loyihalar
haqida aytib o’tilgan. Bundan tashqari yoqilg`i- energetika, kimyo, neft- gazni
qayta ishlash, metallurgiya tarmoqlariga, yengil va to’qimachilik sanoati, qurilish
materiallari sanoati, mashinasozlik va boshqa sohalar ham prezidentimiz nazridan
chetda qolmagan [5].
16
G‘.N.Mahmudov “Avtomobillarning elektr va elektron jihozlari”.Ushbu
darslikda amaliy faoliyatidagi avtomobillarning elektr va electron jixozlari holati,
ya’ni avtomobillarga o’rnatiladigan elektr va elektron jixozlarning o’rnatilishi,
hamda avtotransport vositalarini ishlab chiqarishda qo’llaniladigan va ularga
o’rnatiladigan elektr jihozlar, ularning o’rnatilish usullari, avtomobil transportida
turli hil sxemalar qo’llanilishi, elektr va elektron jixozlarning umumiy tasniflari va
turlari ularning ishlash prinsplari keltirilgan [6].
G‘.N.Mahmudov “Avtomobillarning elektr va elektron jihozlari” (yangi
nashr). Darslikda avtomobillarning elektr va elektron jixozlarining tuzilishi, ishlash
prinsipi,
nazariyasi
va
tavsifnomalari
keltirilgan.
Ayniqsa
zamonaviy
avtomobillarga o’rnatiladigan jixozlarning yangi avlodi, kontakt va kontaktsiz
generatorlar, “xizmat ko’rsatilmaydigan” akumlayatorlar, ichki reduktorli va
doimiy
magnitlardan
uyg’otiladigan
startyorlar,
energiya
to’planishi
boshqariladigan va mikroprosessorli o’t oldirish tizimlari, gomofokal va elliptic
faralar, ksenoni lampalarining tuzilishi va ishlashining o’ziga xos tomonlarini
yoritishga katta e’tibor berilgan [7].
E.Z.Fayzullaev va boshqalar, “Transport vositasining tuzilishi va
nazariyasi”. Ushbu darslikda avtomobilning umumiy tuzilishi, mexanizm va
tizimlarning vazifasi, tuzilishi, ishlash prinsipi va turlari to’liq keltirilgan bo’lib
unda avtomobillarning kuzovlarining tuzilishini ham aloxida aytib o’tilgan [8].
E.A.Asatov, A.A.Tojiboyev, “Ishonchlilik nazariyasi va diagnostika
asoslari”. O’quv qo’llanmada transport vositalarining texnik holati, ishlash
qobiliyati, qismi va birikmalarning har xil omillar ta’sirida eskirishi, yeyilishi
haqida tushunchalar, paytida ularga sarflanadigan ehtiyot qismlar uchun me’yorlar
keltirilgan [9].
В.Е.Ютт «Электрооборудование автомобилей». Muallif bu kitobida
mashinalarning elektr jixozlarining vazifasi, umumiy tuzilishi, ishlash prinsiplari
va elektr zanjirlarning qantay tuzilishga ega ekanligi haqida batafsil ma’lumot
berib o’tgan [10].
17
А.В.Акимов, О.А. Акимов и др. «Электрооборудование автомобилей».
Oliy o’quv yurtlari talabalari uchun tavsiya etilgan ushbu darslikda elektr
jixozlarning turlari, tarkibi, zanjirlarning ulash usullari va o’tkazgich sifatida
nimalardan foydalanilishi to’g’risida tushunchalar berilgan. Bundan tashqari metal
va qotishmalarning tarkibi, fizik-kimyoviy xususiyatlari va ulardan qanday
holatlarda foydalanish haqida ham to’liq ma’lumot berilgan [11].
А.М.Резник «Электрооборудование автомобилей». Ushbu kitobda
zavodlarda avtomobil ishlab chiqarish texnologiyasi asoslari, ularda elektr
jixozlarni qo’llash va takomollashtirish yo’llari keltirilgan bo’lib, shu bilan birga
avtomobilning elektr va elektron jixozlarga texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash
ishlariga ham alohida to’xtalib o’tilgan. Avtomobillarning elektr va elektron
qismlarining tuzulishi ularga texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash ishlarini
bajarish texnologiyasi, zamonaviy ishlab chiqarish jihoz va vositalaridan
foydalanish bo’yicha ko’rsatmalar berilgan [12].
I.Abdukarimov, M.K. Pardaеv, B. Ikromov “Korxonaning iqtisodiy
saloxiyati tahlili”. Ushbu darslikda oliy o`quv yurtlari talabalari uchun
korxonalarning iqtisodiy ko’rsatkichlari va saloxiyati va ularning tahlili borasida
ko`plab ma`lumotlar berilgan [13].
U.Yuldoshev, U.Usmonov, O.Qudratov, ” Mehnatni muxofaza qilish”.
Darslikda avtomobillarni ishlab chiqarishda, detallarni qayta tiklashda, elektr
xavfsizligi va yong`in xavfsizliklari to`g`risida yo`riqnomalar berilgan.Avtomobil
avtof-muhitni ifloslash bo`yicha eng katta ob`ektlardan sanaladi. Ma`lumotlarga
tayanadigan bo`lsak, hatto sanoati rivojlangan eng katta shaharlarda ham
avtomobillar ichki yonuv dvigatellaridan chiqayotgan gazlar miqdori boshqa
ob`ektlar chiqarayotgan zaharli gazlardan ortiqroqdir. Mazkur adabiyotdan
foydalangan holda masalaga to`g`ri yondoshib, muammoni hal qilsa bo`ladi.
Avtomobillarga texnik xizmat ko’rsatish va tamirlash vaqtida nimalarga e’tibor
berish kerakligi va ulardan qanday foydalanish yo’riqnomalari haqida ham ushbu
kitobdan ma’lumotlar olish mumkin. [14].
18
Foydalanish bo`yicha eng ommaviy va qulay bo`lgan adabiyot bu gazeta va
jurnallardir. Avtomobillar olamidagi barcha yangiliklar, qo`lga kiritilgan barcha
yutuqlar, avtomobillar tarixi va klassik avtomobillar kolleksiyasi bilan ajoyib
rangli tasvirlarda tanishtiradi. Jurnallar yana hozirgi jadal rivojlanayotgan
avtomobil modifikatsiyalari, avtoolamdagi sotuvlar va avtomobil narxlari va turli
reklamalar bilan bizni ogoh etadi. Jurnallarda eng e`tiborli jihatlaridan yana biri,
bir qancha maqolalar yo`l harakat qoidalarini o`rgatadi, ibrat bo`lsin uchun
to`qnashuvli holatlarning tasvirini ko`rsatadi. Bularning mutoala qilib yursak har
jihatdan foydalidir [15-20].
Fan-texnikaning tez suratlarda rivojlanishdan foydalangan holda bitiruv
malakaviy ishi yuzasidan bir qancha ma`lumotlarni intenetning bir qancha
saytlaridan olindi. Jahon avtomobil olamidagi yangiliklar, avtomobillarning har bir
agregat va detallari haqida to`liq ma`lumot shuningdek, avtomobil tarixi, turli
avtomobil zavodlari haqida, u joydan chiqayotgan har bir avtomobil resurslari
hamda ularni ta`mirlash va tayyorlash texnologiyalari haqida to`liq va aniq
ma`lumotlarni tez va sifatli olishimga imkoniyat beradi [21-29].
Demak, har bir foydalanuvchi talaba, albatta bu soxadagi olimlarning
ishlari bilan tanishmog`i lozim. Nazariy bilimi asosida amaliyotda uni qo`llay
olishi kerak. Adabiyotlardan unumli foydalangan holda bitiruv malakaviy ish
bajarildi.
| 