|
Mavzu : Raqamli moliyaviy tizimlar va xizmatlar Кirish
|
| bet | 2/4 | | Sana | 25.05.2024 | | Hajmi | 81,44 Kb. | | #253921 |
Bog'liq mustaqil ishTahlil va natijalar muhokamasi.
Raqamli iqtisodiyotning yuksalishi katta xavflar bilan bir qatorda qo’shimcha imkoniyatlarni ham taqdim etadi. Jahon iqtisodiy forumi taʼkidlaganidek, bilim har qachongidan ham koʻproq odamlar uchun ochiq boʻlib bormoqda. Agar bunga imkon beradigan texnologiya to'g'ri boshqarilsa, u innovatsiyalarni rag'batlantirishi mumkin, bu esa keyinchalik global daromad darajasini oshirish va odamlarning hayot sifatini yaxshilash orqali o'sish va rivojlanishga olib kelishi mumkin.
Bugungi kunga kelib, ushbu o'zgarishlardan potentsial ko'proq foyda ko'rishi mumkin bo'lgan aksariyat mamlakatlar hali raqamli tarmoqlarni tartibga solgan emas va yutuqlarning katta qismi raqamli dunyoga kirish imkoniyatiga ega bo'lgan iste'molchilar qo'lida qolmoqda. Boshqa e'tiborga molik muammolar shaxsiy hayot, kiberxavfsizlik va mehnat bozorlarini qutblarga ajratuvchi texnologiyalar salohiyatiga qaratilgan. Yana bir muhim muammo adolatli soliqqa tortishdir.
Raqamli iqtisodiyot soliq organlari bilishi kerak bo'lgan bir qator ta'sirlarga ega. Iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga qaraganda kamroq tartibga solinishi va soliqqa tortilishi haqidagi tasavvur odatiy holga aylanib bormoqda.
Raqamli iqtisodiyotda faoliyat yurituvchi kompaniyalarga minimal soliq to‘lashdan qutulish imkonini beruvchi muhit raqobatni buzishi va bunday kompaniyalar adolatsiz ustunlikka ega bo‘lgan tengsiz o‘yin maydonini yaratishi mumkin. Shuningdek, agar an'anaviy iqtisodiyotda ishlagan "soliqlarga boy" faoliyat yangi raqamli faoliyatlar tomonidan siqib chiqarilsa, davlat soliq tushumlarini xavf ostiga qo'yadi. Boshqa tomondan, raqamli iqtisodiyot norasmiy iqtisodiyot bilan o'zaro aloqada bo'lish potentsialiga ega va muayyan faoliyatni rasmiylashtirish vositasi bo'lib xizmat qiladi va shu bilan soliq tushumlarining yangi manbalarini yaratadi.
Raqamli iqtisodiyotni soliqqa tortish bilan bog'liq birinchi asosiy masala raqamli tovarlar va xizmatlarning mobil va nomoddiy tabiati bilan bog'liq. O'tgan asrda an'anaviy iqtisodiyot va unga bog'liq bo'lgan mavjud soliq siyosati aniq yurisdiksiyaviy to'siqlarga asoslangan. Bu tovarlar va xizmatlar jismoniy joylar (shuningdek, doimiy muassasa sifatida ham tanilgan) mavjudligini anglatishi mumkin degan taxmin bilan bevosita bog'liq va ular soliq to'lash kerak bo'lgan joyni aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Raqamli iqtisodiyotda bir xil fikrlash jarayonini qo'llash mumkin emas. Ta'minot zanjiri bo'ylab deyarli barcha savdo deyarli bir yoki biron bir yurisdiktsiyada sezilarli jismoniy ishtirokisiz amalga oshiriladi, garchi kompaniya hali ham jismoniy do'konlari, fabrikalari yoki omborlariga ega bo'lishi mumkin. Raqamli iqtisodiyotning o‘ziga xos xususiyati shundan dalolat beradiki, daromad olish uchun, ayniqsa, obuna, kirish yoki reklamaga asoslangan yangi biznes modellari hamda 3D bosib chiqarish kabi yangi texnologiyalar uchun milliy chegarada doimiy yashash joyi talab qilinmaydi.
Ikkinchi masala soliq ma'muriyatining xizmatlar va nomoddiy obyektlarning transchegaraviy savdosidan qo'shilgan qiymat solig'ini (QQS) undirishdagi qiyinchiliklari bilan bog'liq. Bu muammo anonimlik bilan bog'liq muammolar va raqamli iqtisodiyotdagi kompaniyalarni aniqlash qiyinligi, qog'oz izning yo'qligi, soliq miqdorini aniqlash va soliq gavannalaridan foydalangan holda offshordagi daromadlar va aktivlarni yashirish qobiliyatining oshishi bilan bog'liq .
Yana bir masala, “tengdosh” iqtisodiyotida ichki qonunchilikka tegishli. Soliq oqibatlarining tabiati, masalan, haydovchilar o'z avtomobillaridan foydalanadigan onlayn taksi, avtotransport yoki oziq-ovqat yetkazib berish mobil ilovasi ishchilari xodimlar yoki o'zini o'zi ish bilan ta'minlovchi mustaqil pudratchilar hisoblanadimi degan savollar tug'iladi. Soliq xodimlari bu ishchilarga qanday munosabatda bo'lishlari aniq emas. Boshqa dolzarb masalalar qatoriga raqamli iqtisodiyotning ma'lumotlarga tayanishi, tarmoq effektlari, ko'p qirrali biznes modellarining tarqalishi, monopoliya yoki oligopoliyaga moyillik va o'zgaruvchanlik kiradi. Shuningdek, logistika muammolari ham mavjud, chunki raqamli iqtisodiyot odamlar, tovarlar va xizmatlarning transchegaraviy harakatini, shuningdek, tizimda faoliyat yurituvchi iqtisodiy agentlar sonini oshirdi. Raqamning bunday o'sishi soliq ma'murlari uchun katta yukni keltirib chiqaradi va ularning soliq qonunchiligini samarali boshqarish qobiliyatiga oid savollarni tug'diradi.
Xuddi shunday muammolar O’zbekiston iqtisodiyotini ham chetlab o’tmadi. 2020 yilning 1 yanvaridan O‘zbekistonda “Google solig‘i” nomli soliq to‘lovi kuchga kirdi. Shuningdek, O‘zbekiston Soliq kodeksining yangilangan tahririda Google uchun soliq solinishi belgilab qo‘yildi.
Unda aytilishicha, elektron shaklda tovarlar va xizmatlarni ko‘rsatadigan, xizmat ko‘rsatish joyi O‘zbekiston bo‘lgan xorijlik yuridik shaxslar jismoniy shaxslarga ko‘rsatilayotgan bunday xizmatlar bo‘yicha soliq to‘lovchilar sifatida tan olinadi. 14 turdagi xizmatlar elektron xizmatlar ro‘yxatidan o‘rin olgan. Ular orasida qidiruv tizimlaridan foydalanish, potensial xaridorlari topish va ularga buyurtmachi
tomonidan xizmat ko‘rsatish, internetda reklama xizmatini ko‘rsatish va boshqa xizmat turlari bor.
“Google uchun soliq” boshqa davlatlarda ham bor bo‘lib, masalan, Rossiyada 2017-yildan beri mavjud. Chet elda ro‘yxatdan o‘tgan IT-kompaniyalar elektron xizmat ko‘rsatish orqali olgan daromadining 18 foizi miqdorida QQS to‘lashga majbur. 2018-yilda “Google uchun soliq” rossiyaliklarga 12 milliard rubl (180 million dollar) olib kelgan.
2020 yildan boshlab xizmatlar kimlarga – yuridik yoki jismoniy shaxslarga ko‘rsatilishidan qat'i nazar, norezidentlarning elektron xizmatlardan olingan daromadlariga QQS solinadi. Jismoniy shaxslarga xizmatlar ko‘rsatishda norezidenlarning o‘zlari yoki iste'molchilar bilan hisob-kitoblarni amalga oshiradigan vositalar soliq to‘lovchi hisoblanadi.
Bu ular QQS to‘lashi uchun O‘zbekistonda vakolatxona ochishi, xodimlarni yollashi va shunga o‘xshash harakatlarni amalga oshirishi kerak, degani emas. Ulardan tax.uz saytida shaxsiy kabinetni ro‘yxatdan o‘tkazish talab etiladi, bu ularning QQS-ofisi bo‘ladi. Elektron shaklda masofadan turib soddalashtirilgan tarzda ro‘yxatdan o‘tkazish xizmatlarning xorijiy yetkazib beruvchilariga soliq to‘lashga oid xarajatlarni kamaytirishga imkon beradi.
Bunga quyidagilarga imkoniyat yaratadi:
QQS bo‘yicha elektron shakldagi soddalashtirilgan hisobotni chorakda 1 marta masofadan turib
topshirish;
iste'molchilarga hisobvaraq-fakturalarni taqdim etish zarurati mavjud emasligi;
xorijdan turib soliqni valutada to‘lash.
Bunda O‘zbekiston ikki yoqlama soliq solishni oldini olish to‘g‘risidagi xalqaro shartnomalarning biror-bir qoidalarini o‘zgartirishiga yoki bekor qilishiga to‘g‘ri kelmaydi. Ular bevosita soliqlarni tartibga soladi va qo‘shilgan qiymat solig‘iga taalluqli bo‘lmaydi.
O‘zbekiston elektron xizmatlarga soliq solishda hech qanday yangi mexanizmni o‘ylab chiqargani yo‘q. U ko‘pchilik davlatlar tomonidan qo‘llaniladi va ularga daromad keltiradi. Bunda elektron xizmatlar rivojlanishi va QQS to‘lash o‘rtasida o‘zaro aloqa kuzatilmaydi. “Google solig‘i” undiriladigan davlatlarda elektron iqtisodiyotning rivojlanishiga ta'sir o‘tkazmaydi 32.
Byudjetga soliq tushumlarini rejalashtirish va prognozlash kontekstida, ayniqsa, tez rivojlanayotgan raqamli iqtisodiyotda ko'pincha bir nechta muammolar paydo bo'ladi. Ushbu muammolarni hal qilish innovatsion va moslashuvchan yechimlarni talab qiladi. Jumladan:
Raqamli iqtisodiyotdagi tez o'zgarishlar:
Raqamli iqtisodiyot an'anaviy soliq tizimi va prognozlash modellarini ortda qoldirib, tez rivojlanmoqda.
Raqamli tranzaktsiyalar nomoddiy tabiati va global qamrovi tufayli kuzatilishi va soliqqa tortilishi murakkab bo'lishi mumkin.
Noto'g'ri ma'lumotlar va tahliliy vositalar:
Raqamli tranzaktsiyalar bo'yicha keng qamrovli ma'lumotlarning yo'qligi aniq prognoz qilishga to'sqinlik qiladi.
An'anaviy tahliliy vositalar raqamli iqtisodiyotning nuanslarini boshqarish uchun jihozlanmasligi mumkin.
Soliq to'lashdan bo'yin tovlash va undan qochish:
Raqamli platformalar soliqdan bo'yin tovlash va undan qochishning yangi usullarini, masalan, foydani o'zgartirish va soliq gavannalaridan foydalanishni osonlashtiradi.
Raqamli biznesning markazlashmagan tabiati soliqqa tortishni murakkablashtiradi.
Raqamlashtirish sohasida bilim va ko’nikmalarning yetarli emasligi:
IT-ta’lim va ko’nikmalarning rivojlanishi hamda huquqiy-normativ bazaning shakllanganligi raqamli to’lov tizimlaridan foydalanish darajasining ortishiga va davlat raqamli xizmatlaridan foydalanuvchilar sonining ortishiga sabab bo’ladi (1-rasm).
Har qanday o'qning eng tashqi nuqtasi eng yuqori tayyorgarlik darajasini bildiradi (5), markaziy nuqta (0) esa tayyor emasligini bildiradi.
O‘zbekiston telekommunikatsiya infratuzilmasi hamda IT-ta’lim va ko‘nikmalarni rivojlantirish bo‘yicha eng yuqori rivojlanishga ega bo‘lib ko‘rinadi, chunki bu o‘qlar eng chekka chegaraga yetib boradi va bu 5 ballni ko‘rsatadi.
Telekommunikatsiya
Infratuzilmasi
IT-ta'lim va Ma'lumotlar markazlari va
ko'nikmalarni rivojlantirish bulutli xizmatlar
Raqamli to‘lov tizimlari
Huquqiy va normativ-
huquqiy baza
Davlat raqamli xizmatlari
|
| |
