Mavzu: Baliqchilikni rivojlantirish va tarixi
Reja
Baliqchilikni rivojlantirish
Baliqlarning Kelib chiqish tarixi
Baliqning foydali tomonlari
BALIQCHILIK TARMOG‘INI YANADA RIVOJLANTIRISHNING QO‘SHIMCHA CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA
Baliqchilik sohasini yanada rivojlantirish, baliq mahsulotlari turlarini ko‘paytirish, eksport salohiyatini oshirish, mavjud havzalar imkoniyatlaridan samarali foydalanish, intensiv texnologiyalar asosida baliq yetishtirish hajmlarini ko‘paytirish hamda baliqchilik xo‘jaliklarining ozuqa bazasini mustahkamlash maqsadida:
1. Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar hokimliklari va “O‘zbekbaliqsanoat” uyushmasining Jizzax viloyati, Sharof Rashidov tumanida tashkil etilgan baliqchilik klasterining aholi xonadonlari bilan kooperatsiya asosida ishlash tajribasini (keyingi o‘rinlarda — kooperatsiya) har bir viloyatda joriy etish to‘g‘risidagi taklifi ma’qullansin.
Bunda, kooperatsiya asosida xonadonlarda baliq yetishtirish quyidagi tartibda amalga oshirilishi belgilansin:
baliqchilik xo‘jaliklari xonadon egalarini baliq yetishtirish bo‘yicha o‘qitishni tashkil etadi, ularga baliq yetishtirish uchun zarur bo‘lgan asbob-uskunalar, baliq chavoqlari, omuxta yem, mineral o‘g‘itlarni yetkazib beradi hamda ular tomonidan yetishtirilgan baliqni kelishilgan narxlarda sotib oladi;
xonadon egalari o‘z xonadonlarida baliqchilik xo‘jaliklari tomonidan yetkazib berilgan mahsulotlardan foydalangan holda intensiv usulda yetishtirilgan baliqlarni kelishilgan narxlarda ularga sotadi.
2. Mahallada tadbirkorlikni rivojlantirish, aholi bandligini ta’minlash va kambag‘allikni qisqartirish masalalari bo‘yicha tuman hokimlarining yordamchilari xonadon egalari bilan hamkorlikda kooperatsiya asosida xonadonlarda baliq yetishtirish bo‘yicha tashabbuskor baliqchilik xo‘jaliklarining ro‘yxatini shakllantirsin hamda “O‘zbekbaliqsanoat” uyushmasi bilan birgalikda loyihalarni amalga oshirishda amaliy yordam ko‘rsatib borsin.
3. Belgilansinki:
2022-yil 1-fevraldan boshlab jismoniy shaxslarga o‘zini o‘zi band qilgan shaxs sifatida o‘z xonadonida baliq yetishtirishni yo‘lga qo‘yishga ruxsat beriladi;
2022-yil 1-fevraldan 2025-yil 1-yanvarga qadar baliqchilikni intensivlashtirish uchun zarur bo‘lgan asbob-uskunalar va texnologiyalar (aerator, basseyn, avtokormushka, UZV) hamda qayta ishlash uskunalarini ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ygan, biroq daromadining 80 foizidan ortig‘ini ushbu uskunalarni ishlab chiqarishdan oladigan subyektlar uchun foyda solig‘i (tijorat banklarida joylashtirilgan mablag‘lardan olingan foizlardan tashqari), yuridik shaxslardan olinadigan yer solig‘i, yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq va suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq stavkalari 50 foizga kamaytiriladi
; baliq yetishtiruvchi xonadon egalariga yer solig‘i va mol-mulk solig‘i stavkasi 50 foiz miqdorida belgilanadi.
4. Quyidagilar:
2022-yilda Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlarda baliq yetishtirish prognoz parametrlari 1-ilovaga muvofiq;
2022-yilda sun’iy (ekstensiv) suv havzalarini intensivlashtirish va baliq ovlash hajmlari bo‘yicha prognoz parametrlari 2-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
5. Moliya vazirligi va tijorat banklarining Fransiya taraqqiyot agentligining “Chorvachilik sohasini barqaror rivojlantirishni moliyalashtirish” loyihasi doirasida jalb qilinayotgan kredit liniyasi hisobidan 20 million yevro miqdoridagi mablag‘larni intensiv usulda baliq yetishtirish loyihalarini moliyalashtirish uchun yo‘naltirish to‘g‘risidagi taklifi ma’qullansin.
Baliqlarning ichki tuzilishi
Baliqlarning hazm qilish organlari ogʻiz boʻshligʻi, halqum, qiziloʻngach va ichakdan iborat. Koʻpchilik baliqlarning jagʻlarida bir necha qator tishlar joylashgan. Zogʻora va ayrim boshqa baliqlarning tishlari boʻlmaydi; oshqozoni yaxshi rivojlanmagan. Ular yutgan oziq bevosita ichakka tushadi. Zogʻora baliq mayda umurtqasizlar, tuban suv oʻtlari, yashil oʻsimliklarning yosh novdalari va barglari bilan oziqlanadi.
Nafas olish sistemasi jabralardan iborat. Baliqlar suvda erigan kislorod bilan nafas oladi. Ular ogʻzi orqali yutilgan suvni jabra teshiklari orqali chiqaradi. Jabralar jabra ravoqlari (yoylari)dan iborat. Har bir ravoqning keyingi tomonida och qizgʻish tusli varaqlari, oldingi tomonida jabra qilchalari joylashgan (61-rasm). Jabra qilchalari suv bilan oqib keladigan oziqning tashqariga chiqib ketishiga yoʻl qoʻymaydi. Jabra varaqlari juda mayda kapillyar qon tomirlari bilan qoplangan. Jabralardan oʻtayotgan suvdan kislorod jabra varaqlari kapillyarlaridagi qonga shimiladi; karbonat angidrid esa qondan suvga ajralib chiqadi. Qahraton qishda muz tagiga kislorod oʻtmasligi yoki issiq yozda iliq suvda kislorod kam erishi tufayli baliqlar halok boʻladi.
Qon aylanish sistemasi yurak, qorin va orqa aortalari, arteriya, vena va kapillyardan iborat. Yuragi yurak qorinchasi va boʻlmasidan iborat. Arteriya qoni jabralardan chiqib, umurtqa pogʻonasi ostidan butun tana boʻylab oʻtadigan orqa aortaga keladi.
Toʻqimalarda hosil boʻladigan moddalar almashinuvi mahsulotlari ikkita tasmasimon qoʻngʻir-qizgʻish buyraklar yordamida qondan filtrlanib, siydikni hosil qiladi. Siydik ikkita siydik yoʻli orqali qovuqqa, undan anal teshigi orqasida joylashgan maxsus teshik orqali tashqariga chiqarib yuboriladi
Baliqlarni tayorlash usulari
Hatto baliqning asosiy aralashmasi, non, sut va tuxum ildizlarning bir yostig'iga juda yumshoq karkasni pishirsangiz ajoyib hidli chiqadi. Bu erda shingil, sabzi va seldereyli duetga pishiriladi, ammo ularni istalgan sabzavot bilan almashtirish mumkin.
Tarkibi:
Soxta karkas - 2.3-2.5 kg;
non - 4 tilim;
sut - 45 ml;
tuxum - 1 dona;
sariyog' - 55 g;
sabzi - 320 g;
dafna barglari - 5 dona;
kereviz - 19Bug'da pishirilgan baliq:
har qanday baliq filesi - 700 g,
soya sousi - 2 osh qoshiq. qoshiqlar
yashil piyozning bir nechta patlari,
zanjabil ildizi
Baliqchilikni rivojlantirish chora tadbirlari
5. Baliqchilik loyihalari hajmi va uni amalga oshirish uchun zarur boʻlgan valyuta turidan qatʼi nazar, tijorat banklari tomonidan 2019-2020 yillarda ajratilayotgan kredit foizi uchun Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishni qoʻllab-quvvatlash davlat jamgʻarmasi hisobidan kompensatsiya berishning quyidagi tartibi oʻrnatilsin:
aylanma mablagʻlarni toʻldirishga (baliq chavoqlari, omixta yem, mineral oʻgʻit va boshqalar) tijorat banki tomonidan oʻrnatilgan kredit stavkasining 25 foizi miqdorida;
naslli ona baliq va baliq uvildirigʻi, yopiq suv aylanma tizimi, qafas (sadok) qurilmalarida va boshqa intensiv usullarda baliq yetishtirishni tashkil etish, baliq mahsulotlarini qayta ishlash va saqlash, inkubatsiya sexlari va reproduktorlarni tashkil etish, hovuzlar qurish va qayta taʼmirlash, maxsus texnika va boshqa asosiy vositalarni xarid qilish hamda barpo etish uchun tijorat banki tomonidan oʻrnatilgan kredit stavkasining 50 foizi miqdorida
1. O'zbekistonda baliqchilik va baliqchilikni rivojlantirish istiqbollari
Bugungi kunda yurtimiz aholisi 32 milion nafardan ortib, turmush darajasi
yaxshilanib borar ekan, bugunga mutanosib ravishda oziq-ovqat xavfsizligini
ta'minlash, odamlarning ovqatlanish rasionini kengaytirish masalalariga alohida
e'tibor qaratilmoqda. Xususan, iste'mol bozoriga baliq hamda baliq mahsulotlari
yetkazib berish dolzarb vazifalardan biri sifatida belgilanmoqda.
Xalqimizning baliqni luqmai halol deb atashida katta hikmat bor. Uning
tarkibida inson salomatligi uchun zarur bo'ladigan to'liq qiymatli oqsillar, yog'lar,
vitaminlar va makro va mikroelementlar mavjuddir. Ekspertlar xulosasiga
qaraganda har bir kishi yil davomida kamida 16 kilogramm baliq iste'mol qilishi
kerak.
Shu sababli, keyingi yillarda chorvochilikning barcha tarmoqlari,
shuningdlek baliqchilik tarmog'ini rivojlantirish bo'yicha ham Respublika
hukumati tomonidan bir qator ijobiy ishlar amalga oshirilidi. O'zbekiston
Respublikasi Vazirlar mahkamasi tomonidan 2009 yil 26 fevralda qabul qilingan
2009-2011 yillarda respublikada baliqchilik tarmog'ini rivojlantirish chora-
tadbirlari to'g'risidagi dasturi asosida qaraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va
barcha tumanlarda baliqchilikni rivojlantirish dasturlari ishlab chiqildi.
Tuzilgan dasturlar asosida joylarda bir qator ijobiy ishlar amalga
oshirishlishi natijasida 2009 yilda 9 ming 236 tonna baliq yetishtirilgan bo'lsa,
2010 yilda 10 ming 732 tonna, 2011 yilda 16 ming 51 tonna, 2013 yilda esa 38
ming tonnadan ortiqroq baliq yetishtirildi. Dastur bajarilishi davomida 230 dan
ortiq baliqchilik yo'nalishlarida ish olib boruvchi xo'jalik subyektlari yangidan
tashkil etilib, 1600 dan ortiq ish o'rinlari yaratildi.
Baliqlarning Kelib chiqish tarixi
The Devoniy davr 419-359 Ma (Baliqlar yoshi) zirhli dastlabki akulalarning rivojlanishini ko'rdi platsodermalar va turli xil lobli baliqlar shu jumladan tetrapod o'tish turlari
The baliqlarning rivojlanishi davrida taxminan 530 million yil oldin boshlangan Kembriya portlashi. Aynan shu vaqt ichida akkordatlar ishlab chiqilgan bosh suyagi va umurtqa pog'onasi, birinchisiga olib boradi kraniyatlar va umurtqali hayvonlar. Birinchi baliq nasablar Agnata yoki jag'siz baliq. Dastlabki misollarga quyidagilar kiradi Haikouichthys. Kechki payt Kembriy, deb nomlangan jilg'asiz baliqlarga o'xshash jag'siz baliqlar kondontslar va ma'lum bo'lgan asosan zirhli baliqlar ostrakodermalar, birinchi bo'lib paydo bo'ldi. Jag'siz baliqlarning aksariyati hozir yo'q bo'lib ketgan; ammo mavjud bo'lgan lampalar qadimgi jag 'baliqlariga yaqinlashishi mumkin. Lampreylar Siklostoma mavjud bo'lgan narsalarni o'z ichiga oladi xagfish va bu guruh boshqa agnatanlardan erta ajralib chiqqan bo'lishi mumkin
Eng qadimgi jag 'umurtqali hayvonlar ehtimol kech davrida rivojlangan Ordovik davr. Ular birinchi bo'lib fotoalbomlar dan Siluriya baliqlarning ikki guruhi tomonidan: zirhli baliqlar sifatida tanilgan platsodermalar, ostrakodermalardan rivojlangan; va Akantodiya (yoki tikanli akulalar). Hozirgi zamonda ham saqlanib qolgan jag 'baliqlari siluriyaliklar davrida ham paydo bo'lgan: Chondrichthyes (yoki xaftaga tushadigan baliq) va Osteyxitlar (yoki suyakli baliq). Suyakli baliqlar ikkita alohida guruhga aylandi: Aktinopterygii (yoki nurli baliq) va Sarcopterygii (lob lobli baliqlarni o'z ichiga oladi).
Davomida Devoniy Bu davrda baliq turlarining, ayniqsa ostrakodermalar va platsodermalar orasida, shuningdek, bargli baliqlar va erta akulalar orasida katta o'sish kuzatildi. Bu Devonning "deb nomlanishiga olib keldi baliqlar yoshi. Bu lob qanotli baliqlardan edi tetrapodlar bugungi kunda to'rt oyoqli umurtqali hayvonlar rivojlangan amfibiyalar, sudralib yuruvchilar, sutemizuvchilar va qushlar. Vaqtinchalik tetrapodlar birinchi devonning birinchi davrida paydo bo'lgan va kech devon tomonidan birinchi tetrapodlar paydo bo'lgan. Jag 'umurtqali hayvonlarning xilma-xilligi jag'ning evolyutsion ustunligini ko'rsatishi mumkin og'iz; ammo menteşeli jag'ning afzalligi tishlash kuchi, nafas olishning yaxshilanishi yoki omillarning kombinatsiyasi ekanligi aniq emas. Baliq a ni anglatmaydi monofiletik guruh, lekin a parafiletik bittasini, chunki ular istisno qiladilar tetrapodlar.
Suv — baliqlarning yashash muhitidir. Baliq uchun suv hayotdir. Suvda suzadigan baliqlarning tanasi cho‘ziq, suyri shaklida bo‘lganidan suvning qarshiligiga kamroq uchraydi. Sekin
suzadigan baliqlarning tanasi yapaloq va jag‘lari yaxshi rivojlangan
bo‘ladi. Filippin orollari yaqinida tarqalgan pandaka balig‘ining
tana uzunligi 1—1,5 sm, og‘irligi 1,5 g bo‘lsa, eng yirik kit akulasining uzunligi 15—20 m ga, vazni 12—14 tonnagacha yetadi.
Baliqlarning biologiyasini o‘rganganda uning yoshi tangachalari va ba’zi suyaklardagi yillik halqachalariga qarab aniqlanadi.
Baliqlar 1—2 yildan (tez suzarlar) 100—120 yilgacha (oq bakra)
umr ko‘rad
Amudaryo va Sirdaryoda tarqalgan laqqabaliq 50—60 yil
yashaydi. Oziqlanishiga ko‘ra baliqlar faqat jag‘larida emas, til,
tanglay va halqumida ham tishlari bo‘ladi (cho‘rtan, tovonbaliq).
Baliqlarning harorati beqaror, sovuqqon jonivordir. Òana harorati
deyarli suv haroratiga yaqin, serharakat, oziqlanish usuliga ko‘ra
plantofaglar, bentofaglar, detritofaglar, fitofaglar va yirtqichlarga
bo‘linadi. Ko‘payishiga binoan uvuldiriq tashlovchi, tug‘uvchilarga,
yashash muhitiga ko‘ra dengiz va chuchuk suv baliqlariga, hayot
kechirish xususiyatiga binoan o‘tkinchi va o‘troq baliqlarga ajratiladi. Ko‘pgina baliqlar (losossimonlar, bakra, daryo ugari) hayotining bir qismini dengizda, boshqa qismini daryoda o‘tkazadi.
Hovuz, suv ombori, ko‘l, daryo, dengiz, sho‘r, chuchuk suvlarda uning tubidagi tuproq qatlami tarkibidagi bakteriyalar, o‘simliklar baliqlarning nafas olishi, oziqlanishi, qon aylanishi, nerv
faoliyati, urchitilishi, o‘sishi va rivojlanishi kabi barcha jarayonlarda
baliqlarni me’yor asosida saqlansa ijobiy natijalarga olib keladi.
Suvda ularning hayoti uchun zarur bo‘lgan erigan holdagi
kislorod, organik va anorganik moddalardan iborat oziqa mavjud.
Dissimilatsiya jarayonida hosil bo‘lgan qattiq, suyuq va gaz holi-
. Baliqlarning harakati
Ko‘pgina baliqlar butun tanasini qayirish natijasida hosil
bo‘ladigan to‘lqin hisobiga oldinga harakat qiladi. Ba’zilari esa
tanasini harakatlantirmay suzgichlarini to‘lqinlantirib suzadi.
Baliqlar tanasini qanchalik ko‘p qayira olishi umurtqalarining
soniga va tangachalarining katta-kichikligiga bog‘liq. Umurtqasi
qancha ko‘p yoki tangachasi qancha mayda bo‘lsa, baliq shunchalik ko‘p qayriladi. Shuningdek, baliqlarning suzish tezligiga
teridan ajralib chiqadigan va ularning ustini qoplab olgan shilimshiq modda ham katta yordam beradi.
Baliqlarning asosiy harakati suzishdan iborat bo‘lsa ham,
ba’zan suvdan yuqoriga o‘qdek otilib chiqadigan va havoda ancha
masofaga uchib boradigan monoplan yoki biplan uchar baliqlar;
dengiz xo‘rozi, uzunqanot kabi suv ostida o‘rmalab yuruvchilar;
shumtakabaliq kabi suvdan qirg‘oqqa irg‘ib chiqib, baquvvat
ko‘krak suzgichi yordamida quruqlikda hakkalab yurib, hasharot
tutadigan irg‘uvchi baliqlar ham bor. Ilonbosh kabilar hatto
quruqlikka chiqib, sayr qilib yuradi, bir havzadan ikkinchi havzaga quruqlik orqali o‘tadi. Qalqonli cho‘rtan esa dumiga tayanib
suv betida tikka yuradi.
Jinsiy dimorfizm
Jinsiy dimorfizm baliqlar o‘rtasida ancha keng tarqalgan bo‘-
lib, har xil ko‘rinishga ega. Odatda, baliqlarning erkagi bilan
urg‘ochisi o‘zaro katta-kichikligi bilan farq qiladi. Chunonchi,
karpsimonlarda ko‘pincha urg‘ochisi erkagidan, uvuldirig‘ini
qo‘riqlab yuradigan baliqlarda esa erkagi urg‘ochisidan katta
Baliqning foydali tomonlari
Hech kim baliqning foydali ekanligi bilan bahslashmaydi. Aslida, uning yuqori ovqatlanish qiymati tufayli baliq butun vujudga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Baliq mahsulotlarida haqiqiy sog'liqni saqlash formula saqlanadi: juda hazm bo'ladigan oqsillar, yog 'kislotalari, D vitamini va yod, selen, ftor, magniy, kaltsiy kabi turli xil minerallar. Shunday qilib, baliq va baliq mahsulotlarining tarkibi va ozuqaviy qiymati bugungi kunda suhbat mavzusi.
Qizig'i shundaki, baliq go'shti tarkibida turlar, yosh, oziq-ovqat turi, individual yashash joylari kabi ko'plab omillarga bog'liq. Biroq, har qanday holatda, baliq qimmatli oziq-ovqat mahsulotidir. Baliq maxsulotlarida proteinlar ulushi (1957-1982 yillar) so'yish uchun o'stirilgan hayvonlarning go'shtidan ancha yuqori. Yog 'miqdori taxminan 5% ni tashkil qiladi va oqsil (foydali protein) va uglevod tarkibining chegarasi 27% gacha. Hech bir oziq-ovqat mahsuloti inson tanasini bir vaqtning o'zida juda ko'p ozuqa bilan ta'minlay olmaydi. Va osonlik bilan hazm qilinadi va ortiqcha yog'li to'qimalar bo'lmaydilar.
Kaltsiyning eng katta miqdori baliq suyaklarida uchraydi. Shuning uchun, kaltsiy kerak bo'lsa, baliqlarni sotib oling. U butun suyaklari bilan birga baliq tana go'shtidan olinadi, shuning uchun kaltsiy ortiqcha bo'ladi. Bu element asab tizimi, mushaklar, oddiy yurak ritmi uchun muhim va tanadagi gidroksidi muvozanatni saqlab turish uchun zaruriy shartdir. Kaltsiy etishmovchiligi odatda yalang'och ko'z bilan ko'rinadi: suyaklar va tishlar bilan bog'liq muammolar, shuningdek tez-tez mushaklarning spazmlari va jahl chiqishi. Kaltsiy vujudga osongina so'riladi, D vitamini va bu elementning fosforga nisbatan nisbati (1: 1) bo'lishi kerak. Shuning uchun baliq va baliq mahsulotlari kaltsiyning eng yaxshi yetkazib beruvchisi hisoblanadi. Ular kaltsiyning butunlay so'rilishini va badan uchun eng foydali ekanligini ta'minlash uchun barcha tarkibiy qismlarga ega.
Magniy
Baliq shuningdek magneziumga ega. Kaltsiy misoli kabi, hazm bo'lishi maxsus shartlarni talab qiladi. Yog 'mavjudligi sababli magnezium ichki organlarning hujayralari tomonidan so'rilishi mumkin. Bu suyaklar, asab, kardiyovasküler, mushaklarning tizimlari va tana massasi shakllanishi uchun muhimdir. Magnezium karbongidrat, kaltsiy, natriy, kaliy, fosfor, vitamin moddalarining metabolizmiga aralashadi va antidepressantlarning ta'siriga ta'sir qiladi. Shuning uchun, agar diet magnezium o'z ichiga olgan juda oz sonli mahsulot bo'lsa, depressiya, asab va mushak sistemalarining giperaktivligi, mushaklarning spazmlari, konvulsiyalar mavjud.
Tayorlavchi Kurbonboyev Anvarbek
|
