Fayzullayeva
Oybahor
Dasturlash tillari
Mavzu:Borland C++ Builderda
funksiya va protseduralar bilan ishlash
Borland C++ Builderda funksiya va protseduralarga doir dastur tuzish.
Biror bir masalani yechishning chiziqli bo‟lgan algoritmiga dastur tuzishda algoritmd
agi
keltirilgan ketma-ketliklar asosida operatorlar yoziladi. Bunday dasturlarni tuzushda
asosan
o‟zgaruvchilar qiymatini kiritish, natijalarni chiqarish va shu bilan birga o‟zlashtirish
operatorlari
ishlatiladi.
Dasurdagi o‟zgaruvchilar qiymatlarini dastur ichida o‟zlashtirish operatori
yordamida
ham berish mumkin. Lekin dasturda o‟zgaruvchi qiymatini tashqaridan kiritish qulayl
ik tug‟diradi
va umumiylikni ta‟minlaydi.
Read operatori o‟zgaruvchilar qiymatlarini ekrandan kompyuter xotirasiga kiritish uc
hun
ishlatiladi. U quyidagi ko‟rinishlarga ega.
Read(c1,c2,...,cn);
Readln(c1,c2,...,cn);
Readln;
bu yerda c1,c2,...,cn - o‟zgaruvchilar nomi; ln - qo‟shimchasi qiymatni kiritib keyingi
qatorga
o‟tishni bildiradi.
Misollar: Read(Sm1,Sm2);
Readln(x1,x2,x3);
Readln;
Bu yerda birinchi operator Sm1 va Sm2 o‟zgaruvchilar qiymatini
ekrandan kiritadi. Ikkinchi
operator esa x1,x2,x3 o‟zgaruvchilar qiymatini ekrandan kiritadi va kiritishni keyingi
qatorga
o‟tkazadi. Oxirgi operator esa kiritishni kutadi va qator o‟tkazadi.
Write operatori oddiy ma‟lumotlarni va o‟zgaruvchilar qiymatlarini
kompyuter ekraniga chiqarish
uchun ishlatiladi. U quyidagi ko‟rinishlarga ega.
Write(c1,c2,...,cn);
Writeln(c1,c2,...,cn);
Writeln;
bu yerda c1,c2,...,cn - oddiy matnlar yoki o‟zgaruvchilar nomi; ln - qo‟shimchasi
chiqarishni
keyingi qatorga o‟tishni bildiradi.
Misollar: Write(Summa);
Write(„Natija yuk‟);
Write(„Tenglama yechimi x1=‟, x1, ‟x2=‟, x2);
Oddiy ma‟lumotlarni chiqarishda ular matn deb qaraladi va u qo‟shtirnoq ichida
yoziladi.
CHiqarish operatori yordamida o‟zgaruvchilar qiymatini format ko‟rinishda ham
berish mumkin:
Write(c:m:n);
bu yerda s-o‟zgaruvchi; m-shu o‟zgaruvchi qiymati uzunligi; n-
qiymatning kasr qismi va unda n-
1<="" p="">
Misol. Write(x:8:4);
Agar x=155.01021 bo‟lsa, quyidagi yozuv chiqadi 115.0102.
Write(„Maxsulot soni:‟, kol:5);
Agar kol=15 bo‟lsa, quyidagi yozuv ekranga chiqadi,
Maxsulot soni: 15
Dastur matnini tushuntirish maqsadida ko‟pincha dasturda izohlar keltiriladi.
Dasturda izohlar
istalgan joyda berilishi mumkin. Izoh katta qavs ichida yoziladi.
Masalan: { Bu matn dasturga izoh beradi }
{ Bu joyda yechim aniqlanmoqda }
Dasturda ma‟lum hisoblashlarning natijalarini biror bir o‟zgaruvchida saqlash uchun
o‟zlashtirish
(yuborish) operatori ishlatilib, u «:=» belgisi yordamida qiymat yuborilishi kerak
bo‟lgan
o‟zgaruvchidan keyin qo‟yiladi.
Masalan: i:=0; i-qiymati nolga tenglashadi, ya‟ni i o‟zgaruvchiga nol yuboriladi
deb tushuniladi.
Bunda mashina i o‟zgaruvchi uchun ajratilgan xotirasiga nol yozib saqlaydi.
Misol: B:=5; C:=4; A:=(B+C)/2;
Bu yerda, agar A butun identifikator bo‟lsa, uning qiymati 4 ga, aks holda esa 4.5 qiy
matga ega
bo‟ladi.
CHiziqli strukturali algoritmlarni dastur shaklida yozish uchun oldin ishlatiladigan o‟z
garuvchilar
ruyxati keltirilib, keyin algoritmdagi bajarilishlar ketma-ket
ravishda amalga oshirilishi kerak.
Misol: Tekislikdagi ikki nuqta orasidagi masofani topish dasturi.
Program XY;
Var
x1,y1,x2,y2,d: Real;
Begin
Write(„Nukta koordinatalarini kiriting:‟);
Read(x1,y1,x2,y2);
d:=Sqrt(Sqr(x1-x2)+Sqr(y1-y2));
Writeln;
Writeln(„Nukta koordinatalari:‟,x1,y1,x2,y2);
Writeln(„Masofa=‟,d);
Readln;
End.
Delphida konsol ilovasini yaratish
Delphida konsol ilovalarini har xil usullarda yaratish mumkin. Ulardan eng oson usuli
quyidagicha:
1.Delphi muhiti ishga tushiriladi.
Pusk=>Programmы=>Borland Delphi
2.Bosh menyudan File punktini ochib u yerdan New, keyin esa Other buyruqlari beril
adi. File=>
New=> Other
3.Forma va loyihalarni saqlash uchun ochilgan maxsus oynadan
(bu oynaga Delphi arxiv oynasi
deyiladi) “Console Application” piktogrammasi tanlanadi va Ok tugmasi bosiladi.
4.Natijada ekranda loyiha oynasi ochiladi (.dpr kungaytmali nom bilan).
Begin – end ichiga olingan
{ TODO -oUser -cConsole Main : Insert code here }
izoh o‟rniga loyiha faylining dastur matni kiritiladi.
Tuzilgan dasturni ishga tushirishdan oldin uni saqlash kerak bo‟ladi. Uni saqlash file=
>Save All
buyrug‟ini berish lozim. Har bir loyiha alohida yangi papkaga saqlanishni tavsiya ber
adi. Loyiha
faylini saqlashda aloxida kursatilmagan holatida ProjectN.dpr nomli fayl nomini tavsi
ya qiladi. Bu
yerda N har bir ketma ket nomlanadigan loyiha nomeri (son, masalan 1,2,3,..). Lekin
biz loyiha
faylini istalgan nom bilan saqlashimiz mumkin. Masalan MyProgram.dpr. Bu nom
avtomatik
ravishda chiqadi.
Loyihani saqlab bo‟lgandan so‟ng, uni bajarishga beramiz. Buning uchun bosh
menyudan
quyidagi buyruqni berish lozim: Run=>Run yoki F9 funksional tugmachasini bosish
kerak bo‟ladi.
Dastur narmal ishga tushgandan so‟ng ekranda DOSning standart dastur oynasi
namayon bo‟ladi.
Misol. Ikkita sonning yig‟indisi,
ayirmasi
, ko‟paytmasi va bo‟linmasini hisoblash dasturini
yarating.
Bu misolni yechish uchun yuqorida keltirilgan to‟rtta ketma ketlikni bajaramiz va
dastur kodini
kiritamiz.
Dastur kodi kiritilgandan so‟ng uni saqlab keyin ishga tushiramiz. Natijada ekranda
Dos oynasi
ochilib unda “Ikkita son kiriting:” so‟zi chiqadi. Keyin ikkita son kiriib Enter tugmasini
bosish
kerak bo‟ladi.
Natijada quyidagi javoblar chiqadi.
5.Keyin Obekt inspektori (Object Inspector) va Ob‟ekt daraxtlar (Object TreeView)
oynalari
yopiladi.
6.Bosh
menyudan
Project=>View
Sourse
buyrug‟i
beriladi.
Endi Delphida konsol ilovasini yaratishning ikkinchi usulini ko‟rib chiqamiz:
1.Delphi muhiti ishga tushiriladi.
Pusk=>Programmы=>Borland Delphi
2.Bosh menyudan File punktini ochib u yerdan New, keyin esa Application
buyruqlari
beriladi. File=> New=> Application
3.Forma oynasi yopiladi.
4.Dastur kodini yozish (modul) oynasi yopiladi. YOpish vaqtida “Save changes to
Unit1.pas?”
(“Unit1.pasdagi o‟zgarishlar saqlansinmi?”) so‟rov oynasi chiqadi. U yerdan “NO”
(Yo‟q)
buyrug‟i beriladi.
Natijada
quyidagi
Project1.drp
loyiha
fayli
oynasi
ekranga
chiqadi.
7.Loyiha fayli agar lozim bo‟lsa boshqa nom bilan saqlanadi.
Bu oynadan Program, Uses, Begin va End kalit so‟zlari qoldirilib boshqalari o‟chirilad
i va keyin
dastur matn kodlari kiritiladi.
Agar loyiha fayli yozilgan papka ichi qaralsa unda quyidagi fayllar ro‟yxatini
ko‟ramiz.
MyProgram.dpr -loyiha fayli (bosh loyiha moduli);
MyProgram.exe -ilova fayli yoki bajariluvchi fayl. Bu fayl kompilyator yordamida,
ya‟ni
kompilyatsiya jarayonida, agar dasturda sintaktik xatoliklar bo‟lmasa tuziladi.
Boshqacha so‟z
bilan aytganda, agar sizga o‟z dasturingizni ishga tushurish mumkin bo‟lsa, masalan
F9 tugmasini
bosish bilan bajariluvchi fayl avtomatik ravishda tuziladi. Bajariluvchi fayl avtonom
fayl bo‟lib
uning uchun boshqa fayl yoki biror dasturiy sistema mavjud bo‟lishi shart emas. Uni
siz ishga
tushirishingiz mumkin boshqa dasturlar kabi, masalan Paint, Bloknot yoki o‟yin dast
urlarini ishga
tushurganday;
MyProgram.cfg -loyiha konfiguratsiyasi fayli;
MyProgram.dof -loyiha opsiya fayli. Unda dasturning to‟g‟ri ishlaganligi haqida
axborotlar
saqlanadi,
Loyiha opsiya va konfiguratsiyasi fayllari loyiha faylining tuzilishi bilan bir vaqtda
Delphi
tomonidan avtomatik ravishda tuziladi. Ko‟p hollarda yuqorida keltirilgan fayllardan
tashqari yana
.dpr kengaytmali fayl ham tuziladi. Bu fayl loyiha faylining (rezerv fayli) nusxasi
bo‟lib
hisoblanadi. Masalan, MyProgram.-
dpr. Bu fayl loyiha fayli tuzilishi davrida bir vaqtning o‟zida
tuzib boriladi. Agar asosiy loyiha faylida buzilish yoki uchirilish sodir bo‟ladigan bo‟ls
a, u holda
uni MyProgram.-dpr faylidan tiklash mumkin. Buning uchun kengaytma oldidagi “-
” belgini olib
tashlash
kifoya.
Qism dasturlar
Dasturlash jarayonida shunday holatlar bo‟ladiki, bir xil operatorlar ketma-
ketligini dasturning bir
necha joylarida takroran yozishga to‟g‟ri keladi. Bunday takrorlanishni yo‟qotish
maqsadida
dasturlashning ko‟pgina tillarida qism dastur tushunchasi kiritilgan. Takrorlanadigan
operatorlar
ketma-ketligini mustaqil dastur bo‟lagi -qism dastur ko‟rinishida bir marotaba
yoziladi va bu
dastur bo‟lagi kerak bo‟lgan joylarda esa, unga murojaat qilinadi xalos. Paskal tilida
qism dastur
protsedura yoki funksiya ko‟rinishida beriladi
Ayrim masalalarni yechishda ma‟lum parametrlarning har xil qiymatlarida bir xil
hisoblashlarni
bajarishga to‟g‟ri keladi. Bunday hollarda dastur hajmini kichiraytirish maqsadida pr
otsedura yoki
funksiyalar tashkil qilish zarur. Protsedura
yoki funksiyaga murojat qilish dasturda uning nomini
ko‟rsatish orqali amalga oshiriladi. Kerakli parametrlar shu nomdan keyin beriladi.
Protsedura
yoki funksiyalar tashkil qilinganda ular dasturning bosh qismida beriladi.
Ularga murojaat qilish
esa dasturning asosiy qismining kerakli joyida beriladi. Asosiy dastur bilan
protsedura orasida
o‟zgaruvchilar qiymat almashuvi formal va faktik parametrlar yordamida amalga
oshiriladi.
Protsedura yoki funksiyaga murojaat qilinganda boshqarilish qayerdan uzatilsa yana
shu joyga
qaytib keladi. Protsedura ichida yana bir necha protsedura yoki funksiya ishlatilishi
mumkin.
Dasturda e‟lon qilingan o‟zgaruvchilar, shu dasturdagi protsedura va funksiyalarga n
isbatan global
deyiladi. Protsedura va funksilar ichida e‟lon qilingan o‟zgaruvchilar lokal deyiladi.
Ularning
ta‟sir doirasi shu protsedura va funksiyalarning ichida bo‟ladi xalos.
Protseduralarni e‟lon qilish dasturning bosh qismida keltiriladi va
u quyidagicha boshlanadi.
Procedure
();
M: Procedure AB (x,y);
Formal parametrlarni shu protsedura bosh qismida yoki sarlavhada e‟lon qilish
mumkin.
M. Procedure AB (x,y: Real);
Har qanday protsedurani kichik bir dastur deb qarash mumkin. Protsedura ham
dasturga o‟xshab
bosh va asosiy qismlardan toshkil topadi. Bosh qismda
protsedura nomi va uning parametrlari
e‟lon qilinadi. Asosiy qism operatorlar ketma-ketligidan tashkil topgan bo‟lib, ular
Begin - End
ichiga olinadi. Protsedura nomi foydalanuvchi tamonidan beriladi.
Misol.
Procedure Dr(Var x,h1,h2,z1,z2 : Real);
Var h,z: Real;
Begin
h:=h1/z1+h2/z2;
z:=z1/z2;
x:=(h+z)/2;
End;
Bu protsedurada h1,z1,h2,z2 parametrlar qiymati protseduraga murojat qilinganda
aniqlangan
bo‟lishi kerak. Natijani esa x-
parametr uzatadi. h va z o‟zgaruvchilar ichki o‟zgaruvchilardir. Bu
protseduraga dasturdan quyidagicha murojaat qilinadi.
Dr(x,h1,h2,z1,z2);
Protseduraga murojaat qilinganda mos parametrlar qiymati bir biriga uzatiladi. Beril
adigan formal
va faktik parametrlar soni teng va ular turlari bir xil bo‟lishi shart. Lekin parametrlar
nomlari har
xil bo‟lishi mumkin.
Funksiyalardan foydalanish va ularni tashkil qilish xuddi protsedura kabi bo‟lib, ularn
i e‟lon qilish
dasturning
bosh
qismida
keltiriladi
va
u
quyidagicha
boshlanadi:
Function ():;
M. Function Min (x,y:Real): Real;
Funksiya nomi foydalanuvchi tamonidan beriladi. Funksiyaga murojaat qilish uning
nomi orqali
beriladi.
Funksiya ham protseduraga o‟xshab bosh va asosiy qismlardan toshkil topadi.
Funksiyaning
protseduradan farqi, unga murojat qilinganda natija faqat bitta bo‟lib, u shu
funksiya nomiga
uzatiladi.
Misol 1. Јuyidagi hisoblashni funksiyani ishlatgan holda dastursini tuzing.
.
Program Kol;
Var ncm,n,m,l: Integer;
Function Fact (k: Integer): Integer;
Var P,i: Integer;
Begin
P:=1;
For i:=1 to k do P:=P*I;
Fact:=P;
End;
Begin
Read(n,m); l:=n-m;
ncm:=Fact(n)/Fact(m)/Fact(l);
Write(„ncm=‟,ncm);
End.
Misol 2. Quyidagi hisoblashni protsedurani ishlatgan holda dastursini tuzing.
.
Program Fun1;
Var a,b,z,c,d,t1,t2,t3: Real;
Procedure Th(Var x,r: Real);
Var c: Real;
Begin
c:=exp(2.0*x);
r:=(c-1)/(c+1);
End;
Begin
Read(a,b); th(a,t1);
c:=a-b; th(c,t2);
d:=Sqr(a)-Sqr(b); th(d,t3);
z:=(t1+Sqr(t2))/Sqr(t3);
Write(„z=‟,z:10:3);
End.
Oldindan e‟lon qilish
Bizga ikki protsedura A va B berilgan bo‟lib A protsedura B protseduraga murojaat qi
lsin va A
ta‟rifi B ta‟rifidan oldin kelsin. Masalan:
Procedure A (i : integer);
begin
V (i);
Writeln(i);
end;
Procedure V (var j : integer) ;
begin
j:=j*2;
end;
Bunday ta‟rif xatolikka olib keladi. CHunki A protsedura xali ta‟riflanmagan
protseduraga
murojaat qilmokda. Bu holda B protsedurani quyidagicha oldindan e‟lon kilish
lozim:
Procedure V (var j : integer); Forward;
Procedure A (i : integer);
begin
V (i);
Writeln(i);
end;
Procedure V (var j : integer) ;
begin
j:=j*2;
end;
Oldindan e‟lon qilishda protsedura tanasi standart direktiva Forward bilan
almashtiriladi.
Belgi va qatorlar bilan ishlash maxsus funksiyalari
Paskal tilida bir qancha maxsus protsedura va funksiyalar mavjud bo‟lib, ular quyida
gi guruhlarga
bo‟linadi:
-qatorni
qayta ishlash
;
-fayllar bilan ishlash;
-dinamik o‟zgaruvchilar uchun xotirani boshqarish;
-arifmetik funksiyalar;
-ekran bilan ishlash.
Ularning ayrimlarini ko‟rib chiqamiz:
Halt- dasturni bajarishdan to‟xtatish;
Odd(i)- I-toq bo‟lsa “True” aks holda “False” qiymat oladi;
Edit- bajarilayotgan blokdan chiqish;
Random- 0 dan 1 gacha bo‟lgan sonni tasoddifan olish;
Int(x)- sonning butun qismini olish;
Frac(x)- sonning kasr qismini olish;
Round(x)- berilgan sonni yaxlitlab butun olish;
GotoXY(x,y)- kursorni ko‟rsatilgan joyga qo‟yish;
ClrScr- ekranni tozalab, kursorni ekran boshiga qo‟yish;
Trunc- argumentning butun qismi:
Str(I;Var S:String)- raqamni simvolga o‟tkazish (I-ifoda yoki o‟zgaruvchi);
Val(S:String; Var P;ko:Integer)- simvolni raqamga o‟tkazish (P-o‟zgaruvchi);
Length (S:String)- qator uzunligini aniqlash.
Pos(st1,st) - qatordagi qator qismi holatini aniqlash.
Misol: st:=‟Toshkent‟; st1:=‟kent‟; p:=pos(st1,st);
Javob: p=4. Agar izlanayotgan qator qism qatorda yo‟q bo‟lsa qiymat
nulga teng bo‟ladi.
Copy(st,m,n) - qatordan fragment kesib oladi.
Misol: st:=‟Toshkent‟; p:=Copy(st,4,4);
Javob: p=‟kent‟.
Delete(st,m,n) - qatordan fragment kesib olib tashlaydi.
Misol: st:=‟Toshkent‟; p:=Delete(st,4,4);
Javob: p=‟Tosh‟.
Modullar
Turbo Paskal sistemasida juda ko‟p maxsus tayyor protsedura va funksiyalar
mavjudki ular har
qaysi o‟z vazifasiga ega bo‟lib unga biblioteka modullari deyiladi. Har bir biblioteka f
unksiya va
protseduralardan tashkil topgan bo‟lib ma‟lum bir turdagi
masalani yechishga muljallangan.
Modul deb protsedura va funksiyaning alohida kompilyatsiya qilinib maxsus .tpu ken
gaytmali fayl
shaklidagi ifodalangan dastursiga aytiladi. Moduldan ixtiyoriy dastur ichida foydalani
sh mumkin.
Moduldan foydalanish ya‟ni uni aktivlashtirish uchun dasturning bosh qismida
quyidagilarni
keltirish
zarur.
Uses ;
Misol:
Program SS;
Uses Crt,Graph;
Turbo-Paskal sistemasida har bir foydalanuvchi o‟z modulini yaratishi
uchun yaratiladigan modul
strukturasini quyidagicha tashkil kilish zarur.
Uses ;
Interface
. . . . .
{Interfeys qism- ochiq (yozuvlar) qismi}
. . . . .
Implementation
. . . . .
{YOpiq (yozuvlar) qismi}
. . . . .
Begin
. . . . .
{Modulning asosiy qismi}
. . . . .
End.
Bu yerda
Unit - modulning sarlavhasi;
Interface - modulning interfeysi, ya‟ni dastur va boshqa modullar uchun ochiq
(ko‟rinarli)
qismining boshlanishini bildiradi. Bu qismda o‟zgarmaslar, kattaliklar tiplari,
protsedura va
funksiyalar aniklanib kursatilgan bo‟ladi, lekin ularning butun
ko‟rinishi keyingi yopiq qismda
beriladi.
Implementation - modulning dastur va modullar uchun yopiq, ya‟ni ko‟rinmaydigan
qismining
boshlani-shini bildiradi. Bu yerda interfeys qismda aniqlangan
protsedura va funksiyalar yana bir
marta ko‟rsatilishi shart (ularning sarlavhalari bir xil bo‟lishi kerak).
Initsializatsiya qismi Begin yozuvidan keyin boshlanadi, agar bu qism mavjud
bo‟lmasa Begin
ham bo‟lmaydi. Bu qismda boshqaruvni asosiy programaga o‟tkizishgacha qadar baj
arilishi kerak
bulgan operatorlar ruyxati joylashadi.
Misol tariqasida ikki sonning eng katta va eng kichigini topish modulini yaratish
dastursini
qaraymiz. Quyidagi dastur Min(x,y) va Max(x,y) funksyalarini o‟z ichiga olgan.
Unit Study;
Interface {Interfeys kism}
Function Min(x,y:Integer):Integer;
Function Max(x,y:Integer):Integer;
Implementation {YOpik kism}
Function Min(x,y:Integer):Integer;
Begin
If x<=y Then Min:=x Else Min:=y;
End;
Function Max(x,y:Integer):Integer;
Begin
If x>=y Then Max:=x Else Max:=y;
End;
{Initsializatsiya qismi mavjud emas}
End.
Bu modul kompilyatsiya qilinib Stadu.tpu fayl nomga ega bo‟lishi kerak. Undan
dasturda
foydalanish uchun dastur bosh kismida Uses Study qatorini yozish kerak bo‟ladi.
Turbo Paskal sistemasida quyidagi biblioteka modullari majud:
System - standart protsedura va funksiyalarni o‟z ichiga olgan bo‟lib, bu modul
avtomatik
ravishda aktivlashtirilgan bo‟ladi.
Dos -
Ms Dos operatsion sistema imkoniyatlaridan foydalanuvchi protsedura va funksiyala
rni o‟z
ichiga olgan.
Crt - monitor ekrani va klaviatura bilan ishlash imkoniyatini yaratuvchi protseduralar
to‟plamini
o‟z ichiga olgan.
Graph - har xil monitor videoadapterlarini qullagan holda kompyuter grafik
imkoniyatlaridan
foydalanuvchi ko‟plab protseduralar tuplamini o‟z ichiga oladi.
Printer - printer bilan ishlovchi kichik modul.
Dinamik bog‟lanuvchi bibliotekalar (DLL)
Ta’rifi
Dinamik boglanuvchi bibliotekalar dasturda boshka tillarda yaratilgan protsedura va
funksiyalardan foydalanishga imkon beradi. Dinamik bibliotekalar bilan oddiy
modullar orasida
juda ko‟p o‟xshashliklar mavjud ,lekin ikki jixatdan farq qiladi.
Birinchidan dinamik bibliotekada e‟lon qilingan o‟zgaruvchilar va konstantalardan as
osiy dasturda
foydalanib bo‟lmaydi.
Ikkinchidan modullar statik usulda, ya‟ni kompilyatsiyaning komponovka bosqichida
bog‟lanadi.
Dinamik bibliotekalar dinamik ya‟ni dastur bajarilish jarayonida bog‟lanadi. Agarda
ikki dastur
oddiy modulga murojaat qilsa shu modul ishlatilayotgan qismining ikki nusxasi
xotirada
yaratiladi. Dinamik bibliotekaning ikki dastur murojaat qilayetgan qismi faqat bir
nusxada
yaratiladi.
Dinamik bibliotekaning o‟zgarishi dasturni qaytadan kompilyatsiya kilishga olib
kelmaydi.
Borland C++ Builder da ko'rsatkichlar bilan ishlash
Ko'rsatkich. O'zining qiymati sifatida xotira manziliini ko'rsatuvchi
(saqlovchi) o'zgaruvchilarga - ko'rsatkich o'zgaruvchilar deyiladi.
Masalan : Ko'rsatkichning qiymati
1) 0x22ff40
2) 0x22ff33
3) va xakazo kabi xotiraning aniq qismi bo'lishi mumkin.
Boshqa o'zgaruvchilar kabi, ko'rsatkichlardan foydalanish uchun ularni e'lon
qilish, toifasini aniqlash shart.
int *countPtr, count;
bu yerda countPtr - int toifasidagi ob'ektga ko'rsatkich, count esa oddiy
butun (int) toifasidagi o'zgaruvchi. Ko'rsatkichlarni e'lon qilishda har bir
o'zgaruvchi oldigan * qo'yilishi shart.
Misol 1: Ko'rsatkich ko'rsatayotgan manzili qiymatini dasturi
void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender)
{
int n = 5;
int * nPtr;
// & manzilini olish amali
nPtr = &n;
*nPtr = 15;
Edit1->Text=IntToStr(n);
Edit2->Text=IntToStr(nPtr);
Edit3->Text=IntToStr(*nPtr);
}
Natija:
Misol 2:Ko'rsatkich - joylashgan manzili dasturi
void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender)
{
int n = 5;
int * nPtr;
nPtr = &n;
Edit1->Text=IntToStr(n);
Edit2->Text=IntToStr(&n);
Edit3->Text=IntToStr(nPtr);
Edit4->Text=IntToStr(*nPtr);
}
Natija:
Ekranda quyidagicha natija chiqariladi:
Murоjaatlar
Murоjaatlar e’lоnda ko’rsatilgan nоmning sinоnimi sifatida ishlatiladi, yani
bitta o’zgaruvchiga хar хil nоm bilan murоjaat qilish mumkin. Murоjaatni
dоimiy qiymatga ega bo’lgan ko’rsatkich dеb qarash mumkin bo’ladi.
Murоjaat quyidagicha e’lоn qilinadi:
& ;
Bu yеrda – murоjaat ko’rsatuvchi qiymatning toifasi, ‘&’ bеlgisi,
undan kеyin yozilgan - murоjaat toifasidagi nоm ekanligini
bildiruvchi оpеratоr.
Bоshqacha aytganda ‘&’ bеlgisiga adrеsni оlish amali dеyiladi.
Namuna:
int k;
int & p = k;
// p murоjaati - k o’zgaruvchisining altеrnativ nоmi
|
