Ona tilini rivojlantirish bo‘yicha tinglab tushunish, o‘qib tushunish, so‘zlash va yozish malakalari tavsivi

Download 38.53 Kb.
bet	2/4
Sana	10.11.2022
Hajmi	38.53 Kb.
	#29746

Bog'liq
1-mustaqil ish. O`zbek tili. tayor
iqtidorli talaba, 14 -Ma\'ruza HFX, MAHLIYO MAHLIYO MAHLIYO MAHLIYO MAHLIYO MAHLIYO MAHLIYO MAHLIYO (2), Muxlisaxon pas, 5555555, Аъзамова Шаҳзода Отақўзи қизи, Список литературы, oliy-ta-lim-tizimida-mustaqil-ta-limni-tashkil-etishning-o-ziga-xos-xususiyatlari, 9-Amaliy mashg, Munisaxon, tabiiy-resurslarni-boshqarish-ekologiya-va-atrof-muhit-muhofazasi, Texnologik ta\'lim chet el adabiyotlar ro\'yxati 3, 1, The bar chart provides information about the students preferred to emigration to foreign country in three different level of education of Bulgarians in three years

Ona tilini rivojlantirish bo‘yicha tinglab tushunish, o‘qib tushunish, so‘zlash va yozish malakalari tavsivi. Tinglab tushunishni bir necha an'anaviy usullar bilan ham o'rgatish mumkin. Ushbu usullarning ba'zilari Richards (2008) tomonidan umumlashtirilgan: ona tili o'qituvchisi parcha, asar yoki she'r kabi adabiyot namunasini og'zaki ravishda tabiiy tarzda o'qiy oladi. Dialogni o'qish imkon qadar normal, tabiiy, jonli va mazmunli bo'lishi kerak. Bu o'quvchiga tabiiy til tovushlarini o'zlashtirishga yordam beradi. Asta-sekin o'quvchilar pauza, urg'u, ohang, ritm va intonatsiyaning xususiyatlari va tovushlari bilan tanishadilar; ona tili o'qituvchisi o'z o’quvchilariga turli xil, qiziqarli va o'z-o'zidan tinglab tushunish vositalarini taqdim yetish uchun o'zi yoki boshqa birov bilan sodir bo'lgan yoqimli va kulgili voqea haqida qisqacha hikoya qilishi mumkin. Og'zaki materiallarni boshlashning bunday o'zgarishi o’quvchilarning tinglash qobiliyatini oshiradi. U tayinlangan material bilan cheklanib qolmasligiga ishonch hosil qilishi kerak. U turli xil tinglab tushunish tadbirlarini qo'llash orqali tinglashdan zerikishni minimallashtirishga harakat qilishi kerak; ona tili o'qituvchisi o'z o’quvchilariga tovushlarni farqlash qobiliyatini oshirish uchun minimal juftliklarda ko'plab mashqlarni taqdim yetishi mumkin. Minimal juftlikda, ya'ni minimal kontrastli mashqda o'qituvchi o'quvchilarga bitta o'ziga xos tovushdan tashqari (ya'ni, bitta fonema) tilda bir xil talaffuz qilinadigan ikkita so'z taqdim etadi. Bu fonemik farq o'zgarishlarga sabab bo'ladi; ona tili o'qituvchisi o'quvchilarning tinglagan materiallarini ketma-ket tartibda eslab qolish va darhol takrorlash qobiliyatlarini oshirish uchun "eshitish xotirasi" mashqidan foydalanishi mumkin. Ushbu mashqda o'qituvchi o'z o'quvchilaridan so'zlar yoki raqamlar ketma-ketligini diqqat bilan tinglashni, ularni eslab qolishlarini va keyin tinglaganlarini, ya'ni raqamlar, lisenziya raqami, telefon raqami va manzilini aytib berishni so'raydi. Ushbu mashg'ulot o'quvchilarni diqqat bilan tinglashga undaydi va ma'lumotlarni darhol yeslab qolish uchun xotirasini kuchaytiradi; ona tili o'qituvchisi muayyan mavzular bo'yicha masalan, raqamli ma'lumotlar, joylar, ranglar, ovqatlar, sana va vaqtlar bilan bog'liq qisqa diktantlar berishi mumkin. Diktant uchun parchalar faqat tanish materiallardan olinishi kerak. Diktant mashg'ulotidan so'ng tinglab tushunishga oid savollar qo'yilishi maqsadga muvofiq. Tanlangan diktant oddiy mavzudan murakkab mavzuga va qisqa matndan uzun matnga tartiblangan bo'lishi lozim. Biroq, agar o'qituvchi diktant olish uchun darslikdagi uzun parchani tanlasa yoki sinfning hajmi kata bo'lsa, o’quvchilarga yozganlarini uqib olishlari uchun ko'chirma berishi kerak. Shu bilan birga, o'qituvchi o’quvchilarga bir-birlarining diktantlarini tuzatishga ruxsat berishi mumkin. Diktant tez-tez, biroq oqilona amalga oshirilishi kerak O'qituvchi diktantni olib borishda quyidagi tartiblardan foydalanishi mumkin: o'quvchilar tinglayotganda, butun diktantni odatdagi tezlikda o'qing; Bu ularga matnning mazmuni va umumiy tushunchasini anglashlariga yordam beradi. MUHOKAMA VA NATIJALAR O'quvchilarga yozish imkoniyatini berish uchun pauza bilan parchani yana takrorlang,o'quvchilar o'z ishlarini tekshirish, o'tkazib yuborilgan so'zlarni to'ldirish hamda o'zgartirishlar kiritishlari uchun so'nggi imkoniyatni berish uchun matnni oddiy tezlikda hamda tinish belgilari, bandlar, iboralar va jumlalar orasidagi pauza bilan o'qing. Diktant mashqlari tinglab tushunish uchun ajoyib mashq vazifasini o'taydi. Shuningdek ularni turli maqsadlarda ishlatish mumkin. Diktantni takrorlash mashqlari, tinish belgilari uchun mashq yoki imlo testi sifatida foydalanish mumkin. Ona tili o'qituvchisi asta-sekin va uzunlik bo'yicha rivojlanadigan og'zaki o'qish parchalari mavzusining qisqacha mazmunini berishi mumkin. Tanlangan material o’quvchilarning yoshi va qiziqishlariga mos kelishi kerak. Ushbu mashg'ulotda o'qituvchi o'qish parchasining ma'nolarini aniqlab berishi, so'ng uni normal tezlikda bir necha marta o'qishi mumkin. Og'zaki o'qish parchasining asosiy g'oyasini tinglab tushunish uchun savollar muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun, o’quvchi insho yoki obektiv savollar, ya'ni bir nechta tanlovli savollar va to'g'ri-noto'g'ri elementlaridan foydalangan holda sinovdan o'tkazilishi kerak. Ona tili o'qituvchisi o'z o’quvchilarini o'zini tinglashga jalb etishi, bundan tashqari sinfdagi odatiy mashgulotlar, o'yinlar va testlar uchun ko'rsatmalar berishi mumkin. Shuningdek, u o'z o’quvchilaridan ko'rsatmalarni tinglash uchun bir oz vaqt ajratish va tez-tez savollar berishlarini so'rashi mumkin. Bunday savollar kundalik ish va amaliy faoliyatni qayta ko'rib chiqishning bir qismi bo'lishi mumkin. Ona tili o'qituvchisi o’quvchilarini o'z fikrlarini namoyon qilishga undaydi, ularni so'roqqa tutadi, ularga ko'rsatmalar beradi, ular bilan hazillashadi, shaxsiy tajribasi, oilaviy hayoti, ta'limiy karerasi, hayoti davomida yuz bergan qiziqarli voqealar, sevimli mashg'ulotlari, qarindoshlari, do'stlari va uy hayvonlariga oid mavzular to'g'risida gaplashadi. Mavzu qaynoq voqealar, dolzarb hodisalar va madaniy tadbirlar, masalan, bayramlar, oilaviy kechalar, to'ylar, tug'ilish va o'limlar, mahalliy yoki milliy yangiliklarni o'z ichiga olishi mumkin. O'qituvchi jimlikni saqlashi, qo'shimcha ma'lumot yoki faktlarni tekshirmasdan tushunish uchun boshini irg'ab turishi tavsiya etiladi. Tinglab tushunish ko 'nikmasini o 'qitishning zamonaviy yoki innovasion usullarini quyidagicha umumlashtirish mumkin: Yaxshi jihozlangan lingafon xonasidan foydalangan ona tili o'qituvchisi ona tilida so'zlashuvchilar tomonidan tayyorlangan pesa, she'r, nutqni kerakli pauzalar va to'ldiruvchilar, noto'g'ri boshlanma va idiomalar bilan ijro etishi mumkin. Mazkur mashq til lingafon xonasi dasturining bir qismi sifatida foydalanilsa, samarali va foydali bo'ladi. Mashqlar ona tili o'rganuvchilarning quloqlarini talaffuzning barcha xususiyatlarini tinglashga va maqsadli til tovushlari elementlarini tan olishga o'rgatishda yordam beradi. Asta-sekin o’quvchilar turli tovushlar, urg'u, intonatsiya va ritmni ajratishni boshlashadi. Fonologik kod tovush, ritm, urg'u, intonatsiya va sandi o'zgarishlarini (ijtimoiy, mintaqaviy va dialektik o'zgarishlarni) o'z ichiga oladi. Sintaktik kod so'z turkumlari (affikslar) va so'z tartibini (stilistik o'zgarishlar) o'z ichiga oladi. Semantik kodda so'z ma'nosi, konnotatsiya, sheva, madaniyat (milliy-etnik), idioma, so'zlashuv tili, noto'g'ri boshlanma, pauza, to'ldiruvchi va ortiqchalik ma'nolari mavjud. O’quvchi ongli ravishda maqsadli tildagi parchalarni alohida komponentlarga e'tibor bermasdan tushuna olsa, kerakli kompetensiyaga erishilgan hisoblanadi; Yaxshi jihozlangan lingafon xonasidan foydalangan ona tili o'qituvchisi o'z sinfida tanlangan radio, video va teledasturlardan lenta segmentlari sifatida foydalanishi mumkin. Ushbu segmentlarning mavzulari yangiliklar, ob-havo ma'lumotlari, tok-shoular, taxminiy o'yinlar, intervyular (dialog/suhbat), pazandalik dasturlari va dramatizatsiyani o'z ichiga olishi kerak. Efirni tinglash o’quvchilarning talaffuzi, intonatsiyasi va ohangini yaxshilash uchun foydali vositadir. Bu mavzular jonli til va maqsadli tilning mazmunli masalalari bilan tanishishni ta'minlaydi. Efirni tinglash o’quvchilarning talaffuzi, intonatsiyasi va ohangini yaxshilash uchun foydali vosita vazifasini o'taydi. Bu mavzular jonli til va maqsadli tilning mazmunli masalalari bilan tanishishga ko'maklashadi. Shundan so'ng o'qituvchi o’quvchilarining tinglab tushunish qobiliyatlarini o'lchash uchun bir nechta savollarni ishlab chiqishi kerak. O’quvchilar tinglab tushunish mashqlarini qanday bajarayotganliklari va qanday o'sish qayd etayotganlari haqida aniq ma'lumotlarga ega bo'lishlari muhim hisoblanadi. Jonli til o’quvchilarga ona tilida so'zlashuvchi tilni tuzilmagan kontekst va vaziyatlarda normal tezlikda gapirganda tushunishga yordam beradi. Jonli til o’quvchilarni maqsadli til boshqarilishiga, funksional ekanligiga va sinfning to'rtta devori ichida foydalanish uchun cheklanmaganligiga ishontiradi. Yaxshi jihozlangan lingafon xonasidan foydalangan ona tili o'qituvchisi o'z o’quvchilaridan ona tilida so'zlashuvchilar bilan telefon orqali muloqot qilib turishni so'rashi mumkin. Telefon qo'ng'iroqlarini dars davomida ham amalga oshirish mumkin. Ushbu faoliyatdan telefon raqami, parvozning kelish yoki jo'nash vaqti, televidenie yoki ma'ruza dasturlari jadvali, uchrashuv tayinlash va maqsadli tilda yo'nalishlar haqida ma'lumot olish uchun foydalanish mumkin. O'qituvchi o’quvchilardan telefon orqali berilgan va qabul qilingan barcha ma'lumotlarni yozib qo'yishni so'rashi kerak. Shuningdek, ma'lumot olish va muloqot qilishlari uchun o’quvchilarni ona tilida so'zlashadigan kompaniyalar yoki shahardagi agentliklarga yuborish maqsadga muvofiq. Ona tili o'qituvchisi o'z o’quvchilariga jamiyatdagi maqsadli tilda so'zlashuvchilarni tinglash imkoniyatini berishi, maktab tarkibining boshqa xodimlari esa o’quvchilarni bunday ma'ruzalarni qayd qilish va xulosalar qilishga undashlari kerak. Shunday qilib, o'qituvchi o’quvchilarning sinfiga yoki maktabidagi ona tili klubiga tashrif buyurishini tashkil qilishi mumkin. Muxtasar qilib aytganda, o'qituvchi o'quvchilarning tinglab tushunish ko'nikmasini oshirishi uchun atrofdagi tilning ta'siridan foydalanish uchun qo'lidan kelganini qilishi kerak. Ona tili o'qituvchisi, imkoni bo'lsa, o'z o’quvchilaridan jamiyatdagi maqsadli tilda so'zlashuvchilar bilan suhbat o'tkazishni so'rashi mumkin. Sinfda sevimli mashg'ulotlaryoki alohida qiziqishlar bo'yicha suhbat savollari oldindan ishlab chiqilishi kerak. Har bir o’quvchi o'qituvchining yordami bilan savollarni tuzishda faol ishtirok etishi kerak. Download 38.53 Kb.

Download 38.53 Kb.