Jihozlarni va tarmoqning dasturiy ta’minotini tanlash.
Tarmoq jihozlarini tanlashda ko‘p omillarni hisobga olish kerak, shu jumladan:
Jihozlarni standartizatsiya darajasi va uning eng ko‘p tarqalgan dasturaviy vositalari bilan to‘g‘ri kelishi;
infonmatsiya uzatish tezligi va uning kelajakda ko‘paytirish imkoniyati;
tarmoqning mumkin bo‘lgan texnologiyalari va ularning kombinatsiyalari (shinа, passiv yulduz, passiv daraxt);
tarmoqdagi almashuvni boshqarish usuli (CSMA/CД, to‘liq duplek yoki markerli usul);
ruxsat etilgan tarmoqdagi kabel turlari, uning maksimal uzunligi, halaqit qiluvchilardan himoyalanganligi;
narxi va alohida apparatli vositalarning texnik tavsiflari (tarmoqli adapterlar, transiverlar, repiterlar, konsentratorlar, kommutatorlar).
Ko‘pincha bularni inkor qilishadi, bunday qilish bekor: dasturiy ta’minotni almashtirish oson, lеkin apparaturali аlmаshtirish, ayniqsa kabelni joylashtirishi, juda qimmatga tushadi, goxida qilib ham bo‘lmaydi. Bunday holatda, ko‘rilayotgan voqea uchun Erhernet tarmog‘ini qo‘llashini taxlil qilib ko‘rish kerak, chunki bu tarmoq juda mashxur, qimmat emas va rivojlanishga yo‘l qo‘yadi (Fast Erhernet Gigabit Erhernet).
Kabelni tanlashda, birinchi navbatda tarmoqga kerak bo‘lgan uzunligini hisobga olish kerak, shuningdek tashqi halaqit qiluvchilardan ximoyalanganligini va o‘zi to‘lqin chiqarish darajasini. Tarmoqning katta uzunligida va uzаtаdigаn ma’lumotlarni maxfiyligini ta’minoti zarurligida yoki xonada halaqit qiluvchilar darajasi katta bo‘lganida optotolali kabelni almashtirib bo‘lmaydi. Ta’kidlaylik qulay sharoitlar bo‘lganda ham elektr kabellarni qo‘llashni o‘rniga optotolali kаbеllarni ishlatish buzilgan axborotli paketlar qismini pasaytirish hisobiga tarmoqning unumdorligini sezilarli ko‘tarishga imkon (10-50%) yaratadi.
Halaqit qiluvchilarning katta darajasi korxona xonasida katta quvvatli elektr jihozlarning borligidan kelib chiqadi (Masalan, metallga ishlov beradigan dastgohlar, fizik qurilmalar). Shuningdek u yaqinida joylashgan (00-200 m. gacha). Yuqori voltli elektr uzatish liniyalari va kuchli radiouzatuvchilar (radiostansiyalar, uyali telefonlarning retranslyatsion antennalari). Ba’zan, hаlаqit qiluvchilarning yuqori darajasi tarmoq kabelining noto‘g‘ri joylanishiga ham bog‘liq. Masalan, 220 voltli kuchli simlar uzunligida joylashtirish yoki shunga qaramasdan, ko‘p tarmoqli dasturiy vositalar bunga qarshi maxsus choralar ishlatishadi, apparaturaning boshqa ishlamasliklarga ham (Masalan disklardan nusxa ko‘chirish), bu judda jiddiy muammo. Ba’zan tok manbaini o‘chib qolishi tarmoqni to‘liq va uzoq vaqtga ishdan chiqarishi mumkin.
Ideal holatda tok manbaini o‘chib qolishidan tarmoqning hamma serverlari himoyalangan bo‘lishi kerak (ishchi stansiyalar ham). Agar server tarmoqda bitta bo‘lsa, bunga erishish juda oson. Uzluksiz tok manbai, tok berish manbai buzilganda, akkumulyatordan ulangan kompyuterga tok berishga o‘tadi va kompyuterga maxsus signal yubораdi, u esa qisqa vaqt ichida bajarayotgan operatsiyalarni tamomlaydi va diskda ma’lumotlarni saqlaydi. Uzluksiz tok bilan ta’minlaydigan manbani tanlaganda eng avval u ta’minlaydigan maksimal quvvatiga e’tiborni qaratish kerak va kuchlanishi nominal darajasini u tomonidan qancha vaqtda ushlab turishini (Bu vaqt bir neche minutdan bir necha soatgacha bo‘lishi mumkin). Bu qurilma ancha qimmat (bir necha ming dollargacha). Shuning uchun bitta uzluksiz tok berish manbai ikki-uch Serverga ishlatish maqsadga muvofiqdir. Kichik quvvatli UPS lar ancha arzon turadi, quvvati 300-600 Vt bo‘lganlar – 100 dollardan kamrroq, va ishchi stansiyalar uchun ishlatilsa bo‘ladi. Aksi bo‘lganda ham to‘g‘ri. Har qanday holatda ham jixozlarning barcha komponentlari maksimal darajada bir biroviga to‘g‘ri kelishi kerak.
Afsuski, tarmoqni loyihalash jarayonida eng avval qaysi muammolarni hal etish kerakligi va qaysilarini eng oxirigacha qoldirish kerakligini ajratib olish mutlaqo mumkin emas. Dasturiy vositalarni tanlashni qandaydir ikkilаmchi deb hisoblab, tarmoqning tuzilishiga va o‘lchamlariga kerakli jixozlarning tavsiflariga mutlaqo ta’sir ko‘rsatmaydi deb bo‘lmaydi. Shuning uchun qanday dasturiy vositalarni ishlatish kerakligi yoki qaysi sinfga ular tegishligini loyihalashning boshlanishida hal etilishi kerak.
Tarmoqni dasturiy ta’minotini tanlashda quyidagi omillarni birinchi navbatda hisobga olish kerak:
qaysi tarmoqni u ushlab turadi: bir pog‘onali tarmoq, serverga asoslangan tarmoq yoki shu ikki turini
foydalanuvchilarni qaysi maksimal soniga mo‘ljallangan (yaxshisi 20% kam bo‘lmagan zahira bilan olish kerak).
serverlar sonini qanchasini kiritish mumkin va serverlarni qanday turi mumkin;
har xil operatsion tizimlari va har xil kompyuterlari, shuningdek boshqa tarmoqli vositalari bilan ishlash qobilligi;
har xil rejimda ishlaganda dasturiy vositalarni unumdorlik darajasi qanday;
ishоnchli ishlash darajasi qanday, kirishga ruxsat etilgan rejimlari va ma’lumotlarni himoyalash darajasi qanday;
va barkim asosiydir – dasturiy ta’minotining narxi qancha.
Hyech qachon eng takomillashgan maxsulot ketidan quvish kerak emas, u mashxur bo‘lgani uchun, chunki odatda u bilan ishlash murakkabroq, va narxi ham ancha qimmat bo‘lishi mumkinki, sizning masalalaringizni yechishda oddiy bir pog‘onali tarmoq to‘g‘ri kelishi mumkin, chunki u maxsus boshqarish va qimmat serverni sotib olishni talab qilmaydi.
Va nihoyat, yana tarmoqni o‘rnatishdan oldin tarmoqni boshqarish masalasini hal etish kerak.
Bir pog‘onala tarmoq holatida ham buning uchun alohida mutaxassisni (administratorni) ajratish yaxshiroq, chunki u tarmoq konfiguratsiyasi to‘g‘risida.
korxonaning umumiy tarmog‘i – bu marshrutizator bilan birlashtirilgan bo‘limlarning tarmoqlarini uch segmentlari. Global tarmoqga ulanish uchun huddi shu marshrutizatordan foydalaniladi.
ishchi guruhlar serverlari ishchi guruhlar xonalarida joylashtiriladi, bo‘limlar serverlari esa bo‘limlar joylashgan qavatlarida.
Ko‘rilayotgan holatda, tarmoqning kolliziyalar hududi (konfliklar zonasi) har bir ishchi guruhlar xonalarida, bo‘lim kommutatorlari bilan ishchi guruh konsentratori bog‘laydigan yana segment, segmentlarni o‘z ichiga qamrab oladi. Bunday kolliziyalar hududi to‘qqista bo‘ladi. Oldingi bobdagiga o‘xshab, huddi shular uchun tarmoqni ishga loyiqligi to‘g‘risida hisoblarni olib borishi kerak. Keng tarqatadigan hududlar har qaysi bo‘limning tarmoqdagi hamma segmentlarni o‘z ichiga qamrab oladi, yana korxona marshrutizatorlari bilan bo‘lim kommutatorini bog‘laydigan segment. Bunday keng tarqatadigan hududlardan hammasi bo‘lib uchta bo‘ladi ( bu yerda S-ishchi guruh serverlari, RK-repiterli konsentratorlar, RKP-bo‘lim konsentratorlari).
Agar loyihalashtirayotgan tarmoq bo‘yicha mo‘ljallanayotgan almashuv intensivligi uncha katta bo‘lmasa, kompyuterlar uncha ko‘p bo‘lmasa va bino o‘lchamlari to‘g‘ri kelsa, bunda ancha murakkab va qimmat qurilmalar bo‘lgan – marshrutizatorlarsiz ham ishni bajarish mumkin.
Resurslarni taqsimlanishi to‘g‘risida barcha ma’lumotlarga ega bo‘ladi va hamma foydalanuvchilar tomonidan tarmoqdan to‘g‘ri foydalanishligini nazorat qiladi. Agar tarmoq katta bo‘lsa, bunda bitta tarmoq administratori bilan endi kifoyalanib bo‘lmaydi, katta guruh administratorlari kerak bo‘ladi, ularni tizimli administrator boshqarishi kerak. Tarmoqni o‘rnatib, ishga tushgandan keyin bu masalalarni еchishgа ancha kech bo‘ladi.
Faqat shulardan keyin, tanlangan dasturiy ta’minotni o‘rnatishga o‘tish mumkin, albatta agar bunday o‘rnatish kerak bo‘lsa. Aytib o‘tish joizki, ko‘p hollarda dasturiy vositalarni bevosita o‘rnatishni maxsuslashtirilgan kompyuter firmalar ishchilari shug‘ullanishadi. Ammo muayyan korxonaga nima kerakligi to‘grisidagi qarorni qabul qilishni har holda bu tarmoq bilan keyinchalik kim ishlaydiganlar hal qilishi kerak.
Tarmoqni o‘rnatgandan keyin uning konfiguratsiyasini (tashqi ko‘rinishini) o‘tkazish kerak, ya’ni tarmoqning mantiqiy joylanishiga e’tiborni qaratish kerak, uning muayyan sharoitda ishlashini sozlash kerak. Bu tarmoqning tizim administratori burchlariga kiradi, keyinchalik u tarmoq ishlashini nazorat qiladi va uni boshqaradi:
foydalanuvchilarni va har xil vazifali foydalanuvchilar guruhini tuzish;
foydalanuvchilarni kirish huquqlarini aniqlash;
yangi foydalanuvchilarni o‘qitish va foydalanuvchilarga kerak bo‘lganda operativ yordam o‘rsatish;
shu tarmoqning barcha serverlar diskli hududini nazorat qilish;
himoyalash va ma’lumotlar nusxasini zahiralash, kompyuter viruslariga qarshi kurashish;
dasturiy ta’minotni va tarmoqdagi apparaturalarni modernizatsiya qilish;
maksimal unumdorligiga erishish uchun tarmoqni sozlash.
Tizim administratori, odatda, hamma tarmoq resurslarga va tarmoqning xizmat dastrularigi kirishga maksimum huquqlarga ega bo‘ladi. Tarmoqning boshqa foydalanuvchilari ideal holatda, tarmoqni sezishlari kerak emas: fayl-serverlarda, yangi printerlarda, skanerlarda, modellarda, yangi dasturlarda tarmoqga maxsus yo‘naltirilgan ulardа yangi disklar paydo bo‘lishi kerak, masalan, elektron pochta.
Tashkil qilinayotgan foydalanuvchilar guruhi bir muammo yoki yaqin muammolar bilan shug‘ullanayotgan korxona xodimlarining (real) haqiqiy guruhlari bilan imkoniyati boricha to‘g‘ri kelishi kerak. Har bir guruhga tizim adminsitratori tarmoq resurslarga o‘zining kirish huquqlarni o‘rnatishi mumkin. Har bir foydalanuvchiga alohida huquqlarni belgilamasdan, qulayrog‘i ma’lum bir xuquqli guruh tuzib, so‘ng unga kerakli foydalanuvchilarni kiritsh kerak. Bunda foydalanuvchini xuquqlarini o‘zgarishi kerak bo‘lsa boshqa guruhga o‘tkazish bilan kifoyalansa bo‘ladi. Yaxshi bo‘lardi, Agar har bir guruhni boshqaradigan o‘zini tarmoq administratori bo‘lsa (albatta, Agar guruhlar yetarli katta bo‘lsa). Miсоl uchun OC Windows NT tarmog‘i to‘rt turdagi guruhlar tuzishga imkon yaratadi:
Lokal guruhlar, ya’ni lokal kompyuterida ro‘yxatdan o‘tadiganlar;
global guruhlar, ya’ni domenni (RDS) bosh kontrollerda ro‘yxatdan o‘tadiganlar;
maxsus guruhlar (tizim ichidagi muxtojlar uchun ishlatiladigan)
kiritligan guruhlar, ular uch kategoriyaga bo‘linadi: administratorlar, operatorlar va boshqa foydalanuvchilar.
Har bir foydalanuvchiga alohida o‘zining kirish huquqlarini o‘rnatish mumkin. Ideal holatda, har bir foydlananuvchi unga haqiqatda qancha kerak bo‘lsa, shuncha kirish huquqiga ega bo‘lishi kerak, ko‘p ham emas, kam ham emas. Kerak bo‘lganga qaraganda agar huquqi kam bo‘lsa, administratorni ishlashiga bu halaqit beradi. Agar kerak bo‘lganidan huquqi ko‘p bo‘lsa, bunda foydalanuvchi erkin suratda yoki erkin bo‘lmaganda u bilan ishlamaydigan qimmatli axboratni yo‘qotib yuborishi yoki uning buzishi mumkin.
Har qaysi tarmoqli operatsion tizim yoki qoplama kataloglarga va fayllarga ruxsat etilgan o‘zining kirish huquqlari to‘plami bor. Bu uning ixchamligini, ishonchliligini tarmoqning rivojlanish imkoniyatini ifodalaydi. Masalan, tarmoqli OC NetWare 3.12 15 jadvalda ko‘rsatilgan huquqlarni ta’minlaydi. Tarmoqli OS Windows NT Server 16-jadvalda ko‘rsatilgan huquqlarni ta’minlaydi. Boshqa tarmoqli vositalarga (17-jadval) qaraganda OS Windows tomonidan beriladigan kirish huquqlar to‘plami kam.
Vaqti - vaqti bilan serverning barcha disklaridan nusxa olish tavsiya etiladi, masalan, magnit lentasiga yoki magnitli yoki optik disklarga. Bu avariya holatida uncha ko‘p axborot yo‘qotmasdan, tarmoqning yaqindagi holatini tiklaydi. Bunda tizim administratori ishchi stansiyaning diskida foydalanuvchilar va ularning kirish huquqlari to‘g‘risida ma’lumotlarni saqlashi kerak, chunki tarmoqning tiklangan vaqtida bularni hamasini yangitdan berilmasligi uchun. Serverlarning disklari ikki nusxali bo‘lishi maqsadga muvofiq, ulardan bittasi onda sonda yangilanadi (Masalan, bir oyda bir martta), ikkinchisi esa – tezroq (masalan, bir haftada bir marta).
Kirish turi
|
Belgilash
|
Nima ruxsat etilgan
|
Access Control
File Scan
Create
Erase
Modify
Supervisory
Write
|
A
F
C
E
M
S
W
|
Katalog yoki faylga Kirish huquqlarini o‘zgartirilishi.
Katalogni ko‘rib chiqish
Shu katalogda katalog va fayllarni yaratish
Shu katalogda Katalog va fayllarni olib tashlash
Fayllarni ma’lumotlarni o‘zgartirish (qayta yozish)
Katalog fayllari ustidan har qanday оpераtsiyalar (supervizor huquqlari)
Faylga yozish
|
Kirish turi
|
Nima ruxsat etilgan
|
Read
Execute
Write
Delete
No Access
|
Katalogdagi fayllarni o‘qish va undan nusxa olish
Katalogdagi dasturlarni Bajarish uchun ishga tushish
Katalogda yangi fayllarni yaratish
Katalogdagi fayllarni olib tashlash
Har qanday kirishni mаn etish
|
Kirish turi
|
Nima ruxsat etilgan
|
Faqat o‘qish
To‘liq
Parol bo‘yicha
|
Katalogdagi fayllarni o‘qish va уlardаn nusxa ko‘chirish
O‘qish, katalogga yozish va katalogdan fayllarni olib tashlash.
Parol bilan belgilanadi (parol orqali «o‘qish uchun»-kirish faqat o‘qish uchun, Parol orqali «to‘liq kirish uchun» – to‘liq kirish).
|
Tizim administratori tomonidan tarmoqning nazorat qilinishi uchun maxsus dasturiy vositalar mavjud. Masalan, OS Windows NT Server ning maxsus utiliti Performance Monitor – dasturi bor, u protsessorlar faoliyatini, disklar ishlashini, xotirani va tarmoqni ishlatilishini real vaqtda nazorat qilish imkonini yaratadi. Alohida dаsturli paketlar ham bor, masalan, Network Monitor yoki Lanalyrez tarmoqda haqiqiy (real) almashuv ko‘rsatkichlarini taxlil qilib, administrator shunday rejimlarni o‘rnatish mumkinki, ular almashuvni eng yuqori effektivligini ta’minlaydi. Tarmoq rivojlanishining tendensiyasini ko‘rib chiqib, u o‘z vaqtida dasturiy yoki apparatli vositalarni modernizatsiya qilishi kerakli to‘g‘rida qaror qabul qilishi mumkin.
Albatta, har doim hisobga olish kerakki, har qanday tarmoqning unumdorligi faqat o‘rnatilgan apparaturalarga va dasturiy maxsulotlarga bog‘liq emas, balki echiladigan masalalarning xarakteriga ham bog‘liq. Bir tarmoqning o‘zi, masalan, ma’lumotlar omboriga kirish masalalarini ajoyib barajrishi mumkin, ammo dinamik uch o‘lchamli to‘liq rangli ko‘rinishlarni uzatilishi bilan juda yomоn ishlaydi.
Tarmoqning loyihalashda boshida bilmoq kerak, uning yordamida qanday xarakterli axborot oqimlariga xizmat ko‘rsatish mo‘ljallanmoqda. Lеkin, har qanday holatda ham barcha omillarni hisobga olish mumkin emas, imkoniyatlar va talablarni optimal to‘g‘ri kelishiga faqat yaqinlashish mumkin.
|
