|
Mavzu: Kirish. Tikuvchilik sanoatining vazifasi va tikuvchilik buyumlarini ishlab chiqarishdagi ahamiyati
|
| bet | 20/54 | | Sana | 12.01.2024 | | Hajmi | 3,93 Mb. | | #135716 |
Bog'liq MARUZA MATERIALSHINOSs t a5 t a7
bu yerda: A — matoning tolali tarkibiga bog‘liq koeffitsient;
Z( a — tanda va arqoq yo‘nalishidagi haqiqiy zichlik; Tta — tanda
yoki arqoq iplarining chiziqli zichligi.
Matoning sirti iplar bilan to‘lganlik darajasi Es (foiz) ulamingyuza to‘ldirilishini ko‘rsatadi. Bu ko‘rsatkich quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
Et,a = A - Zt a
bu yerda: Et va Ea — matoning tanda va arqoq yo‘nalishidagi chi- ziqb to‘ldirilishi, foiz;
Matoning iplar hajmi bilan to‘lganlik darajasi Ещт(foiz) esa ulaming hajmiy to‘ldirilishini ko‘rsatadi:
EhaJn, =-^-100,
vgaz
bu yerda: Vp — gazlamani hosil qiluvchi hajmi; — gazlamaning
hajmi.
Matolaming o‘rilishi deb, tanda va arqoq iplarining ma’lum tartibda o‘zaro bog‘lanishiga aytiladi. Tanda va arqoq iplarining o‘rilishini ko‘rsatuvchi shaklga o‘rilish naqshi deb aytiladi.
0‘rilish jarayonida hosil boTuvchi naqshning takrorlanishi rapport (R) deb ataladi. Tanda ipi matoning sirtiga chiqib arqoq ipining ustini qoplashi tanda qoplanishi deyiladi. Arqoq ipi matoning sirtiga chiqib tanda ipining ustini qoplashi arqoq qoplanishi deyiladi.
Matolar o‘rilishlari katak qog‘ozga chiziladi. Bunda har qaysi ko‘ndalang qatomi arqoq iplari deb, har qaysi bo‘ylama qatomi tanda iplari deb hisoblash qabul qilingan. Har bir katak tanda va arqoq ipining kesishuvidan iborat. Bu joyda tanda qoplanishi bo‘lsa, o‘ri1ish naqshni chizish paytida katak bo‘yab qo‘yiladi. Agar arqoq qoplanishi bo‘lsa katak oqligicha qoldiriladi.
Matolar o‘rilishi bo‘yicha quyidagicha sinflanadi:
Oddiy yoki bosh o‘rilishlar.
Mayda gulb o‘rilishlar.
Hosila o‘rilishlar.
Murakkab o‘rilishlar.
Yirik gulb (jakkard) o‘rilishlar.
Oddiy yoki bosh o‘iilishlar. Oddiy o‘rilishlar sinfiga polotno, saga va satin (atlas) o‘ribshlari kiradi.
Barcha oddiy o‘rilishlaiga xos umumiy xususiyatlar shundaki, tanda bo‘yicha rapport arqoq bo‘yicha rapportga teng bo‘ladi, bitta rapport ichida har bir tanda ipi har bir arqoq ipi bilan faqat birmartagina o‘rilishadi.
Polotno o‘rilish — to‘quvchilik matolari ichida eng oddiy va ko‘p tarqalgan o‘rilish bo‘lib, tanda va arqoq bo‘yicha rapporti ikki ipga teng. Rapportda tanda va arqoq iplari navbatma-navbat matoning o‘ng tomoniga chiqadi (27-rasm).
Masalan, toq tanda iplari toq arqoq iplari ustidan qoplab o‘tsa, juft tanda iplari juft arqoq iplari ustidan qoplab o‘tadi. Polotno o‘rilishda tanda iplari arqoq iplari bilan juda yaxshi bog‘lanadi, natijada matolar mustahkam, o‘ng va teskarisi bir xil, tekis va sutrang bo‘ladi.
Agar polotno o‘rilishda tanda iplari arqoqqa qaraganda in- gichka bo‘lsa, matoda ko‘ndalang yo‘llar hosil bo‘ladi (poplin, tafta va boshqa matolar). Bunday o‘rilish soxta reps deb ataladi.
P
^^
1 2 3 4 5 6
27-rasm. Polotno
o'rilishi.
olotno o‘rilish ip matolar (chit, batist, polotno va bosh- qalar), zig‘ir tolali matolar (bortovka, polotno, parusina va boshqalar), ipak matolar (krepdeshin, krep-shifon, krepjoijet, polotno va boshqalar), jun matolar (ba’zi ko‘ylaklik va kostumlik matolar) 6 to‘qilishida ishlatiladi.
Saija o‘rilishli matolaming o‘ziga xos tomoni shundaki, ulaming o‘ng tomonida diagonal bo‘ylab ketgan 3 yo‘llar bo‘ladi. Bu diagonal yo‘llari 2 matolaming o‘ngida odatda chapdan 1 o‘ng tomoniga pastdan yuqoriga (o‘ng saija), ba’zan esa o‘ngdan chapga qarab ketadi (chap saija). 0‘ng saija o‘rilishi ko‘proq ishlatiladi. Saija rapportidagi iplar soniga, hamda tanda va arqoq zichligiga qarab saija o‘rilishidagi yo‘llaming qiyalik burchagi har xil bo‘lishi mumkin. Agar tanda va arqoq iplarining zichligi va yo‘g‘onligi bir xil bo‘lsa, saija yo‘llarining qiyalik burchagi 450 ni tashkil qiladi (28-rasm).
Saija o‘rilishining tuzilishi quyidagilaiga bog‘liq:
Rapportdagi iplarning soni uchtadan kam bo‘lmaydi:
28-rasm. Sarja o‘rilishlari: a) sarja 1/2 b) sarja 2/1.
Har bir tanda yoki arqoq qoplanish har mahal bitta ipga siljiydi: Z = 1. Ana shu siljish tufayli gazlama yuzasida diagonal- lar paydo bo‘ladi. Saija o‘rilishlari kasr bilan belgilanadi. Uning suratida rapportning har qaysi qatoridagi tanda qoplanish- laming soni, maxrajda — arqoq qoplanishlarning soni ko‘rsati- ladi. 0‘rilishning rapportdagi iplar miqdori shu sonlaming yig‘indisiga teng. Agar matoning o‘ngida tanda iplari ko‘p bo‘lsa, bu o‘rilish tandali saija o‘rilish deb ataladi. Agar matoning o‘n- gida arqoq iplari ko‘p bo‘lsa, bu o‘rilish arqoqli saija o‘rilishi deb ataladi. Tandali saijalar 2/1, 3/1, 4/1 va arqoqli saqalari esa 1/2, 1/3, 1/4 va hokazo deb belgilanadi. Odatda ipak tan- dali va ip arqoqh yarim ipak matolar tandali saija o‘rilishda to‘qiladi. Tandasi paxta ip, arqog‘ini jun ip tashkil qilgan yarim jun matolar arqoqli saija o‘rihshda to‘qiladi.
Saijali o‘rilish bilan to‘qilgan ip matolardan — jinsi, bumazeya, saija, kashemir; jun matolaridan — triko, kashemir va yana bir qator ko‘ylaklik va kostumlik matolami; paxta matolaridan — astarbop saija, ko‘ylaklik matolami eslab o‘tsa bo‘ladi. Saija ocri1ishli matolar yumshoq, mayin, lekin polotno ocri1ish1i matolaiga qaraganda mustahkamligi pastroq va diagonal yo‘nalishida cho‘ziluvchan bo‘ladi.
Satin va atlas ocrilishdagi matolaming o‘ng tomoni silliq bo‘ladi va tovlanib turadi, chunki bu o‘rilishlarda tanda (atlas) yoki arqoq (satin) iplari cho‘ziq qoplanishlar hosil qiladi. Satinning o‘ngini arqoq qoplanishlar atlasning o‘ngini tanda qoplanishlari tashkil qiladi (29- rasm).
7 6 5 4 3 2 1
2
1 2 3 4 5 6 7 Atlas 7/2
Я=Д = 7; Z= 2
/ e ’
1 2 3 4 5 6 7
Satin 7/3
|
| |
