10.1. Oziq-ovqat xavfsizligini ta`minlashda iqtisodiy omillar. Oziq-ovqat xavfsizligini ta`minlashda siyosiy omillar. Oziq-ovqat xavfsizligini ta`minlashda ijtimoiy omillar; ФАО мутахассислари фикрига кўра озиқ-овқат хавфсизлиги жиҳатидан
аҳвол озиқ-овқат хавфсизлиги омиллари таъминот барқарорлиги, эга бўлиш
имконияти ва сифати билан белгиланади (8.1-расм). Улар қуйида батафсил
белгиланган.
Барқарорлик: озиқ-овқат таъминоти узилмаслиги учун аҳоли, оила ёки
алоҳида ҳар доим озиқ-овқатга эга бўла олиши
лозим.
Улар
кутилмаган
ҳодисалар (масалан, иқтисодий ёки иқлимий бўҳрон)
ёки циклик
ҳодисалар (масалан, иқлимий озиқ-овқат танқислиги) туфайли озиқ-
овқатдан узилиб қолмаслиги лозим.
Озиқ-овқат мавжудлиги: зарур сифатли озиқ-овқат маҳсулотларининг
керакли миқдорда ички ишлаб чиқариш ёки импорт орқали (шу қатори
озиқавий кўмак) таъминоти. Озиқ-овқат мавжудлигининг энг кўп
қўлланилувчи воситаси калорияларда ҳисобланувчи жон бошига кундалик
энергия сарфидир (КЭС). ФАО услубларига кўра КЭС кўрсаткичи озиқ-овқат
балансига асосланган озиқа истеъмоли турига биноан ҳисобланади. ФАО
муайян товарларни озиқ-овқат таъминотининг турли манбалари (ишлаб
чиқариш, жамғармалар, савдо) ва маҳсулотлардан турли мақсадларда
фойдаланишга (ем, уруғлик, саноатда фойдаланиш, чиқитлар) оид
маълумотлардан фойдаланиб, озиқовқат балансларини ҳисоблайди.
Озиқ-овқатга эга бўла олиш: тўйимли озиқланиш учун зарур озиқаларга
эга бўлиш мақсадида зарур ресурслардан фойдаланиш учун моддий,
иқтисодий ва ижтимоий имкониятлар.
Озиқ-овқатнинг
моддий
таъминоти
озиқ-овқат
маҳсулотлари
истеъмолчилар талаб қилган миқдор ва танловда бозорда мавжудлиги ҳамда
аҳолини озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлаш учун инфратузилма
бўлишини назарда тутади.
Иқтисодий имконият аҳолининг барча ижтимоий қатламлари етарли
миқдорда озиқ-овқат маҳсулотларини харид қилишга қурби етишини
билдиради. Бошқача айтганда, иқтисодий имконият уй хўжаликлар озиқ-овқат
хариди учун етарли даромадга эгалиги ва мамлакат озиқ-овқат импорти учун
етарли хорижий валютага эгалигини билдиради.
Озиқ-овқат хавфсизлигига аграр секторнинг ҳолати ҳам, мамлаатдаги
ижтимоийғиқтисодий вазият ҳам таъсир кўрсатади.
Озиқ-овқат хавфсизлигига таъсир этувчи яна бир омилни ажратиб
кўрсатиш мумкинки, бу савдодаги тўсиқлар бўлиб, ударга энг аҳамиятли
6
қишлоқ хўжалиги ва озиқ-овқат маҳсулотларини олиб кириш ва четга
чиқаришни таъқиқлаш, ҳудудлараро ғирром рақобатни киритиш мумкин.
Озиқ-овқат хавфсизлиги жаҳон бозорининг нархлари, қишлоқ хўжалиги
маҳсулотларини ишлаб чиқаришдаги тебранишлар, маҳаллий, жумладан
ҳарбий низолар мавжудлиги каби омилларнинг таъсирига ҳам учрайди.
Озиқ-овқат хавфсизлигига аграр секторнинг ҳолати ҳам, мамлакатдаги