II.3 Musiqa madaniyati darslarida o‟quvchilarni qo‟shiq kuylash malakalarini shakllantirish




Download 56.12 Kb.
bet9/12
Sana15.02.2022
Hajmi56.12 Kb.
#17562
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
Bog'liq
abduraxmon kurs ishi metodika 1

II.3 Musiqa madaniyati darslarida o‟quvchilarni qo‟shiq kuylash malakalarini shakllantirish.
Yosh avlodni komolot sari yetaklashda tarbiyaning ko‟plab omillari qatorida musiqa alohida o‟rin tutadi. Boshlang‟ich sinf o‟quvchilari qo‟shiq kuylashga o‟rgatish uchun, ta‟lim maktablarining amalgam oshirishi mumkin bo‟lgan muxim masalalardan biridir. Ko‟p ovozda qo‟shiq kuylash usuli, musiqiy qobiliyatning rivojlanishida vocal xor malakalarining shakllanishida katta axamiyat kasb etadi. Qo‟shiq kuylash o‟quvchilarga estetik zavq berish bilan birga eshitish qobiliyatini rivojlanishiga yordam beradi. Qo‟shiq kuylash xar bir bolani o‟ziga jalb qiluvchi ish. Bolalar cholg‟u asboblarida ritmik tur bo‟lish orqali o‟quvchilarni musiqa hayotidagi dunyoqarashlarini kengaytirish. Natijada o‟quvchilarda kuylash malakalari shakllanib musiqaxaqida muloxaza qilish asoslari vujudga keladi.
Kuylash malakalarini mukammal o‟zlashtirishi musiqiy asarni tushunib xis qilish malakasini shakllantiradi. Kuylash malakalarini boshlang’ich sinfda quyidagi 2 bosqichda amalga oshirish mumkin.

  1. Oddiy bir ovozli qo’shiqlarni o’rgatish.

  2. Xosil bo‟lgan ko‟nikma va malakalardan qo‟shiq kuylash jarayonida foydalanish.

  1. Bosqichni amalgam oshoroshda o‟qituvchi qo‟shiqlar iloji boricha sof intanatsiyada ifodalash kuylashga o‟rgatish. Bunda og‟iz va jag‟larni to‟g‟ri harakatga keltirishni nazorat qiladi. Unli tovushlarni cho‟zib undan jarangdor ovozlarni ( r,d,m,n ) burro – burro kuylab jarangsiz tovushlarni ( sh – s,z,k ) mayin kulashga o‟rgatadi. Shunindek, o‟quvchilar charchab qolmasliklari uchun kuyash faolitini tinglash faoliyati bilab tez tez almashtirib turadi.

  2. bosqichida asosiy kuylash malakalari : nafas, sof intanatsiya, talaffuz, sozlanish malakalari bir muncha yaqinlanadi. Shunindek, kuylash va eshitish qobiliyati rivojlanadi. Vakal – xor ishlarida artikullatsiya organlaridan ( lab, til, jag‟ ) faol harakatdagi hamjiyatligi muhim ahamiyatga ega. Kuylarni jornavozlik va jorsiz kuylash ham kuylash malakalarini rivojlantirishda yordam beradi. Sof insonda kuylash ko‟p ovozda kuylashning asosidir.

Undan keyin mashqlarni turli bo‟g‟inlarda mayin yengil tovush hosil etib kuylanadi. Ikki va ko‟p ovozli qo‟shiqlarni boshlang‟ich sinf o’quvchilariga o‟rgatishdan maqsad, sof ohangdorlikka erish, o‟quvchilarni musiqiy o’quvini tinglash qobiliyatini o’stirish, ikki va ko’p ovozda kuylash orqali madaniy saviyasini, dunyo qarashini rivojlantirish. Ikki ovozli qo’shiqlarni o’rgatishdan oldin tayyorgarlik olib boriladi. Bu davrda ikki ovozli qo’shiq aytishga zamin yaratiladi. Ikki ovozda kuylash malakalari quyidagilardan

  1. Musiqani zexn qo‟yib tinglay bilish va his etish.

  2. Bir ovozda sof unisonda qo‟shiq kuylash.

  3. Bir ovoz bilan ishlaganda ikkinchi ovoz diqqat bilan tinglab o‟z ovoz partiyasini hotirasida nazorat qilib takrorlab turish.

O’quvchi yoshlarga dars jarayonida folklor san’ati namunalaridan foydalanish orqali o’qituvchilar quyidagi sifatlarini shakllantira oladilar.

    • Ezgu niyat bo‟lish;

    • Yaxshilik qilish;

    • Kiyinish madaniyati;

    • Muomila madaniyati;

    • Manaviyat dunyo qarashlari keng bo‟lishiga erishish;

    • Odob – axloq qonun qoidalariga ega bo‟lish ( va xokazo)

Ko‟plab o‟quvchi yoshlar musiqa darsiga qiziqib ishtirok etadilar. Xech bo‟lmasa sozni chalishni bilmasada bir marta qo‟lga ushlab ko‟radilar. Ana shu vaqtda o‟qituvchilar xushyor bo‟lishlari kerak, sababi shu davrda o‟qituvchilrning iqtidori bor yo‟qligi seziladi. Iqtidorli bola o‟sha sozni avaylab, mexr bilan ushlab chalishga intiladi. O‟yno qi bola esa aksi bo‟ladi. Aynan shu narsani folklor sanatini o‟rgatish jarayonida ham qo‟llash mumkin. Ma‟lumki folklorda qadimda momolarimiz qo‟shiq , tarelka, angishvona, qayroq toshlar orqali kuy - qo‟shiqqa hamohang bolishgan. Dars jarayonida ham o‟rganilayotgan qo‟shiqqa yuqoridagi jixozlar orqali foydalanish o‟quvchilarga qiziqarli bo‟ladi. Bolaning sozni to‟liq chalishni bilmasligi tabiiy, shunga pedagok oddiy chapaklar orqali surxon vohasiga oid folklor qo‟shiqlaridan foydalaish mumkin. Shuning uchun har bir musiqa o‟qituvchisi etibor va mexr bilan o‟z darslarini tashkil etishlari, kasbiy maxoratlarini ishga solishlari zarur. Musiqa fani va madaniyatining nozik sirlaridan yosh avlodni voqif etishda bizning azaliy kuy – qo‟shiqlarimizdan foydalanib dars tashkil etish yaxshi samara beradi.
Manaviyhayotimizda erishgan dastlabki, eng birinchi va asosiy yutug‟imiz shu bo‟ldiki , vatanimizda insoniy qadr- qimmat yuksak maqom kasb etdi, xalqimiz sarchashmalariga ega bo‟ldik. Azaldan ota-bobolarimiz ma‟rifatni, madaniyatni , sanatni insoniyat taraqiyotning muhum omili sifatida ulug‟lanib, bu sohalar bilan mumtazam shug‟illanib kelganligidan darak beradi. Ilmu-fanga homiylik buyuk sohibqiron Amir Temur va uning o‟gitlari yosh avlod uchun muqaddas hisoblanib, an‟ana tusini olgan. Demak, musiqa madaniyati darslarida bolaga nafaqat qo‟shiq o‟rgatish, balki uni tarbiyalab boorish ham zarur. Bunda albatta buyuk ajodlarimizning obob-axloq qoidalariga undovchi pandnasihatlaridan foydalanish lozim. Negaki bola tarbiyasiga qa‟tiy turmaslik salbiy xatolar keltirib chiqishi mumkin. Shuning uchun bolalar tarbiyasini eng avvalo oiladan, maktabgacha tarbiya muassasalaridan boshlash lozim. Negaki bola tarbiyasiga qat‟iy turmasak salbiy xatolar kelib chiqishi mumkin. Shuning uchun bolalar tarbiyasini eng avvalo oiladan maktabgacha tarbiya muassasalridan boshlash lozim. O‟zbek xalqi qadimdan o‟zining odobi, xulqi , madaniyati bilan boshqa xalqlardan ajralib turgan. Shuning uchun bizning xalqimiz yoshlariga odobsizlik, dangasalik, xoinlik hislatlari yarashmaydi.Butun jamoatchilikning maqsadi xozirda o‟sib kelayotgan yosh avlod tarbiysiga kuchli etibor berishdan iborat. Shunday ekan, makablarda, kollejlarda musiqa madaniyati o‟qituvchilari ham ko‟p qovushtirib o‟tirmay, bor imkoniyatlarini ishga solib, ushbu jarayonga o‟z hissalarini qo‟shmoqlari zarur. Haftasiga berilgan bir soatli musiqa madaniyati dars orqali bolani tarbiyalash biroz mushkul kechadi. Shuning uchun biz sinfdan tashqari mashg‟ulotlarni, tadbirlarni kuchaytirsak samar
Li boladi. Kelayotgan sanalarga bag‟ishlab yoki bolalar bilimini, tarbiyasini kuchaytirish uchun mavzular tanlab, tadbirga tayyorgarlik ko‟rish va uni ko‟ngilli o‟tgazish mumkin. Bola oilada, maktabda ota – onalar bilan munosabatta, jamoat joylarida kata yoshdagilar, o‟rtoqlari bilan muloqatta tajriba ortirib boradi.
Bolaning qandayligi u tarbiya olayotgan oilaning namunasi, ularning mexnatsevarligi, oilaiy ishlarga javobgarligi, ish yuritishi, o‟g‟il bolalarga nisbatan ustozlik, raxnamolik ishlari asosiy o‟rin egallaydi. Bunday bolalar bilan ijodiy hamkorlik qilish, turli qo‟shiqlar o‟rgatish , qo‟shimcha mashg‟ulotlar o‟tish, tadbirlarda ishtirok etishni taminlash zarur. Men joylarda o‟tgazayotgan bazi bir sinfdan tashqari tarbiyav tadbirlarning musiqaviy jarayoniga to‟xtalib o‟tmoqchiman. Bazi o‟qituvchilar qo‟shiq, kuy o‟rgatib otirish o‟rniga bolaning o‟ziga qo‟yadi, u bola esa mavzuga tushsa tushmasa o‟z bilganicha tayyorgarlik ko‟rib keladi. Bosh mavzu “ Mavsum – marosimi “ qo‟shiqlari bo‟lsada, u bola sevgi haqidagi bemaza qo‟shiqni fanagramma qiladi yoki klip tayyorlaydi. Qani, bu yerda mavzu bilan mutanosiblik?
Shuning uchun hafta, kerak bolsa oy davomida bola bilan shug‟illanish , mavzuga doir mos keladigan kuy, qo‟shiq, harakatlarni o‟rgatish kerak. Eng avvaloo o‟zbek xalqining mavsumiy marasimlari, ananalari, urf – odatlari haqida to‟liq tushuncha berib songra qo‟shiqni o‟rgatish maqsadga muvofiqdir.
Yangi barkamol inson tarbiyasi huddi shu manoda har qachongidn ham ahamiyatliroqdir. Sharq mutaffakkirlari xalqimiz manaviyatini , joylarda yoshlar tarbiyasining yaratuvchilik rolini chuqur his qilgn holda o‟zlarining firlarini asaralari orqali qoldirganlar. Unday asarlarda foydalanish musiqa madaniyati o‟qituvchilarining zukkoligiga bog‟liq. “ Ta‟lim tog‟risida” gi Qonun, “ Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” hamda Davlat ta‟lim sanatining talabalaridan ham ta‟lim tarbiya, yo‟nalishlari oqilona ko‟rsatib qo‟yilgan.
Vokal – xor texnikasiga, asosan , nafas, tovush hosil qilish, uni cho‟zish, dinamika, intonatsiya va diktsiya malakalari kiradi. Xor ijrochilari yaxshi vakal texnikaga ega bo‟lmasa u xorning irosida na uyg‟unlik( ansanbil ) na tiniq soz , na aniq talaffuz va badiiy ifoda bo‟ladi. Shuning uchun xorda har doim vakal – xor texnikasini rivojlantirish va ularni takommilashtirib boorish zaur. Chunki xorda yaxshi ansanbilda , sozga, dinamik mustaxkamlikka , diktsiyaga va tembr boyoqlariga erishishi vakal “ Fundament “ mustaxkam bo‟lishi kerak.
Xorda so‟z vmusiqa bir – biri bilan bog‟liq ekan, har ikkalasi ustida jiddiy ish olib boriladi. So‟zning aniq va to‟liq talaffuzi ovozning intonatsiyaga, sifatiga ijobiy tasir ko‟rsatadi. Mashxur F.I. Shayakin “ Yaxshi aytilgan so‟z – uning yaxshi kuylanganidir” , degan edi.
Xor ijrosining asosiy badiiy – ifoda vositalariga – asarning g‟oyaviy mazmunini ochib berish xisoblanadi. Agar xor ijrochilari yaxshi intonatsiga va sozga, ansanbilga va so‟z talaffusiga, vakal – xor texnikasuga ega bo‟lsayu – uning ijrosi badiiy texnikaga ega bo‟lmasa unda ijro qilinadigan asarning g‟oyaviy – badiiy mazmuno tnglovchilarga yetib boradi. Ijro badiiy ifoda tinglovchilar qalbini hayajonga solidi, ma‟naviy oziq beradi hamda asar muommolarini tasavvur etishga ko‟maklashadi.
Xorda yaxshi sozga, yaxshi intonatsiyaga va ansanbilga erishishdan qatiy nazar, unda insonlar, dinamika va jumlashash kabi ijro vositalari yetishmasa uning ijrosi jonli , imotsional,qiziqarli bolmaydi. Xorda olib boriladigan barcha ishlar badiiy – ifodaliy ijro bilan chambarchas bo‟lishi zarur.



  1. bob.


Download 56.12 Kb.
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Download 56.12 Kb.

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



II.3 Musiqa madaniyati darslarida o‟quvchilarni qo‟shiq kuylash malakalarini shakllantirish

Download 56.12 Kb.