REFERAT
MAVZU: TEXNIKA MADANIYATI
Zamonaviy madaniyatga texnikaviy,texnika xukmdorligi,dunyoviy-elektron yoki axborot madaniyati deb ataydilar.Bunday munosabat xozirgi madaniyatda fan va texnikaning o’rni muximligini korsatadi.Zamonaviy yoki Yangi fan antik yoki o’rta asrlardagi fandan tubdan farq qiladi.Agar ilgarilari fan dunyoni asl holda,unga daxlsiz o’rgangan bo’lsa,endi esa,fanbilish ,yaratish,ixtiro,loyixa tuzish kabi jarayonlarni mujassamlashtirib inson idroki fanning jo’shqin qiyofasi mana shundan iborat.Xaqiqatni anglashga urinish o’rniga insonning qiziqish va ehtiyojlari mos keluvchi aniq imkoniyatlarni xisobga olish xarakati usstun bo’ladi. Fan va madaniyatdagi yangi yo’nalish shakllanishining boshlanishi uyg’onosh davri bilan bog’liq.Uyg’onish yevro’pa madaniyati taraqqiyotidagi muhim davr bo’lib,davriy jihatdan o’rta asrlarga mansub.Biroq,bu davr mutloqa yangi madaniyat bosqichini ochdi.SHaharlar ko’payishi ,Yevro’pada ichki va tashqi savdoning vujudga kelishi, xunarmandchilikning rivojlanishi Yevropa madaniyatida yangi yo’nalishlarning paydo bo’lishiga olib keldi.Qisqa vaqt ichida o’rta asrlar jamiyatida moddiy,madaniy va texnologiyalar o’zgarib ko’plab muhim ilmiy kashfiyotlar qilindi.Buyuk geografik kashfiyotlar diniy dunyo qiyofasini o’zgartirdi,aqliy va iqtisodiy xududni kengaytirib jahon savdosini vujudga kelishiga sabab bo’ldi.Antik davr me’rosini o’rganish yangi falsafiy yo’nalishlar paydo bo’lishiga turtki bo’lib inson va tabiatning o’zaro munosabatlarida mutlaqo o’zgacha andoza shakllanadi.Uyg’onish davri gumanistlari dunyo va inson paydo bo’lishidagi iloxiy g’oyalarni butunlay inkor qilmadi ,balki olam doimiy va qa’tiy qonunlarga muvofiq ravishda bunyodga kelishini tasdiqladilar .Idrok insonga shuning uchun berilganki ,idrok yordamida inson bu qonunlarni tushunib o’z jamiyatlarini tuzishlarida qo’llashi yerda baxtning qaror topishiga garov bo’lib oxiratni xam obod qilishlari mumkin.Inson tabiat qonunlariga mos ravishda rivojlanuvchi tabiatdan aqlli mavjudod hisoblanib ,nafaqat moddiy dunyo markazida turadi,u shuningdek,badiiy tushinish va tasvirlash ob’ektining asosi xamdir.
XVII asrda fan Yevropaliklar xayotiga ,jamiyat ishlab chiqarishining barcha tizimlarini rivojlantirish va me’yorida faoliyat ko’rsatishining tabiiy va zaruriy sharti bo’lib maxsuz ijtimoiy institut sifatida jadal kirib keldi .
Davlat bu turdagi faoliyatning barcha qiyinchiliklarini o’zining zimmasiga oldi.XVII asrda ilmiy inqilob matematika va mehanikada sodir bo’lib,aniq fanning ikki yo’nalishi,ya’ni aksiomatik va tajribaviy faoliyatlar birlashdi.
Zamonaviy fanda eksperiment (tajriba)bilishning usuli va quroli sifatida nazariy fanning antik va o’rta asrlar shaklida tubdan farq qiladi. Eksperimentga tayanuvchi olim antic davr donishmand-faylasufi yoki o’rta asrlardagi iloxiyatshunosdan farqli olamga mutlaqo boshqacha munosabatni o’ziga tanladi.
U sodir bo’layodgan hodisalarni kuzatish va mushohoda qilishdan tabiatni ehtiyojiga mos tarzda ozgartiruvchiga aylandi va o’zining sirlarini namoyin qildi.XIX asrda texnosentrik dunyo qarash keng tarqalib,kishilar o’z hayotini ilmiy asosda qurishga urina boshladi. Injenerlik faoliyati tamoyillari tabiat va jamiyat hayotiga keng yoyildi. Insonning turmush jarayonidagi bunyodkorlik,tirikchilik tashvishlari o’rnini bundan buyon ixtirochilik,texnika ijodkorligi,ehtiyojlarini qondiruvchi texnika vositalari yaratish egalladi.
Tabiat ,inson,madaniyat kabi tushunchalar talqini sezilarli o’zgardi. Tabiat material va energiyaning bitmas-tuganmas manbai,universal omborxonaga aylanib qoldi. Xatto,tabiat sirlarini o’ta chuqur anglash xam unga yaqinlashish degani emas,balki aksincha qandaydir uzoq begonalikni ,faqat texnik yondashuvni bildiradi. Insonning o’z tabiati sirlarini anglashga urinishi shunchalik qarama-qarshi natijalarga olib keladi.XX asrda texnika surati xaddan tashqari o’sdi. Keyingi yuz yilda yer yuzida sanoat ishlab chiqarishi 50 martadan oshdi,bu o’sishning 4/5 qismi 1950 yildan keying davrga to’g’ri keladi. Xaqli ravishda XX asrda insoniyat tarixiga ilmiy texnika inqilobi asri bo’lib kirdi. Insonlarning xozirgi vaqtdagi ta’sir kuchini tabiatning eng beshavqat kuchlari bilan teng, qo’yish mumkin. Shuning uchun xam xususan XX asrda texnika muammosi va uning madaniyatdagi o’rniga olimlar o’z e’tiborlarini alohida qaratdilar.
Texnika madaniyatining favqulodda hodisasi sifatuda jamiat va tabiat o’rtasida gi munosabatni ta’minlaydi,u ijtimoiy madaniyat jarayonining ajralmas tarkibiiy qismidir. Texnika taraqqiyoti insonning tabiat ustidan xukmronlik qilishida uning imkoniyatlarini kengaytirdi,madaniy va ijtimoiy o’zgarishlarni muqarrar amalga oshiradi. Madaniyatda texnikaning o’rni xususida turlicha qarashlar mavjud.
XIX asrda tenotsentrik dunyo qarash keng tarqalib,kishilar o’z hayotini ilmiy asosda qurishga urina boshladi. Injenerlik faoliyati tamoyillari tabiat va jamiyat hayotiga keng yoyildi. Insonning turmush jarayonidagi bunyodkorlik,tirikchilik tashvishlari o’rnini bundan buyon ixyirochilik, texnika ijodkorligi,ehtiyojlarni qondiruvchi texnika vositalari yaratish egalladi. Tabiat inson,madaniyat kabi tushunchalar talqini sezilarli o’zgardi. Tabiat material va energiyaning bitmas tuganmas manbai,universal omborxonaga aylanib qoldi.XIX asr insonga koinot sardori,barcha narsalardan yuqori,yorlig’ni beradi. Inson ko’proq “mexanik agregat”,”fizik kimyoviy unsurlar majmui” “maymunga turdosh maxluq”,”turli mexnat qurollarini tayyorlovchi Xomo faber”kabi sifatlar bilan atala boshlandi. Insonning o’z mehanizmi bo’lgani kabi,dunyo xam unga o’xshash ulkan mashina ishlab chiqaruvchi fabrikadir. Insonning o’zi o’rtacha mehnat unumdorligi o’lchamidagi madaniyat ijodkori. Maqsadga muvofiq risoladachilik,me’yorlik insonnibutunlay hayotini belgilab,uni o’rtacha,baravar qilibtenglashtiriladi:maqsadlar baravarlashadi,umumhayotiy andoza,turmush tarzi qonuniylashdi,barchaning xuquqi tenglashdi,ko’p sonli sinflar tenglashdi. Misli ko’rinmagan muvoffoqqiyatlar ila ozodlikga erishdi,munossabat,did,odadlari andozalashdi. Ommaviy madaniyat,hissiz shaxssiz madaniyatlar davri keldi.
Texnika so’zining o’zi mahorat, sana’tini anglatib,ishlab chiqarishga bog’liq yoki bog’liq bo’lmagan faoliyatni amalga oshirish uchun kishilaar yaratgan vositalar yig’indisi uni belgilaydi yoki anglatadi. Insonlar jamiyati paydo bo’lishi bilan amalda texnika paydo bo’ldi,dastlabki kishining mehnat faoliyatida yirdam beruvchi mexnat qiroli sifatida keyin xar xil maqsadlarda ishlatiladigan texnikaning boshqa turlari vujudga keldi. Texnikaning xususiyatlari shundaki:
Texnika sun’iy ravishda kishilar tomonidan tabiatning o’zgarishi natijasida yaratilib,oqibatda oldindan yaralgan ideal andozalar moddiylikdan mujassamlanadi
Texnikaning ommaviy xususiyati-u avvalo kishilarning amaliy ehtiyojlari bilan bog’liq bo’lib,shu ehtiyojlarni qondirishga xizmat qiladi.
Texnikaning muhim parametrlaridan biri ratsionallik hisoblanadi,ma’lum jamiyat doirasida u yoki bu texnika qurilmasini ma’lum qadar tezroq ishlab chiqarishga mo’ljallanadi.
Texnika madaniyatining favqulotda hodisasi sifatida jamiyat va tabiat o’rtasidagi munosabatni taminlaydi,u ijtimoiy madaniyat jarayonining ajralmas tarkibiy qismidir. Texnika taraqqiyoti insonning tabiat ustidan hukmronlik qilishida va uning imkoniyatlarini kengaytirdi,madaniy va ijtimoiy o’zgarishlarni muqarrar amalga oshiradi.
|
