|
Mavzuning dolzarbligi
|
| bet | 1/8 | | Sana | 07.12.2023 | | Hajmi | 1,57 Mb. | | #113443 |
Bog'liq Metallar xossalar
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Sobiq prezidentimiz Islom Karimovning 2008 yil 15 iyulda qarori qabul qilingan. Bozor iqtisodiyoti davrida prezidentimiz ilgari surayotgan va katta ahamiyatga ega vazifalardan biri qayta ishlovchi tarmoqlarni mahalliy xom - ashyo negizida zamonaviy texnika va texnologiya bilan ta’minlash, yuqori qo‘shilgan qiymatga ega bo‘lgan raqobatbardosh, sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishni to‘la-to‘kis, tugallangan texnologiya zanjirlarini barpo etish bugungi kunning dolzarb muammolaridan biri hisoblanadi [1,2,3].
Tibbiyot va laboratoriya ishlatiladigan uskuna va jihozlarni metall va metal emas materiallardan tayyorlangan ehtiyot qismlarini hamda qimmatbaho buyumlar ishlab chiqarishda kumush bilan qoplash juda katta ahamiyatga egadir.
Kurs loyiha ishning maqsadi: Metallar sitini kumish bilan qoplash hammda shu asosida texnologik ishlab chiqarishni yulga quyish va takomillashtirib samarali foyda olish.
Kurs loyiha ishning vazifalari:
-kumushning fizik – kimyoviy xossalari va ajratib olish usullari o‘rganish;
-kumush qoplamasi hosil qilishda ishlatiladigan sianli elektrolitlarni tarkibi va tayyorlash usullarini yoritish;
-kumush elektrolitik rafinatsiyalash va metal, nometal buyumlar yuzasini qoplamasi yuritish va sifatini tekshirish usullari
-chidamli qoplamalarda ishlatiladigan respublikamizda mavjud mahalliy xom – ashyolarni va ish sirtlarini qattiqligini oshirish usullarini o‘rganish;
- sex loyihalash bo‘yicha uskunalar soni, ularning konstruksion hisobi, moddiy va issiqlik balanslar asosida texnologik rejimlarni aniqlash;
-texnologik rejimlar uchun ximikatlar, suv va energetik hisoblashlarni amalga oshirish;
-materiallarni qoplash texnologiyasida avtomatlashtirish, texnika xavfsizligi,atrof –muhit muhofazasi o‘rganish vazifa qilib olingan.
Kurs loyiha ishining ilmiy yangiligi: Kumush bilan qoplangan materiallarni ustki qismi qattiqligi, mustahkamligini oshirish maqsadida kumushga qo‘shimcha arzon metallardan CO, Ni qo‘shiladi. Natijada suyultirilgan metall qoplama erishi natijasida sirtdagi molekulalar bilan o‘zaro birikib yoyilishga chidamli 0,1-mm qalinlikda bir jinsli qatlam hosil bo‘lishi va uning xizmat muddatini 2-4 marta oshiradi.
Kurs loyiha ishining amaliy ahamiyati:
Elektrolitlar tayyorlashda ishlatiladigan kaliy sian birikmalarini kelajakda Dehqonobod kaliyli o‘g‘itlar zavodida ishlab chiqarish mumkin. Hozirgi vaqtda to‘liq quvvat bilan faoliyat ko‘rsatmayotgan Qarshi mexanika ta’mirlash zavodi ishlab chiqarish sexlaridan foydalanish mumkin. Korxonada elektrokimyoviy ishlab chiqarish bo‘yicha mutaxassis kadrlar yetarli darajada,ixtisoslashgan korxonada keng tarmoqli xalq iste’mollari ishlab chiqarish sexi yo‘lga qo‘yiladi va ish urinlari ko‘payadi. Texnologiyani ishlab chiqarishga qo‘llash natijasida korxona foyda olib, ichki va tashqi bozorda imkoniyatlari oshadi. Loyiha sarfi o‘zimizda mavjud bo‘lgan elektrolizyor va xom-ashyo tanlangani uchun mahsulot tannarxi ancha arzonlashdi.Sexda asbob–uskunalar avtomatik tizimlarda ishlaydi. Bu esa qo‘l mehnatining kamayishiga olib keladi. Atrof-muhitni muhofaza qilishda ekologik toza texnologiya ishlab chiqildi.
Kurs loyiha strukturasi va hajmi. BMI 4 bobdan iborat bo‘lib, xulosa, adabiyotlar ro‘yxatini o‘z ichiga oladi. Ishning umumiy hajmi 54 bet bo‘lib, 15 ta jadval, 1 ta rasm va adabiyotlar hamda internet ma’lumotlaridan iborat.
I BOB. TEXNOLOGIK QISM
1.1 Kumushning fizik – kimyoviy xossalari
Nodir metallar – kumush va kumush metallari ichida alohida xususiyatlarga ega bo‘lib, narx ekvivalenti sifatida baholanib keladi. Hozirgi vaqtda kumush katalizator, tok manbalarida, radio va elektron texnikada, elektrometallurgiyada elektrod sifatida ishlatib kelinmoqda. Kumush esa aniq priborsozlikda, radio elektronika va himoyalovchi dekorativ qoplamalar sifatida ishlatiladi [5,6].
Tabiatda kumush asosan sof holda uchraydi. Kumush esa kimyoviy birikmalar minerallar (sulfid, xlorid) holida uchraydi.
Kumush birinchi navbatda kumush konlaridan olinadi, ikkinchidan rangli metallar mis, qo‘rg‘oshin va rux metallari bilan birga olinadi.
Kumush ham mis, qo‘rg‘oshin, rux ishlab chiqarishda shlamlardan va qo‘rg‘oshin ishlab chiqarishda rux ko‘piklaridan olinadi.
Kumush va kumush (yombi) asosan bu metallarni elektrolitik ajratib, mis elektrolitik rafinlashda chiqadigan aralashmalardan olinadi.
Kumush va kumush elektrolizdan oldin olovli rafinatsiya qilinadi, chunki bir qancha aralashmalar ajralib ketadi.
Bu oldindan eritib tozalash affinaj deb ataladi. Oldindan tozalangan suyuqlik anodga qo‘yilib elektrolizga yuboriladi. Tarkibida kumush va kumushni miqdoriga qarab yo kumush yo kumush ajratiladi.
Agar kumush anoddagi kumush probasi 300 dan oshib ketmasa kumush elektroliz qilinadi (1000 proba 100%).
Agar kumush anoddagi kumush miqdori 200 probadan kam bo‘lsa, kumush elektroliz qilinadi. Amalda ikkinchi metall miqdori har doim past bo‘lishga intiladi. Qaysi rudadan nima olinishi ruda tarkibi miqdoriy analiz qilinib, so‘ngra xulosaga kelinadi.
Kumush yumshoq egiluvchan, bukiluvchan va tez bog‘lanadigan metall, juda yuqori kimyoviy barqarorligi bilan ajralib turadi. Kislotalar, ishqorlar, vodorod sulfid va boshqa kumushgugurtli birikmalar unga ta’sir etmaydi. Havoda kumush oksidlanmaydi va qaytarilmaydi. U “poshsho arog‘i” va xrom ionli birikmalarda eriydi [7].
Dunyo bo‘yicha bir yilda 22000 t kumush ishlab chiqariladi. Birinchi o‘rinda JAR (9522 t), ikkinchi o‘rinda AQSH (329 t) turadi. Eng chuqur kumush koni AQShning Blek–Xils konidir, 1988 yilda kumush ishlab chiqarish eng yuqori nuqtasiga yetdi, asosiylari Nevada shtatida joylashgan. Kumush asosan ekstraksiya yo‘li bilan olinadi. Nevada shtatidagi rudada 0,9 g/t. Juda oz tarqoq tarqalgan.
Kumush amaliyotda korroziyaga uchramaydi. Hozirgacha olingan kumushning 90% quyma, tanga, zargarlik buyumlari, san’at asarlari sifatida ishlatiladi. Har yili kumush ishlab chiqarish dunyo bo‘yicha 2% oshib bormoqda.
Zichligi – 19,32 sm3; Atom og‘irligi – 197,20;
III valentli kumushning standart potensiali
(1.1) (1.2)
Elektrokimyoviy ekvivalenti 2,45 ва 7,3572/(А.ч)
Solishtirma elektr qarshiligi 2,25*10-8 Om*m.
Kumushli qoplamalar asosan buyumlarni korroziya (yemirilish)dan saqlash maqsadida laboratoriya jihozlari, tiibbiyot uskuna va jihozlarini hamda elektron texnika sohalarida va zargarlik ishlab chiqarish sanoatida va maxsus maqsadlar uchun keng qo‘llaniladi. Ag li qoplamalar qalinligi zargarlik buyumlari uchun 0,25 dan 3 mkm va boshqa maqsadlar uchun 3 dan 6 mkm qalinlikda qoplanadi (1-jadval). Ag qoplamalar mis bilan birga olib boriladi qotishma holda.
Kumushli qoplamalar katodli usul bilan amalga oshiriladi va asosiy metallni korroziyadan himoya qilish uchun ular amaliy jihatdan g‘ovaksiz bo‘lishi shart. Qoplama g‘ovakligi asosiy metall xarakteri va qoplash qalinligiga bog‘liqdir.
Shuning uchun Ag li qoplamalarni amalga oshirishda kumush (golovka) qayta ishlov beriladi, asosiy metallga Ag yengil zichlanadi va yaltiroq metall ko‘rinishiga ega bo‘ladi.
Bu qoplamalarning kamchiligi ularning juda past qattiqlikka va tez yeyilishiga ega ekanligidir. Bu xossalarni yaxshilash uchun har – xil metallar qo‘shiladi, xususan Co va Ni metallari.Quyidagi 1-jadvalda kumushli qoplamalar qalinligini qo‘llash sharoitiga bog‘liqligi keltirilgan.
1-jadval
Qoplash maqsadi
|
Shartli belgi
|
Qoplama qalinligi shartli ekspluatatsiya sharoiti hisobga olingan holda
|
|
|
|
| |
